Монгол бичгийн галиглах тогтолцоо
хадан дээр сийлсэн бичиг Оюун
== Монгол бичгийг бүтээсэн)
| ᠠ | ᠠ | ᠠ | ᠠ сүүл ᠠ᠋ орхиц | a | Аа | Үгийн эхэнд титэм ба шүд зурлагатай. Үгийн дунд ба адагт e үсэгтэй адил. Үгийн адагт өмнөх үсэгтэй нийлүүлж бичих бол сүүл, салангид бичих бол орхиц зурна. |
| ᠡ | ᠡ | ᠠ | ᠠ сүүл ᠠ᠋ орхиц | e | Ээ | Үгийн эхэнд титэм зурлагатай. Үгийн дунд ба адагт а үсэгтэй адил. Үгийн адагт өмнөх үсэгтэй нийлүүлж бичих бол сүүл, салангид бичих бол орхиц зурна. |
| ᠢ | ᠢ | ᠢ | ᠢ | i | Ий | - |
| ᠣ | ᠣ | ᠣ | ᠣ | o,u | Оо, Уу | О ба У үсгийн зурлага адил. |
| ᠥ | ᠥ | ᠣ | ᠣ | ö, ü | Өө, Үү | Ө ба Ү үсгийн зурлага адил. |
| ᠨ | ᠨ | ᠨ᠋ эгшигээр амилсан бол ᠨдэвсгэрлэсэн бол | ᠨ | n | На | Үгийн эхэнд цэгтэй титэм, үгийн дунд цэгтэй шүд, дэвсгэрлэсэн бол цэггүй шүд, үгийн адагт ардаа орхицтой бол цэгтэй сүүл, орхицгүй дэвсгэрлэсэн бол дан сүүл зурна. |
| ᠩ | - | ᠩ | ᠩ | ng | Н | Үгийн эхэнд тохиолддоггүй. Дандаа дэвсгэрлэдэг үсэг. |
| ᠯ | ᠯ | ᠯ | ᠯ | l | Ла | Эвэртэй титэм болон эвэртэй шүд зурлагатай |
| ᠮ | ᠮ | ᠮ | ᠮ | m | Ма | Гэзэгтэй титэм болон гэзэгтэй шүд зурлагатай
|
гэзэгтэй
Үндэсний бичгийн галиг
[засварлах]| Үсэг | Галиг | Тайлбар | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| дангаар | эхэнд | дунд | адагт | Латин галиг | Кирил галиг | ||
| ᠠ | ᠠ | ᠠ | ᠠ ᠠ᠋ |
a | А | Үгийн дунд болон адагт Эгшиг зохицох ёсны дагуу ялгана. (Мөн доор q/ɣ болон k/g үсгүүд эгшиг зохицох ёсны дагуу ялгагдана.) | |
| ᠡ | ᠡ | e | Э | ||||
| ᠢ | ᠢ | ᠢ[note 1] ᠢ᠋[note 2] |
ᠢ | i, yi | И,Й, Ы, Ь | Эгшигийн ард орвол хос эгшиг болно. Гийгүүлэгчийн ард орвол өмнөх гийгүүлэгчээ зөөлрүүлнэ. | |
| ᠣ | ᠣ | ᠣ | ᠣ | o, u | О, У | Distinction depending on context. | |
| ᠥ | ᠥ | ᠥ ᠥ᠋ |
ᠥ ᠥ᠋ |
ö, ü | Ө, Ү | Distinction depending on context. | |
| ᠨ | ᠨ | ᠨ[note 3] ᠨ᠋[note 4] |
ᠨ ᠨ᠌ |
n | Н | Distinction from medial and final a/e by position in syllable sequence. | |
| ᠩ | ᠩ | ᠩ | ng | Н, НГ | Only at end of word (medial for composites). Transcribes Tibetan ང; Sanskrit ङ. | ||
| ᠪ | ᠪ | ᠪ | ᠪ ᠪ᠋ |
b | Б, В | In classical Mongolian v is used only for transcribing foreign words, so most "В (V)" in Cyrillic Mongolian correspond to "Б (B)" in Classical Mongolian. | |
| ᠫ | ᠫ | ᠫ | ᠫ | p | П | Only at the beginning of Mongolian words. Transcribes Tibetan པ; | |
| ᠬ | ᠬ | ᠬ | ᠬ | q | Х | Only with back vowels | |
