мах

Монголоор

Үгийн дуудлага

[maxă]

Үндэсний бичиг

ᠮ᠊ᠢ᠊᠊ᠬ᠎ᠠ

(мих-а)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. Хүн, амьтны яс, арьсны завсар дахь нэхдэс
2. Гуа жимсний үр, хальс хоёрын завсраар ургасан зөөлөн нэхдэс

Нийлмэл үг

үхрийн мах - нядалсан үхрийн мах

ангийн мах - авласан ан амьтдын мах

тураг мах - толгой шийр, гэдэс дотроос бусад мах

бүхэл мах - хөшиглөөгүй мах

өрөөл мах - малын махны тал хагас

тарган мах - өөхтэй мах

хар мах - өөхгүй мах

хүн мах - тарваганы суга, хүзүүнд байх булчирхай мэт жаахан мах, ардын эмчилгээнд хэрэглэнэ

цагаан мах - хошногоны гадна үзүүр

шар мах - арьс, ширний дотор талд байх нимгэн хальс

гэр мах - нуруу, хүзүү, хавирга, сээр, гургалдай, бөөр, зүрх, хужирхай, цус зэргээс бүрдсэн махны цуглуулга

шинэ мах - саяхан нядалсан малын мах

хуучин мах - нядлаад удсан малын мах

махан хоол - дан мах буюу махтай хоол

махан хуурга - хуурсан мах

махны дэлгүүр - мах, махан бүтээгдэхүүн худалдах жижиг дэлгүүр

мах бэлтгэл - улсын төлөвлөгөөт мах бэлтгэл

мах комбинат - махан бүтээгдэхүүн хийдэг үйлдвэр

махны машин - махыг жижиглэн хэрчих зориулалтын хэрэгсэл

махан тарга - хар тарга

мах идэх - а.мах, махан хоол идэх; б.шилж. зовоон зүдрээх

мах татах - а.махыг жижиглэн хөшиглөх; б.шилж. мал таргалж, жин нэмэгдэх

мах болох - а.чанаж буй мах гүйцэд болох; б.шилж. хөдөлж чадахгүй болтлоо ядрах

мах болгох - а.мал нядалж бэлтгэх; б.шилж. маш их ядраах, зүдрээх

мах мариа суух - таргалах

махан өргөс - хөлийн ул болон хөл хурууны эвэрлэг давхарга зузаарснаас бий болсон өргөс мэт хатуу зүйл

махан бие - өөрийн бие

мах цусны холбоотой - цусан төрлийн холбоотой

мах ясны холбоотой - ураг төрлийн холбоотой

гүйлсний мах - гүйлсний үр хальс хоёрын завсар дахь нэхдэс

тарвасны мах - тарвасны нэхдэс

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

мах нэр. ~ан таташ, махны, маханд

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠮ᠊ᠢ᠊‍ᠬ᠎ᠠ ᠊ᠣ
ᠮ᠊ᠢ᠊‍ᠬ᠎ᠠ ᠳᠣ
ᠮ᠊ᠢ᠊᠊ᠬ᠎ᠠ ᠊ᠢᠢ
ᠮ᠊ᠢ᠊‍ᠠ‍‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠮ᠊ᠢ᠊᠊ᠬ᠎ᠠ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠮ᠊ᠢ᠊᠊ᠬ᠎ᠠ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠮ᠊ᠢ᠊᠊ᠬ᠎ᠠ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣᠭᠣ
ᠮ᠊ᠢ᠊᠊ᠬ᠎ᠠ ᠪᠡ᠊‍᠊ᠨ
ᠮ᠊ᠢ᠊᠊ᠬ᠎ᠠ ᠨᠣᠭᠣᠣᠨ

/~ы /~д /~ыг /~аас /~аар /~тай /~руу /~аа /~ууд

Хоршоо үг

• мах мариа - махлаг, тарган байдал
• мах сүү - яс, арьсны завсар байх нэхдэс болон хүн, амьтны хөх дэлэнгээс гарах уураглаг шингэн
• мах өөх - хүн, амьтны яс, арьсны завсар байх зөөлөн эд
• мах шөл - тарга тэвээрэг
• мах шүүс - махан зоог
• мах яс - бие махбод

