толгой

english - a head.

Монголоор[засварлах]

Үгийн гарал

Үгийн дуудлага[засварлах]

[tolǧoi]

Үндэсний бичиг[засварлах]

ᠲ᠋ᠣ᠊᠊ᠯᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ

(толугаи)

Галиглах зарчим

Үгийн утга[засварлах]

I нэр.

биезүй. Хүн, амьтны биеийн эрүү гавал хоёроос бүтэх хүзүүн дээр тогтох эрхтэн
Тэргүүн, шилдэг, удирдагч
Юмны эх, эхлэл
Юмны орой буюу дээд үзүүр
Тал газар тасархайтан тогтсон товгор газар
Хүн, малыг төлөөлүүлэн хэлэх үг
Шүлгийн эхний үг болон мөрийн холбоц;
шилж. Ам мөлтөс, өмнөхөн; явахын толгой дээр (явахын даваан дээр, явахын өмнөхөн).

II Хэсэг, боодол, багц.

Ойролцоо үг[засварлах]

Тэргүүн

Нийлмэл үг[засварлах]

толгойгоо даах - а.нялх хүүхэд толгойгоо өндийлгөдөг болох

б.хүнд өвчтэй хүн өөрөө өндийн босч чадах

толгой дохих - зөвшөөрч буйгаа илэрхийлэн толгойгоо бага зэрэг урагш хойш хөдөлгөх

толгой дууганих - толгой эргэж мэнэрэн өвдөх

толгой дүнсийх - толгой өвдөх янзтай болох

толгой эргэх - а.толгой дүйрч мэнэрэх; б.ухаан самууран төөрөх; в.зүг чигээ мэдэхгүй болох, зүг чигээ алдах

толгой гашилгах - юмыг ихэд эргэцүүлэх, элдвийн юм бодох

толгойг нь илэх - өөгшүүлэх, давраах, гэм бурууг нь хайцаалах

өрвийх - цочмог айдас хүрэх, айдас төрөх, хэрдхийн цочих

толгойтой үснээс их - маш олон, тоо томшгүй, маш их

гэр бүлийн толгой - гэр бүлийн тэргүүлэгч, өрхийн эзэн

дээрэмчний толгой - дээрэмчний ахлагч

толгой үсэг - үг болон мөрийн эхний үсэг

цагаан толгой - аливаа бичиг үсгийн эхлэн сурах ном

толгой залгах - уурга мэтийн үзүүрт юм нэмж залгах

толгой татах - гуталд зулаг залгах болон эх биед залгаж оёх

гаансны толгой - амны тамхи нэрж татах жижиг тогоо, уурхай

өвсний толгой - өвсний оройн хэсэг

ташаан толгой - сүүжний толгойн хэсэг газар

унины толгой - унины тоононд угладаг хэсэг

уурганы толгой - уурганы хуйвтай хэсэг

уулын толгой - уулын ноёлох оройн хэсэг

хадаасны толгой - хадаасны тав бүхий дээд хэсэг

ханын толгой - монгол гэрийн ханын дээд унь сагалдаргалах хэсэг

хөөрөгний толгой - хөөрөгний халбаганы бариул хэсэгт байх шүр зэргээр хийсэн тал бөөрөнхий

эрхиний толгой - эрхиний тоолох эхлэлийн чимэг тэмдэг

Зайсан толгой - Зайсан нэртэй жижиг тасархай уул

холбоо толгой - залгалдсан жижиг толгод

өнчин толгой - а.тал газар буй ганц жижиг толгой; б.ганц бие хүн

толгой дараалах - толгой тутмыг оролцуулах

толгой тоолох - хүн ам, бүгдийг дараалж бүртгэх, юмыг хүн, мал тутамд хүргэх

малын тоо толгой - малын бүртгэл, малын тоо

мангуу толгой - тэнэг хүн

ухаантай толгой - ухаантай хүн

хашир толгой - ажил хэрэгт хашир, буурь суурьтай ханддаг хүн

толгой сайтай - бодох сэтгэх чадвар сайтай, оюуны потенциал сайтай

нэг толгой ёотон - нэг боодол ёотон

толгой лаа - нэг багц лаа

толгой хоргой - нэг боодол хоргой

толгой чүдэнз - нэг боодол чүдэнз

Зөв бичихзүй[засварлах]

