сэтгэл

Зөвхөн түүний төлөө хийх хамгийн сайхан зүйлс.Тэмцээн дээр нь очиж дэмжээд өмсгөлийг нь угааж өгмөөр санагдах нь сэтгэл юм.

Монголоор

Үгийн дуудлага

[seтgel]

Үндэсний бичиг

ᠰ‍ᠠ‍ᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉᠢᠯ

(сэдхил)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. Хүний сэтгэн бодох чадвараас үүдэлтэй харилцан адилгүй үзлийн илрэл, санаа бодол, дур хүсэл

Нийлмэл үг

дотор сэтгэл - сэтгэл санаа

нэгэн үзүүрт сэтгэл - аливаа зүйлд хоёргүй сэтгэлээр хандах хандалга

сэтгэл алгасах - санаа самуурах, бодлогошрол мартагнах

сэтгэл алдах - а.санаа зовон гутрах; б.итгэлгүй болох; в.хэн нэгэнд дурлах

сэтгэл амрах - сэтгэл санаа зовох зүйлгүй болох

сэтгэл амсхийх - сэтгэл түр амрах

сэтгэл баясах - сэтгэл хөгжих, урам сэргэх

сэтгэл булаах - эрхгүй дурламаар санагдах

сэтгэл бэлчих - анхаарал сарниж элдвийг шохоорхох

сэтгэл гонсгор явах - ямар нэгэн юманд санаа бодол ханамжгүй явах

сэтгэл гижигдэх - дур сэтгэлийг хөдөлгөх

сэтгэл гутах - урам зориг унтрах

сэтгэл гүйцэх - санасан хүссэндээ хүрэх

сэтгэл догдлох - баярлах, уярах, сандрах, яарах зэргээс зүрх булгилан сэтгэл хөөрөх

сэтгэл дундуур байх - сэтгэл гонсгор байх

сэтгэл дурнаа зохистой - үнэхээр сэтгэл булаахаар юм

сэтгэл дуулах - дотроо баярлах

сэтгэл дүүрэн - сэтгэл ханамжтай

сэтгэл засах - тайтгаруулах

сэтгэл зовох - сэтгэл санаа зовних

сэтгэл зовних - сэтгэл ямар зүйлд бага зэрэг шаналах

сэтгэл зөөлрөх - сэтгэл уярах

сэтгэл зүйч - сэтгэл судлалаар мэргэшсэн хүн

сэтгэл маажих - санаа амаргүй болгох

сэтгэл нийлэх - санаа явдал зохицох

сэтгэл нийцэх - санаанд таарах, зохицох

сэтгэл мэдэхгүй - санасанд хүрэхгүй

сэтгэл онгойх - сэтгэл уужрах, санаа амрах

сэтгэл өвдөх - санаа зовох

сэтгэл самуурах - сэтгэл бэлчин элдэв зүйлийн юм бодогдох

сэтгэл судлал - сэтгэхүйн үйл ажиллагаа, түүний зүй тогтлыг судлах ухаан

сэтгэл сэвтээх - янаг хайрын сэтгэлийг хөргөх

сэтгэл сэргэх - санаа сэтгэл хөхөн баясах

сэтгэл сэрхийх - нэг юм санаанд гэнэт орж сэтгэл эвгүйрхэх

сэтгэл тавгүй байх - сэтгэл тогтворгүй, тайван биш байх

сэтгэл тавирах - ямар нэг зүйлийн талаар анхаарах

сэтгэл тайвшрах - сэтгэл санаа зовох юмгүй тайван болох

сэтгэл татах - эрхгүй дурлах байдал төрөх

сэтгэл төөрөх - санаа сэтгэл үймрэх, самуурах

сэтгэл түгших - сэтгэл тайвангүй болох

сэтгэл тэнийх - санаа сэтгэл уужим тавиу болох

сэтгэл тэнүүн - санаа амар

сэтгэл уужрах - санаа амран сэтгэл тайвшрах

сэтгэлд ургах - а.урьдын явдал санаанд орох; б.ажил төрлийг хийж гүйцэтгэх арга ухаан төрөх