Товчилсон үг

МБАА Мах Бэлтгэх Аж Ахуй

МБК Мах Бэлтгэлийн Контор

МБҮ Мах Боловсруулах Үйлдвэр

МИК Мах Импекс Компани

МК Мах Комбинат

МКК Мах Консервийн Комбинат

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

мах шөл тэнцүү - бие бялдар тэгш

махан төрөл - цусан төрөл, эхийн талын төрөл

яс махны тасархай - садан төрлийн холбоотой хүн

мах цусанд нь шингэсэн - удамшсан, төрөлхийн

махан овоо болох - дээр дээрээсээ овооролдох

мах шуурах/мах шуух - эцэх, турах

шар махтай нь хатаах - сэтгэл санааны зовлон эдлүүлэх, санаа сэтгэлийг нь ихэд зовоож шаналгах

ямааны мах халуун дээрээ - аливаа юм шинэ сэргэг дээрээ дээр

махаа барах - зовж зүдрэх, цуцах

махаа идэх - ихэд зовж зүдрэх, ядрах

махыг нь зулгаах - зовоох

мах барагдахад богтос ахлах - тэргүүлэх сайн нь үгүй бол шаар муу зүйл газар авдаг, үнэд хүрдэг~Хөөрхий Гармаагийн удирдана гэж юу байхав. Мах барагдахад богтос ахлах гэдэгтэй ижил юм болно биз.

мах болгох - хүнийг зодох, занчих~Чамайг би хэн ч танихгүй хэдэн хэсэг мах болгоод өгье л дөө гэж араа шүдээ хавиран хэлээд түрийнээсээ төө илүү балиус сугалахыг нь харсан бурхан хүртэл дагжин чичирмээр байдаг авай (Д.Энхболд, Соёо).

мах болох - маш ядарч хөдөлгөөнгүй болох, хөдөлж чадахгүй болтлоо ядрах~Ажлын дуудлага мэт тэр чимээнээр бүсгүйчүүд сэрж, мах болтлоо ядарсан таван залууг харж нүд ирмэн чимээгүйхэн мишээлээ (С.Пүрэв, Хадланчийн шөнө).

мах цусанд нь шингэсэн - удамшсан, төрөлхийн~...Өрнөдийнхний мах цусанд шингэсэн дайчин давшингуй, эрсдлийг зоригтой сөрж чадах үзэл санаа болон зан чанарыг л сурахад хамгаас амаргүй юм (Зян Рун, Чонон сүлд).

мах цусанд төрөх - хүн болж төрөх~Жигүүр цагаан уул усны унаа, үнэн сайн хөлөг болохлоор мах цусанд төрсөн ертөнцийн хүмүүн гэгээн богд Жавзандамба хутагтад өргөхөөс урьтаж, тэнгэрийн хаан гилбэр сумаа илгээж, тэнгэртээ одуулсан юм гэнэ билээ (Д.Маам, Газар шороо).

мах цусны барилдлага - төрөл төрөгсөдийн холбоо~Алимаа өдөр бүр эргэсээр байлаа. Жамц түүнийг үзэх болгондоо нарт ертөнцөд нэг өдөр нэг эхийн хэвлийгээс төрсөн мах цусны барилдлагатайгаа санах боловч атаархал гомдлоо зайлуулж үл чадна.

мах цусны холбоотой - ~Гүй ээ, тэрний чинь би мэдсэн юм биш. Ардууд мэддэг юм. Ер нь тэгээд чи бид нар ардуудтайгаа мах цусны холбоотой байвал олон юм мэдэж авч, их юм бүтээж чадна шүү гэжээ (Ш.Ванчаарай, Гагнаас).

мах цусны/яс махны тасархай - төрсөн үр, төрсөн ах дүүс, садан төрлийн холбоотой хүн~Та нар шиг муусайн юмаар хань хийхийн оронд мах цусныхаа тасархайг хажуудаа авч явъя гэсэн юм байгаа биз (С.Эрдэнэ, Гарам дээр). ~Мянган үед Монголчуудын өлгий болсон мах цасны тасархайг хөрсөндөө хадгалсан, буурал царстай нутагтаа би хайртай, буун сумны дундуур хамгаалан үхэхэд бэлэн би (М.Цэдэндорж, Есөн хүсэл). ~Би чинь хүний хүн, эд Галтын яс махны тасархай шүү дээ (З.Баттулга, Хөх тэнгэр).