| ᠭ | ᠭ | ᠭ ᠭ᠋ |
ᠭ ᠭ᠋ |
ɣ | Г | Only with back vowels. Between vowels pronounced as a long vowel in oral Mongolian.[note 5] The "final" version only appears when followed by an a written detached from the word. | |
| ᠬ᠋ | ᠬ᠋ | ᠭ᠌ | k | Х | Only with front vowels, but 'ki/gi' can occur in both front and back vowel words Word-finally only g, not k. g between vowels pronounced as long vowel.[note 6] | ||
| ᠭ᠌ | g | Г | |||||
| ᠮ | ᠮ | ᠮ | ᠮ | m | М | ||
| ᠯ | ᠯ | ᠯ | ᠯ | l | Л | ||
| ᠰ | ᠰ | ᠰ | ᠰ | s | С | ||
| ᠱ | ᠱ | ᠱ | ᠱ | š | Ш | ||
| ᠲ ᠳ |
ᠲ | ᠲ ᠳ᠋ |
ᠳ | t, d | Т, Д | Distinction depending on context. | |
| ᠴ | ᠴ | ᠴ | č | Ч, Ц | Distinction between /tʃ'/ and /ts'/ in Khalkha Mongolian. | ||
| ᠵ | ᠵ | ᠵ | j | Ж, З | Distinction by context in Khalkha Mongolian. | ||
| ᠶ | ᠶ | ᠶ | ᠶ | y | -ЙА, ЙЭ, ЙО, ЙУ, ЙҮ | ||
| ᠷ | ᠷ | ᠷ | ᠷ | r | Р | Not normally at the beginning of words.[note 7] | |
| ᠸ | ᠸ | ᠸ | v | В | Used to transcribe foreign words (Originally used to transcribe Sanskrit व) | ||
| ᠹ | ᠹ | ᠹ | ᠹ | f | Ф | Used to transcribe foreign words | |
| ᠻ | ᠻ | ᠻ | ᠻ | ḳ | К | Used to transcribe foreign words | |
| ᠼ | ᠼ | ᠼ | (c) | (ц) | Used to transcribe foreign words (Originally used to transcribe Tibetan /ts'/ ཚ; Sanskrit छ) | ||
| ᠽ | ᠽ | ᠽ | (z) | (з) | Used to transcribe foreign words (Originally used to transcribe Tibetan /dz/ ཛ; Sanskrit ज) | ||
| ᠾ | ᠾ | ᠾ | (h) | (г, х) | Used to transcribe foreign words (Originally used to transcribe Tibetan /h/ ཧ, ྷ; Sanskrit ह) | ||
| ᡁ | ᡁ | (zh) | (-,-) | Transcribes Chinese 'zhi' - used in Inner Mongolia | |||
| ᠿ | ᠿ | (ř) | (-,-) | Transcribes Chinese 'ri' - used in Inner Mongolia | |||
| ᡂ | ᡂ | (chi) | (-,-) | Transcribes Chinese 'chi' - used in Inner Mongolia | |||
- ↑ Following a consonant, Latin transliteration is i.
- ↑ Following a vowel, Latin transliteration is yi, with rare exceptions like naim ("eight") or Naiman.
- ↑ Character for front of syllable (n-<vowel>).
- ↑ Character for back of syllable (<vowel>-n).
- ↑
Examples: qa-ɣ-an (khan) is shortened to qaan unless reading classical literary Mongolian. Some exceptions like tsa-g-aan ("white") exist.
- ↑ Example: de-g-er is shortened to deer. Some exceptions like ügüi ("no") exist.
- ↑ Transcribed foreign words usually get a vowel prepended. Example: Transcribing Русь (Russia) results in Oros.