сэтгэл уярах - а.хайрлаж өр өвдөх зэргээр элэг эмтрэн нигүүлсэнгүй бодол төрөх; б.хорсол гомдлоос болж өөрийн эрхгүй гуниг төрөн шаналах; в.хатуу янаг байсан сэтгэл эрхгүй уяхан зөөлөн, эелдэг болох

сэтгэл үймэх - элдвийг бодон сэтгэл үймрэн аймрах

сэтгэл ханах - хүсэл дур хангагдах

сэтгэл хангалуун - сэтгэл төвшин тавиун

сэтгэл хоёрдох - аль нь ч болмоор гэж хоёрын хооронд ацдан тээнэгэлзэх

сэтгэл хоргодох - хэн нэгэн болон ямар нэгэн зүйлээс холдмооргүй санагдах

сэтгэл хөдлөх - сэтгэл хөхөн хөгжих

сэтгэл хөөрөх - санаа хөгжин урам нэмэгдэх

сэтгэл хөрөх - хайр сэтгэлгүй болох

сэтгэл хувирах - бодол санаа өөр болох

сэтгэл хямрах - сэтгэл тавгүйрхэх, ямар нэгэн юманд шаналах, тайван биш байх

сэтгэл яарах - сэтгэл ямар нэгэн юмыг ихэд хүсэмжлэн тэмүүлэх

сэтгэл хуваагдах - сэтгэл хоёрдох, хоёр зүйлд сэтгэл татагдан яахаа мэдэхээ болих

сэтгэл хуваарилах - сэтгэл хоёрдох

сэтгэл шаналах - санаа зовних

сэтгэл шулуудах - эцэслэн шийдэх, зориглох

сэтгэл шулуусах - санаа шуудрах

сэтгэл цөхөх - санаа мохох, хариг болох

сэтгэл чилэх - оюун билиг зүдрэх, сулдах

сэтгэл эмтрэх - их л эмгэнэн зовох

сэтгэл дотно - аятай санагдах нь

сэтгэлд нар гарах - тэсэлгүй их баярлах

сэтгэлд орох - санаанд санагдах

сэтгэлд таарах - тухайн зүйл сэтгэлдээ бодсонтой таарах

сэтгэлд хадах - санаанд үхширэх

сэтгэлд хадагдах - санаа сэтгэлд үргэлж бодогдох

сэтгэлд хоногших - ямар нэгэн явдал санаанаас гарахгүй болох

сэтгэлд нь хур буух - ихэд баярлаж хөөрөх

сэтгэлд цөв оруулах - сэтгэлд сэв суулгах

сэтгэлийг хөдөлгөх - хайрлан хүндэтгэх, бахархах бишрэх, өрөвдөх бодол төрүүлэх зэрэг сэтгэл хөдлөлтийн байдалд оруулах

сэтгэлийн бахдал - санааны бахархал

сэтгэлийн бузар - санаа бодол төрөх жигшил, зэвүүцэл

сэтгэлийн дэмжлэг - ажил үйлийг нь сэтгэл санаагаараа дэмжих

сэтгэлийн зовлон - сэтгэлийн гансрал, гутрал

сэтгэлийн өвчин - санааширч бодлогоширсон өвчин

сэтгэлийн сэв - а.сэжиг; б.муу санаа

сэтгэлийн уг - жинхэнэ бодол сэтгэлэг

сэтгэлийн үг - а.үнэн үг; б.харамгүй үг

сэтгэлийн тэнхээ - хал зовлонг хатамжлан дааж гарах ухаан

сэтгэлийн хир - а.муу санаа; б.сэтгэлд буй хардлага, муу бодол

сэтгэлийн хөдөлгөөн - сэтгэлийн хөгжөөн

сэтгэлийн хүч - сэтгэлийн тэнхээ

сэтгэлийн шарх - урьд олсон сэтгэлийн зовлон шаналал

сэтгэлийн шарх сэдрээх - урьд сэтгэл зовоосон зүйл дахин сэргэх

сэтгэлтэй болох - хайртай дуртай болох

сэтгэлээ барих - а.сэтгэл санааны хүнд байдлыг тэсвэрлэн давах; б.уурласан, баярласан, гунигласан зэргээс болж догдлох сэтгэлээ тогтоох

