яс

Монголоор

Үгийн дуудлага

[jasă]

Үндэсний бичиг

ᠶᠡ‍ᠰ‍ᠣ

(йасу)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

I нэр.

1. биезүй. Хүн, амьтны бие төрхийг гаргадаг махны дотуур байх тулгуур хатуу эд
2. Амьтны ясаар хийсэн эдлэл, юм
3. Зарим жимс, жимсгэний дотор байх хатуу цөм, үр

II.

1. шинэ ясан шүд (а.арван хоёр настай адууны шүд; б.арван хоёр настай адуу), хуучин ясан шүд (а.арван дөрвөн настай адууны шүд; б.арван дөрвөн настай морь), ясан дөш (а.хорин гурван настай тэмээний шүд; б.хорин гурван настай тэмээ), ясан шүд (а.арван гурван настай адууны шүд; б.арван гурван настай адуу, морь).

III нэр.

1. Өөрөөсөө хэд хэдэн овог, үржвэр салбарлуулсан язгуур том овог

IV нэр.

1. Юмны чанар, эдэлгээ
2. Хүний мөс, ханилгаа

Нийлмэл үг

загасны яс - загасны тулгуур хатуу эд

яс баригч - шарилыг хөдөөлүүлдэг хүн

яс мод - байшин барилга зэргийн их бие, гол болж байгаа мод

яс няслах - хүүр барих

яс цоож - хатуу чанга хорих шорон

ясан бариа - сүрьеэ, тэмбүү зэрэг өвчнөөс ясанд бий болсон бороо

ясан шүд - адууны дээд болон доод талын шүдний гол дундах хонхор нь бүгд арилж гүйцсэн нь

олон ясны уулзвар - ууцны яс, хоёр сүүжтэй нийлсэн хэсэг

ясан савх - ясаар хийсэн савх

ясан сийлбэр - ясыг зорж хийсэн сийлбэр

жимсний яс - жимсний дотор байх хатуу үр

самрын яс - самрын гадна талын хатуу хальс

яс угсаа - овгоос яс үүсэн гарч, яснаас шинэ салаа мөчир урган гарахад тэдгээр дам салбарлагчид ясанд тооцогдоно

ясан төрөл - эцгийн төрөл ба эцгийн талын өв өмч, гал голомт нэгтэй нэгэн өвгөөс гаралтай бүлэг хүмүүс

яс үндсээ мэдэх - овог үндэс, удам угсаагаа мэдэх

яс муутай эд - чанар, эдэлгээ муутай эд, эдлэл

хүний ясаар муу хүн - хүний мөсгүй, ханилгаагүй хүн

яс сайтай - а.бие сайтай; б.хүний мөс чанар сайтай

ясаа гаргах - хүний сайн муу чанар байдал илрэх

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

яс нэр. ~ мах хорш., чармайх, ясны, ясанд, яснаас, о.тоо яснууд

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠶᠡ‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠊ᠣ
ᠶᠡ‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠳ᠋ᠣ
ᠶᠡ‍ᠰ‍ᠣ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠶᠡ‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠶᠡ‍ᠰ‍ᠣ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠶᠡ‍ᠰ‍ᠣ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠶᠡ‍ᠰ‍ᠣ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠶᠡ‍ᠰ‍ᠣ ᠪᠡ᠊‍᠊ᠨ
ᠶᠡ‍ᠰ‍ᠣ ᠨᠣ᠊ᡍᠣ᠊ᠣ᠊᠊ᠨ

/~ын /~д /~ыг /~аас /~аар /~тай /~руу /~аа /~ууд

Хоршоо үг

• яс мах - бие махбод
• яс угсаа - яс үндэс, гарал үүсэл
• яс үндэс - гарал үүсэл
• яс чац - яс бие
• яс чөмөг - яс болон чөмөг
• яс шим - шим шүүс, нүнжиг
• яс шөрмөс - булчин шөрмөс
• яс угсаа - үндэс угсаа
• яс үндэс - овог үндэс, удам угсаа
• яс мөс - яс чанар
• яс чанар - юмны чанар чансаа

Товчилсон үг

ЯБҮ Яс Боловсруулах Үйлдвэр

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

яс амрах - а.аливаа ажил үйлийг хийж дуусгах, салж амрах; б.ажил хөдөлмөр хийхгүй байх