мах цусыг [нь] сорох - мөлжин дарлах~Тэр үе бол Монголын хувьсгалын удирдагч Сүхбаатар, Чойбалсан нарын удирдлагаар хувьсгалт намын төв хороо, ардын төр засгийн газрыг байгуулан ардын журамт цэргүүдийг элсүүлж, монгол оронд бүүрлэн түгээж түмэн ардын мах цусыг сорж шимсэн муу хулгай цагаантан, харгис гаминг цэвэрлэн ариутгахад ард түмнийг бэлтгэж байгаа хатуу чанга мэдээ үргэлжлэн сонстох боллоо (Г.Навааннамжил, Өвгөн бичээсийн өгүүлэл).

мах шөл муутай - туранхай~Лавлан ажихад эхнэрийн өмссөн зүүсэн нь муу биш. Гэвч санаа сэтгэлийн зовлонд дарагдсан бололтой. Мах, шөл муутай, зүс царай цонхигор... (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн)

мах шөл [нь] тэнцүү/тэгш - тарган туранхай нь таарч тохирсон~Нүдийг нь тойрон үрчлээ гарснаас өөр насны тэмдэг даанч алга. Мах шөл нь тэгш. Бүсгүй хүн гэхэд арай л хэт шөрмөслөг юм уу даа (С.Эрдэнэ, Баруун Сарьдгийн вансэмбэрүү).

мах шуурах/мах шуух - эцэх, турах~Удтал хоригдсон болохоор мах мариа нь шуурсан… аж (Чехийн эртний домог).

махаа идэж, маяагаа мөлжих - ихэд зүдрэх, зовох~Би махаа идэж, маяагаа мөлжиж байтал нар жаргах шахлаа (Л.Түдэв, Алтан гадас чигийг заана).

махаа идэх - туйлаар зовож зүдрэх, их л хүчирдэх, ихэд зовж зүдрэх, ядрах~Хар шороо ухаж, туйпуу зөөж махаа иднэ (Ч.Чимид, Хавар намар). ~Бэтэг шиг муу намхан тэрэг юм л бол чулуу дов, сондуулд тээглэчээд түүнээс өргөж гаргах гэж хамаг махаа идэж үйл тамаа үзэж даваан дээр гарлаа (Аянга буусан мод).

махан дээр ма тамга дарах - ойд суугдаж мартагдашгүй хатанших, хоногшихыг дүрсэлсэн хэллэг~Тэдгээр ясан дээр яа тамга дарж махан дээр ма тамга дарсан мэт түүхэн тэмцлүүдийг Занданхуар ээж өнөд марташгүй чээжилсээр билээ (Б.Самбуу, Шуургат тал).

махан мануухай/толгойт - (жигш.) тэнэг, дүйнгэ, чадал хүч, хөдөлгөөн муутай, нунж дорой хүн~Пунцаг тэднийг ширтэж, та нар биднийг юу ч мэдэхгүй махан мануухай гэж санаж байх шиг байна (Ц.Уламбаяр, Зовлон жаргал).

махан нүдтэй - идэх хэрэг гарвал ухасхийн дурлах~Махан нүдтэй хүний хийсэн бүх нүгэл нь үхэхийн цагт хальсан дээр бичсэн юм шиг эрлэгийн элч хураачихсан байдаг юм.

махтай нь хэлэлцэх - зодох~Махтай чинь хэлэлцвэл чи харцаар минь хөдөлдөг болж л таараа

махыг нь зулгаах - зовоох~Одоо техник хэрэгсэл гэж байхад заавал хадуураар өвс хадуулж, махыг нь зулгааж яах нь вэ.