сэтгэлээ баясгах - өөртөө урам өгөх, өөрийгөө зугаацуулах

сэтгэлээ дарах - догдолсон сэтгэлээ барих

сэтгэлээ засах - аль болохоор сайн зүйл бодож, гутрах гунихгүйг хичээх

сэтгэлээ өгөх - хайртай болох

сэтгэлээ хатамжлах - а.хатуу чанд зориг барьж тэсвэрлэх; б.гуниг зовлонг сөрөх сэтгэлийн тэнхээтэй байх

сэтгэлээ хуурах - сэтгэлээ саатуулах

сэтгэлээ цатгах - санасан бодсондоо хүрч санаа хүслээ хангах

сэтгэлээ чангалах - сэтгэлээ барих

сэтгэлээ чилээх - ямар нэгэн хэрэг явдлын төлөө бодлого болж биеэ зүдээх

сэтгэлээр нүгэл хураах - сайныг сэдэхгүй, саарыг мартахгүй хэзээд муу санаа өвөрлөн явах

сэтгэлээр унах - гуниж гутрах, эмгэнэн зовох зэргээр итгэл зориггүй, цог жавхаагүй болох

сэтгэлийг нь тайтгаруулах - санаа сэтгэ-лийг нь тайвшруулах

жигших сэтгэл - сэтгэлд санаанд үл нийцэх, ой гутах, зэвүүцэх сэтгэл

аугаа сэтгэл - уужим, энэрэнгүй, өгөөмөр сэтгэл

ариун сэтгэл - ажил үйлийг дандаа зөв талаас нь боддог, хоргүй санаа бодол

зөв сэтгэл - хүний ёс зүйд нийцэх санаа бодлоготой

зөөлөн сэтгэл - өрөвч уяхан сэтгэл

нинжин сэтгэл - маш өрөвч сэтгэл

өрөвч сэтгэл - хүнийг хайрлах, энэрэх, өрөвдөх сэтгэл

сайхан сэтгэл - тусч энэрэнгүй сэтгэл

уужим сэтгэл - чөлөөтэй зөв сэтгэл

үнэн сэтгэл - чин сэтгэл

тавлах сэтгэл - шоолох, шоглох санаа

хайлган сэтгэл - уян зөөлөн сэтгэл

халуун сэтгэл - чин үнэн, дотно сэтгэл

хар сэтгэл - хорлол хөнөөлтэй сэтгэл

харамнах сэтгэл - юманд хариг хатуу, харам зан гаргах сэтгэл

хатуу сэтгэл - өр өвдөх, хайлахыг сэтгэл

хөнгөн сэтгэл - хөөрүү, юмыг сайтар ухаж боддоггүй

хорт сэтгэл - хорт санаа

хүйтэн сэтгэл - өрөвдөхийг мэдэхгүй хатуу сэтгэл

цагаан сэтгэл - хар хоргүй, тусч сайхан сэтгэл

цэвдэг сэтгэл - хүнийрхүү хүйтэн сэтгэл

чин сэтгэл - хоёргүй үнэнч сэтгэл

энэрэнгүй сэтгэл - өршөөн хайрлах өрөвч сэтгэл

янаг сэтгэл - хайрын сэтгэл

нэг сэтгэлээр - нэг санаагаар

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

сэт|гэл нэр. ~ийн дэмж­лэг, сэт­гэлд, сэтгэлээс

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠰ‍ᠠ‍ᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉᠢᠯ ᠤ‍᠊ᠨ
ᠰ‍ᠠ‍ᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉᠢᠯ ᠳ᠋ᠣ
ᠰ‍ᠠ‍ᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉᠢᠯ ᠊ᠢ
ᠰ‍ᠠ‍ᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉᠢᠯ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠰ‍ᠠ‍ᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉᠢᠯ ᠢᠶᠡᠷ
ᠰ‍ᠠ‍ᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉᠢᠯ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠰ‍ᠠ‍ᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉᠢᠯ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠰ‍ᠠ‍ᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉᠢᠯ ᠢᠶᠡ‍ᠨ᠋‍