яс арьс болох - хүн, амьтны маш их турах, ясан хэлхээ болох

яс барих - хүнийг оршуулахад анх гар хүрэх, шарилыг хүндэлж, ёсоор оршуулах

яс гаргах, яс заах - а.мэрийх, чармайх, шамдах; б.хатуужин тэсвэрлэх

яс булаалдсан нохой шиг - аливаа юмыг булаалдан хэрэлдэх

яс горьдсон нохой шиг - хий горилон хүлээх

яс заах - шөрмөс заах

яс махны тасархай - садан төрлийн холбоотой хүн

яс өндөлзүүлэх - нас барсан хойно нь муу хэлэх

яс хавталзах, яс хавтайх - айх эмээх, халшрах, ичих зовох, орох байх газраа олж ядах

яс хагацах - а.төрөх; б.хүнд ажлаас салах, суллагдах

яс хаях - хоёр хүний хооронд хутган үймүүлэх, муудалцуулах

ясаа амраах - биеэ зовоохгүй байх, амрах

ясаа тавих - оршуулах, үхэх

ясаа цайх - зовлон эдлэх, тамаа цайх

ясаа цайтал хүлээх - үхтлээ хүлээх

ясан овоо босгох - хүн амьтныг үй олноор хөнөөх, хядах

ясан хэдрэг болох - маш туранхай, нэн эцэнхий болох

ясан хэлхээ болох - ясан хэдрэг болох

ясыг нь яйчих/ясыг нь яйлах/ясыг нь үйлэх хар яриа. - ихэд зодох, жанчих

ясыг нь сорж, тарыг нь таних - сайн зовоож байж мэдэх

ясыг нь цайлгах - алах

ясыг нь янгинуулах - сэтгэл санааг нь ихэд зовоох

найман ясанд хэлхсэн - маш туранхай, эцэнхий байдал

хоёр яс салах/хоёр яс хагацах - а.ихэд зовж байж амаржих, нярайлах; б.хүнд хүчир болон хийх дургүй ажлаа хийж дуусахчаан болох

шанааны яс нь гозойх - маш их турж эцэх

яс махны тасархай - төрөл садан

мах ясны холбоотой - ураг төрлийн холбоотой

яс амрах - санаа зовох юмгүй болох~Ял дуусаж, яс амрах өдөр ирдэг л юм байна. Хийсэн хэрэггүй атлаа хэдэн шар хөөсөн нэрээр овоо хэдэн жилийг тэнд барчихав байна гээд цааш нь...

яс арьс болох/арьс яс болох - хүн, амьтны ихэд турах, маш эцэнхий туранхай болох~Түүний (өвгөн улаачийн) ярьсан нь

яс барих - хүнийг оршуулахад анх гар хүрэх, шарилыг хүндэлж, ёсоор оршуулах~Нүдийг нь аниулж, ясыг нь барих ураг элгэнгүй, өнчин өрөөсөн өвчтэй хүнийг амьдаар нь нутаг дээрээ гээж нүүх феодалын хуучин заншил мөн ч хатуу яа (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

яс булаалдсан нохой шиг - аливаа юмыг булаалдан хэрэлдэх, эв түнжингүй байдал~Бие биенээ банз бороохой гараараа нүдэж, толгойгоо хага цохиж, яс булаалдсан нохой шиг бие биеэ хэмлэнэ.

яс горьдсон нохой шиг - арга нь тасарсан, цөхрөнгөө барсан байдал~Захирагч нүдээ цавчлан, хааяа халуун архи шимэн хэсэг суув. Баян захирагчийн ам руу яс горьдсон нохой шиг далжганан ширтэж байлаа (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). ~За ер нь дэмий болох нь, ингэж яс горьдсон нохой шиг муугаа үзэхээ больё буцъя (Б.Бааст, Мухар цагаан ухна).

яс заах/гаргах - мэрийх, чармайх, хатуужин тэсвэрлэх~Чи яс зааж байна уу? Хэний морь унаж ирээд юунд тавьсан бэ? Хулгайлсан уу? гэж хашхиран асуугаад дахин гурван удаа ташуурдав (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

яс махаараа - өөрийн биеэр~Бид цэргийн албыг яс махаараа мэдэрсэн.