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй[засварлах]

тол|гой нэр. тархи ~ хорш., толгойн, толгойд, толгойноос, толгойгоор

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй[засварлах]

ᠲ᠋ᠣ᠊᠊ᠯᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ  ᠶᠢ‍᠊ᠨ
ᠲ᠋ᠣ᠊᠊ᠯᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠳ᠋ᠣ
ᠲ᠋ᠣ᠊᠊ᠯᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠲ᠋ᠣ᠊᠊ᠯᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠲ᠋ᠣ᠊᠊ᠯᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠲ᠋ᠣ᠊᠊ᠯᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠲ᠋ᠣ᠊᠊ᠯᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠲ᠋ᠣ᠊᠊ᠯᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠪᠡ᠊‍᠊ᠨ
ᠲ᠋ᠣ᠊᠊ᠯᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠨᠣ᠊ᡍᠣ᠊ᠣ᠊᠊ᠨ

/~н /~д /~г /~оос /~оор /~той /~руу /~оо /~ууд

Хоршоо үг[засварлах]

хүзүү толгой - хүн, амьтны толгой сээр хоёрын хооронд залган орших хэсэг болон эрүү гавлаас бүтэх тэргүүн хэсэг
эх толгойгүй - а.эх захгүй, эмх замбараагүй; б.эрээ цээргүй
толгой тархи - хүн, амьтны тэргүүн хэсэг болон түүний гавал дотор орших уурга тархи
толгой түрүү - а.хүн, амьтны биеийн толгой хэсэг; б.юмны эх, түрүү хэсэг
малгай толгой - хүний тэргүүн болон түүнд өмсөх өмсгөл
толгой дагз - хүний толгой болон толгойн арын хэсэг
толгой бие - хүн, амьтны эрүү гавал хоёроос бүтэх тэргүүн хэсэг хийгээд их бие
толгой сүүл - а.амьтны биеийн тэргүүн хэсэг хийгээд шувтрах үзүүр хэсэг; б.юмны эхлэл төгсгөл
толгой тэргүүн - а.хүн, амьтны их биетэй хүзүүгээр холбогдох тэргүүн хэсэг; б.толгойлогч, удирдагч, тэргүүлэгч
толгой тэргүүн - шилдэг тэргүүн
товцог толгой - жижиг толгой
тоо толгой - мал амьтныг тоолох нэгж

Этгээд үг[засварлах]

БӨНДГӨР н. толгой

Хэчнээн уншаад энэ бөндгөр юм ойлгодоггүй. –Чи жаахан амарсан дээр дээ.
Би энэ асуудлыг өөрийн бөндгөрөөрөө хариуцаад шийдчихье.

ТАРВАС н. толгой(хэлбэрээр нь нэрлэсэн)

Тэр үсээ хусуулсан пацаан яасан хөөрхөн тарвастай юм бэ? –Хүүхэд шоглоод яах нь вэ.
Миний тарвас бусад хүнээс тийм том гэж үү?

МУЛЗАН(ТОЛГОЙ) н. үс үгүй толгой

Чи яагаад мулзан болчихсон юм бэ? –Толгой өвдөөд байхаар нь үсээ авахуулчихсан юм.
Чи үргэлж мулзан явах юм аа?

ӨНДГӨН ТОЛГОЙ н. үсээ хусуулсан толгой

Хуучин бидний үед цэргүүд өндгөн толгойтой л байдаг байса н.
Энэ жаал хөөрхөн өнгдгөн толгойтой юм гээч.