/~ийн /~д /~ийг /~ээс /~ээр /~тэй /~рүү /~ээ

Хоршоо үг

• бодол сэтгэл - ухаанд төрөх санаа
• бие сэтгэл - санаа бодол
• дур сэтгэл - хайр сэтгэлээс үүдэх хүний сэтгэхүйн илрэл
• сэтгэл санаа - хүний хүсэл зориг, санаа бодол
• сэтгэл зориг - хүний бодол сэдэл түүнийг гүйцээх итгэл, чармайлт
• сэтгэл зүрх - дотоод санаа бодол, чин сэтгэл
• хайр сэтгэл - дурлан хайрлах сэтгэл
• хүсэл сэтгэл - юмыг эрмэлзэх, мөрөөдөх сэтгэл

Этгээд үг

ГАНДАН БУУРАХГҮЙ тбү. сэтгэлээр үл унах

• Түүний ажил бүтэл муутай байсан ч гандан буурдаггүй байса н.
• Чи хэзээний гандан буурахгүй инээж явах юм аа.

ГУНИГ ЗАРЛАХ тбү. сэтгэлээр унах

• Тэр хичээлдээ муу дүн авахаараа гуниг зарлачихдаг юм.
• Чи яахаараа амархан гуниг зарлачихдаг юм бэ?

НААСТАР н. сэтгэл, сонирхол,О.настроение(сэтгэл санаа)

• Чи наастаргүй юм ярьж байна.
• Чи энэ мэдээг сонсоод битгий наастараар уна.

НААСТАРДАХ, НАСТАРДАХ тбү. сэтгэлээр унах

• Сүүлийн үед чи үргэлж наастартаад юу болоод байна.
• Ах нь хийж байгаа ажлаа амжихгүй наастардаад байна.

ЯНДАН ЦАРАЙ н. хүйтэн сэтгэл

• Залуус тэр эмэгтэйг яндан царайтай гэдэг.
• Чи надад яндан царай гаргаад яах гэсэн юм бэ. Би үнэхээр чамд тусалж чадахгүй байна.

ЯНДАН ЦАРАЙЛАХ тбү. дотно бус сэтгэл гаргах

• Тэр хүн миний асуултанд яндан царайлаад юу ч үл хэлэв.
• Байгаль гэж яндан царайлсан юм түүхийн номоо зээлж тусалсангүй.

Этгээд үг

ДЭГЭЭДЭХ тү. өөртөө охины сэтгэлийг татах(юм дэгээдэх, бөхийн дэгээдэх мэх)

• Залуу I: –Чи охидыг сайн дэгээдэж байна шүү? Залуу II: –Үгүй үгүй. Чи намайг арай дэвэргэж байна.
• Чи бас л нэг охиныг дэгээдчихэв үү?ажил, албанаас нь унагах, буулгах

УМРУУЛАХ тү. бусдын сэтгэлийг өртөө татах

• Чи ч нээрээ охидыг умруулж байна даа.
• Би түүний умруулсан үгэнд итгэхгүй.

ХУЙЛРАХ тбү. бусдад зүрх сэтгэлээрээ татагдах

• Та нар тэр залууг харангуут хуйлрах байх гэж би бодож байна.
• Залуучууд тэр эмэгтэйн хойноос хуйларч байгаа нь үнэ н.