яс махаараа тулах - хүнд хүчир ажлыг өөрийн биеэр даах, хариуцах, биелүүлэх~Энэ хүүхэн хэн бэ гэвэл, түмний тэргүүнийг дарж, түшмэлийн суурийг үе улиран уламжилсаар ирсэн Раш захирагчийн үүдэнд боол болон зарагдаж үүрийн гэгээнээс үдшийн харанхуй хүртэл тасаршгүйгээр үргэлжлэн хатуу бэрх ажлыг яс махаараа тулж байгаа Цэцэг мөн билээ (Ч.Чимэддорж, Шар мөрний долгион).

яс махтай нь хэлэлцэх - занчиж шийтгэх~Их ууртай. Суран бүс бариад л яс махтай хэлэлцэнэ шүү дээ.

яс нимгэрэх - өтлөх гэсэн ёгт дүрслэл~Хадан яс минь нимгэрч, хар цус минь шингэрч, хайрхан бие минь өтөлсөн тул... (Заяын Гэсэрийн тууж).

яс нь чангарах - хүн, амьтны өсөж өндийх, нас бие гүйцэх~Хүүгийн минь яс нь чангараад булчин шөрмөс сууж, гордойж гөрдийгөөд өссөн дөг өө.

яс өндөлзөх - үхсэн хойноо муугаар хэлэгдэх~Эмээгийн минь яс өндөлзөж, өвөөгийн минь сүнс гаслах байгаа даа.

яс өндөлзүүлэх - нас барсан хойно нь муу хэлэх~Эцгийнхээ амьдад нь бүү хэл, үхсэн хойно нь ясыг нь өндөлзүүлэхгүй байх ухаан чамд байх л сан (З.Баттулга, Хөх тэнгэр).

яс сайт яван чангарах - эрчтэй, хүчтэй, итгэлтэй~Яс сайт яван чангарна гэгчээр түүний ур чадвар сайжирсаар 2008 оны сүүлчээр Францад болсон Дэлхийн цомын ээлжит цувралд манлайлсан түүхтэй.

яс үс шижигнэх - айх, жигших~Нуруугаар хүйт дааж, яс үс шижигнээд аймаар байсан. Айсандаа өмдөндөө шээх шахсан.

яс хавталзах/хавтайх/хотойх - айх

Хэвшмэл хэлц

Айл тойрсон лам нэг харамч

Яс зуусан нохой нэг харамч

Зовсон нохой

Яс хэмлэнэ

Нэр хугарснаас

Яс хугарсан нь дээр

Толгой руугаа тон хийлгэх

Яс руугаа ян хийлгэх

Хөлс идсэн хүн хөл амрахгүй

Яс идсэн хүн яс амрахгүй

Цус шингэн

Яс нимгэн

Яашин идээд баяжихгүй

Яс мөлжөөд цадахгүй

Явлаг шувуу нисэн байж танигдана

Яс муутай хүн яван байж танигдана

Явсан нохой

Яс зууна

Ядрахад

Яс хэмлэх

Ямааны хулгайчийн толгойд гал

Яс мөлжигчийн шүдэнд мах

Яс байвал мах ургана

Яс даахгүй нохой

Яс цуглуулах дуртай

Яс зуудаг нохой ховдог

Явдар гөвшдөг лам ховдог

Яс идэм баяжихгүй

Яс мөлжим цадахгүй

Яс мөлжөөд цадахгүй

Ял идээд баяжихгүй

Яс мөлжөөд ядардаггүй

Ял идээд баяждаггүй

Яс муут яван уруудах

Янз муут яван доройтох

Яс муутай хүн яван байж танигдана

Ёс муутай төр яван байж гологдоно

Яс муутай хүн яван байж танигдана

Явлаг муутай шувуу нисэн байж танигдана

Яс олон боловч зааны яс мэт үнэтэй нь ховор

Зааны яс цэвэрхэн боловч яйчил мэт яс ховор

Яс сайт яван халина

Ёс муут даван хохино

Яс сайт яван чангардаг

Яс усанд нь хур

Гол горхинд нь ор

Яс хугаравч

Нэрээ битгий хус

Яс ярзайх

Хавирга харзайх

Аман зохиолд орсон нь

Цэцэн үг

Яс сайт яван чангардаг

Тайлбар: сайн юмны чанар яваандаа мэдэгддэг