Товчилсон үгс[засварлах]

Хэлц үг[засварлах]

Өвөрмөц хэлц үг[засварлах]

толгой мөрөн дээр байх - амьд явах

толгой мэдэх - аливаа зүйлд өөрийн дураар бие даан хандах

толгойгоо мэдэх - өөрийн явдлыг өөрөө мэддэг болох, юмыг ганцаараа бие даан шийдэх, бусдын зөвөлгөөгүй өөрөө шийдэх

толгойгоо өргөх - а.толгойгоо дээш болгох; б.дарамт хавчилтаас салах

толгой өвдөхгүй - огт түүртэхгүй, амархан

толгой өөд татахгүй - уйгагүй, зав чөлөөгүй, ямар нэг зүйлд шамдан улайрах

толгой өндөлзүүлэх - босч тэмцэхийг хүсэх, толгойгоо мэдэхийг хүсэх

толгой руугаа ус хийх - өөрөө өөртөө гай зовлон тарих

толгой тасдчих шахах - учир зүггүй аашилж загнах

толгой хавчуулах - түр хоргодох, орогнох

толгой хазайсан тийш - зүг чиггүй, хандсан чигтээ, зорьсон газаргүй

толгой хандсан зүг рүү - толгой хазайсан тийш

толгой холбох - а.шүлгийн мөрийг адил дуудлагатай авиагаар эхлэх; б.шилж. эр эм бололцох

толгой хоргодох - түр зуур хоргодох, байрлах

толгой хөөдөх - толгой цусдах

толгой хяргах шахах - учир зүггүй аашилж загнах

толгой цусдах - а.хэрэг төвөгт оруулж мэдэх; б.амь насанд хүрч мэдэх

толгой эргүүлэх - а.төөрөлдүүлэх, үймүүлэх, самууруулах, учир нь олдохгүй зовоох; б.мунхруулах, муу юманд татан оруулах

толгойг нь залгих - ойр дотны хүнээ үхэлд хүргэх

толгойг нь мэдэх - захирах, хариуцах

эх толгойгоо алдах - а.эмх замбараагүй болох; б.ах захаа мэдэхгүй болох; в.эрээ цээрээ алдах

толгойгоо мэдүүлэх - бусдын эрхшээлд байх, бусдад захирагдаж байх, эрх мэдэлгүй болох

толгойгоо шаах - ихэд гэмшин харамсаж өөрийгөө зүхэх, өөртөө бурууг өгөх

толгойд хүрэх - алах

толгойдоо булуу хураах - өөртөө гай тарих, гай дуудах

толгойны үс - босох, арзайх

егзөр толгой - хашир хүн

том толгой - а.хэвийн хэмжээнээс арай том толгой; б.шилж. ихэс дээдэс, том феодал; в.шилж. их зан, ихэмсэг, зөрүүд

том толгой гаргах - а.их зан гаргах, бүдүүн хүзүү гаргах, зөрүүдлэх; б.эрх мэдэл, хүч чадал хүрэхгүй зүйл дээр дангаараа бие даан шийдвэр гаргах

хүзүү толгой нийлэх/хүзүү толгой мөрөн дээр байх - амьд явах

хүзүү толгой үргэлж байх - амьд байх

толгой нийлүүлэх - дотно нөхөрлөх

толгой шийдэх - толгой мэдэх

дээлээ толгой дээгүүрээ нөмрөх - хэрэгт татагдах, шоронд орох

дүлий толгой - хүний хэлж байгааг тоодоггүй

эрүү толгой зодолдох - дагжин чичрэх, ихэд дааран чичрэх

эрүү толгой зодолдуулах - юм идэх

яггүй ясан толгой - хэцүү, айхавтар хүн

толгойд ахдах - хүч чадлаас хэтэрсэн

толгойд орох - санаанд орох

толгой нь сийрэг - ухаантай, гүйлгээ ухаан сайтай

толгойн өвчин болох - сэтгэлийг зовоох, шаналгах

толгой нь эргэх - будилах, самуурах, төөрөх

толгойд нь хүрэх - амь насыг нь хөнөөх

толгой цохих - хамгийн сайн байх, тэргүүлэх, манлайлах

мод толгой - соруулгүй муу гаанс

толгой авах шахах - загнах, зандрах~Гэртээ оройтож очсон биш, аав толгой авах шахлаа шүү.