ХУЙЛРУУЛАХ тү. бусдын зүрх сэтгэлийг татах

• Сувд залуудаа олон залуучуудыг хуйлруулсан хүүхэн байв.
• Манай сургуулийн залуусыг хуйлруулж байгаа тэр охиныг чи бас таньдаг юм уу?

Товчилсон үг

СМӨЭБ Сэтгэл Мэдрэлийн Өвчнийг Эмчлэх Больниц

СМУД Сэтгэл Мэдрэлийн Улсын Диспансер

СМЭСТ Сэтгэл Мэдрэлийн Эмгэг Судалгааны Төв

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

сэтгэл урагдах - өр өвдөх, сэтгэл шимшрэх

сэтгэлийн уяа - бодлоос огт гарахгүй ямагт дурсан санагдаж байдаг зүйл

сэтгэл нь цадаагүй - гэдэс цадсан боловч юм дахиж идмээр санагдаад байх

сэтгэл дэнстэй - сэтгэл амаргүй

сэтгэлийн бичин тонгорцоглох - сэтгэл ихэд хөдөлж байж суух аргагүй болох

сэтгэлээс бөөн чулуу авч хаях - санаа амрах, зовох зүйлгүй болж тайвшрах

сэтгэлд бул хар чулуу болох - санааг ихэд зовоох

сэтгэл алдах - хүнд хайр сэтгэлтэй болох~Тэгээд ч зогссонгүй охин Нарандэлгэрт нь сэтгэл алдан, түүнтэй байнга уулздаг байснаа больжээ (Т.Юмсүрэн, Ээж хайрханы дууль).

сэтгэл бэлчих/бэлчээх - анхаарал сарних, элдэв зүйл шохоорхох~Сумын дарга дуугаа өндөр намгүй нэг хэвээр үргэлжлэн илтгэл хийсэн нь тоо даанч олон. Үг баахан нуршсан тул Ширчин удалгүй сэтгэл бэлчиж, тэр уудам саруул клубийн дотоод бүхнийг үзэхүл шалны нь дотоод банз тутмыг хүртэл нүдэлж, хэдийн нь таньснаар барахгүй, барихад нь мод зөөж, гар бие оролцож байснаа саналаа (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

сэтгэл бэлчээх - санаашран бодох~Болд алсын аянд мордохынхоо өмнө гэрийнхээ хойд бор толгой дээр гарч суугаад хэсэгхэн сэтгэл бэлчээн, гэрийн зүг харснаа цааш явлаа.

сэтгэл маажих - санаа амаргүй болгох~Хүний зодоочин цусаар худалдаж авсан бузар идээ гэдэг үг Хонгорын сэтгэлийг маажин өнөөдрийн зодоонд дийлсэн биш, дийлэгдсэн юм шиг хар сэтгэл төрж байв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

сэтгэлд нь юм хийх - гомдоох~Муу данхар өвгөнөө хайр халамжаар дутаан сэтгэлд нь юм хийчихгүй юм сан (Б.Ганбат, Үүрэг).

сэтгэлд хур буух - туйлаар баярлаж хөөрөх~Хэцүү амьдралд хамт зовж танилцсан нөхөртэйгөө уулзаад сэтгэлд нь хур бууж цэцэг ургасан Хуяг юу ярьж юу асуухаа мэдэхгүй балмагдан дэмий л “за хө, тэгээд” гэж тэвдэнэ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

сэтгэлийн бичин тонгорцоглох - (бич.) сэтгэл ихэд хөдлөн байж ядах~Гэвч цагаан лянх шиг цэвэрхэн охин Сугарханд үргэлж нүдэнд үзэгдэн, хэрхэн түүнтэй учрах вэ гэж бодохоос зүрх догдлон яарч, үнэхээр эртний бичгийн хэлээр сэтгэлийн бичин тонгорцогловой (Н.Наваан-Юндэн, Соёл эрдэнэ).

сэтгэлийн уяа - (бич.) бодол санаанаас гардаггүй, хоногшсон зүйл~Энэхэн хэр Бат бодол сэтгэлийн уяа болсон Оюуны тухай биш, бүхний манлайд яваа Бужгарын тухай бодно (З.Сандагаа, Хүний ганц).