↑ атга гурил, үмх мах

↑ загасны мах заагтай

↑ хонгоны мах хорсох

↑ хонин толгой өлгөж, нохойн мах худалдах

↑ шар махтай нь хатаах

↑ ямааны мах халуун дээрээ

↑ яс махны тасархай

↑ яс махтай нь хэлэлцэх

Хэвшмэл хэлц

Архинд согтвол нэг өдрийн зовлон

Мах багадвал нэг жилийн зовлон

Арьс шааравч мах ургана

Мах шалбаравч яс байна

Ма гэх маанигүй

Мах идэх араагүй

Маани уншивч аялгуу нийлэхгүй

Мах идэвч шөл нийлэхгүй

Магнаг биш үс боловч

Мах халхлах чадалтай

Мэргэн биш мунхаг боловч

Биеэ тэжээх чадалтай

Магнаг өмссөн хүн зүс орно

Мах авсан мал сүр орно

Мал гэвэл магнайгаа барина

Мах гэвэл хутгаа билүүднэ

Хонь гэвэл хойшоо сууна

Хоол гэвэл шүлсээ гоожуулна

Мал гэхэд малгайгаа нуух

Мах гэхэд магнайгаа илэх

Мал гэхээр дорогшоо харна

Мах гэхээр дээшээ харна

Мал гэхээр махисхийнэ

Мах гэхээр ангасхийнэ

Мал гэхээр яс нь хавтайна

Мах гэхээр магнай нь тэнийнэ

Мал өсгөе гэвэл бэлчээрээ

Мах идье гэвэл хутгаа

Мал өсгөхөд наашгүй

Мах тосоход цаашгүй

Мал өсгөхөд тус хийхгүй бол

Мах идэхээр хутгаа бүү хурцал

Мал өсөхөд хөлс тосгүй

Мах богтлоход хувь дутахгүй

Малгай өмсвөл толгойд

Мах идвэл араанд

Малгай өмссөн мал

Мах идсэн үхэр

Малгай өмссөн шаваг

Мах идсэн мануухай

Малгай тавиад залаа нийлэхгүй

Мах чанаад шөл нийлэхгүй

Мах идвэл хүч орох

Морь унавал дэл ургах

Мах идсэн газраа

Малгайгаа мартах

Мах идье гэвэл малаа хариул

Ходоод идье гэвэл хонио хариул

Мах идье гэвэл мал малла

Мантуу идье гэвэл тариа тарь

Мах идье гэвэл малаа малла

Талх идье гэвэл тариагаа тарь

Мах иддэгий нь бодвол

Манай багш хаашаа юм

Мах идэх араанд

Хүү идэх санаанд

Мах магнаг болж

Манай ноён чөтгөр болох

Мах магнаг болж

Манай ээж чөтгөр болох гэх шиг

Мах муу боловч манжингаас дээр

Манайх муу боловч хүнийхээс дээр

Мах огтолсон хүн гараа тосоддог

Зах гарсан хүн мөнгөө бардаг

Мах олон боловч

Зааны мах мэт шимтэй нь ховор

Мах ховордоход богтос түрүү

Мал ховордоход тахиа түрүү

Өөх идсэн ч өнөөдөр хоосон

Мах идсэн ч маргааш хоосон

Өөх идэвч өнөөгүй

Мах идэвч маргаашгүй

Өөх өгсөн ч өөриймшихгүй

Мах өгсөн ч манаймсахгүй

Үг өмхийрдөггүй

Мах өмхийрдөг

Үг удавч үгширдэггүй

Мах удвал өмхийрдөг

Хүний аяган доторх

Мах тарган

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Мах гэхээр инээж

Мал гэхээр ярвайх

Тайлбар: ажилд дургүй, залхуу

Мах идье гэвэл малаа малла

Талх идье гэвэл тариагаа тарь

Тайлбар: гэдэс цатгалан амьдаръя гэвэл хөдөлмөрлөх хэрэгтэй

Мах огтолсон хүн гараа тосоддог

Зах гарсан хүн мөнгөө бардаг

Тайлбар: ажлын үр дүн сайн муу янз бүр байдаг

Махны шарх эдгэдэг

Үгийн шарх эдгэдэггүй

Тайлбар: бие махбод гэмтэхэд эдгэнэ, харин муу үг санаанаас үл гарна

Яс дагаж мах

Тайлбар: аливаа зүйлийг зөв олж сонгож чадвал түүнээс заавал үр дүн гардаг