толгой бөхийх - хүчээр бусдын эрхэнд орох, бууж өгөх~Үхэвч дайсанд толгой бөхийхгүй “…эндүү бурууд толгой бөхийсөн ч ичихгүй эвийг нь дагуулаад амьд л явбал тэр баясана” (Х.Дамбийжалцан, Хүний гайхсан уянга). ~Манай Олонбулгийн аж ахуйн удирдлага, малчид болон илгээлтийн эзэд бүгдээрээ чонон сүргийн өмнө толгой бөхийлгүй шийдэмгий зориг, шилдэг зохион байгуулалттайгаар тэдэнд үхлийн цохилт өгсөөр байх болно (Зян Рун, Чонон сүлд).

толгой ганзагалах - а.урам хугарч уруу царайлан явах~Тэр чонын улианыг давтах гэтэл ойрхон хуцалдах Арслан, Анч Шар хоёрын дуунд үймрэн автах ажээ. Тэр хэдэн ч удаа “Хон хон, хав хув” хэмээн хуцах гэснээ урам хугарч толгой ганзагалав (Зян Рун, Чонон сүлд). б.унаан дээр үүрэглэн явах

толгой гашилгах - юмыг ихэд эргэцүүлэх, элдвийн юм бодох~Би ийм юман дээр толгойгоо гашилгаж явахгүй нь дээр гэж өөрөө өөртөө зөвлөлөө (Ж.Пүрэв, Ундрах инженер).

толгой гудайх - хийморгүйтэх, гашуудах~Даарсандаа бөмбөгөнөн чи-

Хэвшмэл хэлц[засварлах]

Нэр гутахад

Толгой гут

Толгой

Таван хуруу нийлж нударга болно

Толгой шийр нийлж тогоо дүүрнэ

Тоглоом наадам тоотой нь дээр

Толгой шийр мөлжүүртэй нь дээр

Тогоо торхныхоо дээгүүр

Толгой нь малгайнхаа дээгүүр

Тогоо тосдох өөхгүй

Толгой шургах гэргүй

Тогтсон зорилго зөв бол

Толгой унахаас айхгүй

Тогшиж яваад

Толгой дээрээ шороо овоолно

Толгой байвал эд олдог

Тооно байвал гэр болдог

Толгой бөхийж явахаар

Тонгорог барьж хариуц

Толгой бөхийж явснаас

Тонгорог барьж зөрчсөн дээр

Толгой долоон хэсэг болдог

Тооно далан хэсэг болдог

Толгой дээр малгай ноён

Тоорцог дээр туг ноён

Толгой ихт ноён суудаг

Хөл ихт тэрэг туудаг

Толгой ихт суун жаргадаг

Хөл ихт яван зовдог

Толгой ихт хойморт

Хөл ихт үүдэнд

Толгой мэнд байвал

Туйв

шивэрлэг олдох

Толгой нь оногдвол

Ухаан нь оногддог

Толгой хагаравч малгай дотроо

Тохой шалбаравч ханцуй дотроо

Толгой хагаравч тоорцог дотроо

Тохой хугаравч ханцуй дотроо

Толгой хазвал хатуу

Бөгс хазвал өмхий

Толгой цууравч тоорцогтоо

Тогоо хагаравч тулгандаа

Толгой шийртэйгээ нийлээд тогоо дүүрнэ

Толгой руугаа тон хийлгэх

Яс руугаа ян хийлгэх

Томоотны нь тоонд орж

Толгой шийрийн нь хувьд хүртэх

Томоотных нь тоонд орох

Толгой шийрийнх нь хувинд багтах

Тохой зөрүүлэн барилцаж

Толгой нийлүүлэн нөхөрлөх

Төө тарганаас

Толгой мэнд дээр

Эрхий хуруу гурав ороовол нэг төө

Толгой гурав ороовол нэг алд

Аман зохиолд орсон нь[засварлах]

Зүйр үг[засварлах]

Толгойгоо тойрсон бодолтой тохойгоо маажсан зантай

Тайлбар: өнөө маргаашаа бодсон