сэтгэлээ дор болгох - сэтгэлээ барин номхон хүлцэнгүй байх~Бурхны ном шүтэгч сэтгэлээ дор болгон юманд хүлээцтэй хандаж байх учиртай.

сэтгэхээ зогсоох - үхэх~Гурван сарын арван дөрөвний үдийн хойнох нь хоёр цаг гурван мөчид одоо үеийн хамгийн агуу их бодлоготон сэтгэхээ зогсоов (Энгельс, Марксын бурхан дээрх яриа).

Хэвшмэл хэлц

Жолоо охор

Сэтгэл чухал

Зориг нэгдсэн хүний зам нь нэг

Сэтгэл таарсан хүний санаа нь нэг

Насан залуу зориг чанга

Сэтгэл ариун оюун тунгалаг

Санаа зовнино

Сэтгэл хөдөлнө

Сүүж нь шороон дээр

Сэтгэл нь ширээн дээр

Сэнжгүй суулганд оосор яаж тогтоно

Сэтгэл өндөр хүнд хишиг яаж тогтоно

Сэрүүн бороо ороход сөөг давахгүй нөмөр

Сэтгэл зовоод ирэхэд сархад давахгүй нөмөр

Сэтгэл гэдэг биенээс эрхэм

Сэжиг гэдэг сэтгэл хэцүү

Сэтгэл гэч янагийнх

Халамж гэгч хайрынх

Сэтгэл нийлж

Зүтгэл дүйх

Сэтгэл нь хоорондоо буруутгавал амьд хоёр ч таардаггүй

Сэтгэл нь ширээн дээр

Сүүж нь шороон дээр

Сэтгэл нь ширээн дээр

Сэмж нь шороон дээр

Сэтгэл нь ширээнд

Бөгс нь шороонд

Сэтгэл санаа нь сансарт

Сэмжин өөх нь газарт

Сэтгэл сэвгүй бол таван махбод эрүүл

Сэтгэл таарахгүй бол хэрээ зараа

Шүтлэг таарахгүй бол гал ус

Сэтгэл таарахгүй бол

Шүтлэг таарахгүй

Сээр хүзүү хоёр сэрвээгээрээ холбодог

Сэтгэл янаг хоёр хайраараа хэлхдэг

Тэнэгийн дотор

Тэнгэр бурхан

Цэцний дотор

Сэтгэл санаа

Цээж дүүрэн цэнгэл

Сэтгэл дүүрэн зол

Шуурга ихэдвэл бэлчээрийн гамшиг

Сэтгэл ихэдвэл биеийн гамшиг

Шүтлэг таарахгүй бол гал ус

Сэтгэл таарахгүй бол хэрээ зараа

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Сэтгэлийн хирээс биеийн хир

Тайлбар: сэтгэлийн хиргүй явахыг хичээ

Сэтгэл нь ширээн дээр

Сүүж нь шороон дээр

Тайлбар: чадалгүй байгаад санаа нь их

Сэтгэл гэмтний санаа амаргүй

Тайлбар: гэм хийсэн хүн санаа амар байдаггүй

Цэцэн үг

Сэтгэлийн тэнхээгээр мянгыг давна

Тайлбар: хүнд саруул ухаан, цөс зориг байвал ямар ч бэрхийг ялна

Сэтгэлийн харанхуйгаас шөнийн харанхуй

Тайлбар: ухаан муутай, мунхаг байх нь зохисгүй

Сэтгэлээс гай

Сэжгээс барцад

Тайлбар: хэтэрхий их сэжигч байх нь өөрт халтай

Сэтгэлд сэвтэй бол хормойд хийтэй

Тайлбар: а.муу хэрэг хийсэн хүн сэтгэл амар сууж чаддаггүй; б.сэтгэл нь муу хүний үйл нь бас муу байдаг