зан

Монголоор

Үгийн дуудлага

[ʣaŋ]

Үндэсний бичиг

ᠵ‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠢ᠊ᠡ᠋

(жанг)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

I нэр.

1. Хүн, амьтны аашлах байдал төлөв, ааль авир
2. Уламжилж ирсэн ёс, дүрэм, хүн ард нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн дадал заншил, суртал

II нэр.

1. Гутлын тах

III нэр.

1. Мэдээ сураг

Нийлмэл үг

догшин зан - хэдэр хэрцгий ааш

даруу зан - төвшин төлөв авир

их зан - ихэмсэг, тоомсоргүй, дээрэнгүй авир

олон зан - хялбархан хувирах тогтворгүй ааш

хүний зан - хүний тогтсон араншин, ааш зангийн төлөв

ямаан зан - түргэн зан

зан зангаа авалцах - харилцан зан байдал, төлөвөө мэдэлцэх

зан тавих - гутлын уланд шир зэр­гийг давхарлан хадах, наах, оёх

зан төмөр - тахны төмөр

зан шир - гутлын ул элэгдэхээс сэргийлсэн халх шир

дөрвөн ойрдын зан - дөрвөн ойр­дын мэдээ

нутаг зангаа өгөх - нутгийн сураг занги өгөх

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

зан нэр. ~ ааш хорш., зан­гийн, зантай, зангаас, зангаар

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠵ‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠢ᠊ᠡ᠋ ᠤ‍᠊ᠨ
ᠵ‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠢ᠊ᠡ᠋ ᠳ᠋ᠣ
ᠵ‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠢ᠊ᠡ᠋ ᠊ᠢ
ᠵ‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠢ᠊ᠡ᠋ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠵ‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠢ᠊ᠡ᠋ ᠢᠶᠡᠷ
ᠵ‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠢ᠊ᠡ᠋ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠵ‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠢ᠊ᠡ᠋ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠵ‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠢ᠊ᠡ᠋ ᠢᠶᠡ‍ᠨ᠋‍

/~ийн /~д /~г /~аас /~аар /~тай /~руу /~аа

Хоршоо үг

• зан ааль - зан байдал
• зан ааш - зан авир
• зан авир - хүнд тогтож хэвшсэн ааш
• зан амьсгал - байдал төлөв, заншил ёс
• зан араншин - тогтож зуршсан араншин төлөв
• зан байдал - зан ааль
• зан санаа - ааш аяг, бодол санаа
• зан суртахуун - нийгмийн шаардлагад тохирох хүний зан авир, хүмүүжил
• зан төлөв - ааш араншингийн багцаа, дүн нуруу
• зан төрх - орчиндоо зохицохын тулд амьд биесийн хэрэгжүүлдэг харилцан холбоотой үйлдлийн тогтолцоо, зан байдал
• зан чанар - а.хүний сэтгэлийн хөдөлгөөн, ааш авирын ерөнхий төлөв; б.зохио­лын баатрын өвөрмөц чанар
• ааш зан - хүний авир аяг
• ан зан - ая зан
• авир зан - авир ааль
• хил зан - ааш авир
• зан дадгал - урт удаан хугаацааны турш хэвшин тогтож, тухайн ард түмний амьдралын хэвшил болсон заншил
• зан заншил - нийгмийн хөгжлийн урт удаан хугацааны турш уламжлагдаж ирсэн ёс горим
• зан суртал - заншсан ёс дүрэм, хэв журам
• зан үйл - хүний аж амьдралтай уялдан хэвшиж тогтсон заншил, түүнтэй холбоотой элдэв үйл хөдлөл
• ая зан - а.уламжилж хэвшсэн заншил төрх; б.ажил үйл; в.шилж. сонин сайхан, мэдээ занги

Этгээд үг

АЛИА б.сонин хачин ааш авир

• Тэр яасан алиа хүн юм бэ. Намайг ажилд авна гэж тохирчхоод, дараа нь ажилд авч чадахгүй боллоо гэх юм.
• Би чамайг ийм алиа зантайг мэдсэнгүй. Хоёр удаа чи надад худал хэллээ.

АЛИАТАХ тбү. сонин хачин ааш авир үүсгэх

• Төмөр гуай алиатаад миний гуйлтанд тодорхой хариу хэлэхгүй байна.
• Тэр алиатахараа намайг найзаа гэдэг юм. Үнэндээ миний найз биш.

ААВЫН ЦЭЭЖ БОЛОХ/ГАРГАХ/ХАНХАЛЗУУЛАХ хэл. хүүхэд, залуус том хүн мэт ааш авир илэрхийлэх

• Баярт гуайн хүү яахаараа архи уудаг байна? –Тийм ээ. 18 нас ч хүрээгүй байж архи ууж аавын цээж гаргадаг байна шүү.
• '

АВГАЙ (ЦАРАЙЛАХ) тбү. залуу эмэгтэй нас тогтсон эмэгтэй шиг ааш ааль гаргах, хувцаслах

• –Чи оюутан хүн байж яагаад ийн авгай царайлжбайдаг юм бэ? –Эмээ минь ингэж хувцаслаж, ярьж бай гээд сургачихсан юм.
• Чи авгай царайлж яасан их цай уудаг юм бэ?

АНГАЛЗАХ тбү. аальгүй ааш зан илэрхийлэх

• –Охин хүүхэд ангалзах муухай шүү.
• –Чи яагаад ангалзаад байгаа юм бэ?

АНГАЛЗУУР н. аальгүй ааш зан

• Тэр охин их ангалзуур юм. –Тийм ээ. Ангалзуур охин байна.
• Би хүмүүст ангалзуур харагддаг болов уу? –Үгүй баймаар юм.

ГАЛЗУУРАХ тбү. муухай аашлах

• Чиний галзуурахаас би айхгүй.
• Тэр галзуурч галзуурч байгаад зүгээр боллоо.

ДЭВҮҮР б.хөнгөн хийсвэр ааш авир

• Тогтох угийн дэвүүр хүн учир хэнд юу ч гэж хэлж мэдэх хү н.
• Цэцэг дэвүүр хүүхэн шүү.

ХОЙТ ЭХИЙН ХАРЦ н. хатуу хүйтэн ааш авир

• Засгийн газар ард түмэнтэйгээ хойт эхийн харцаархарьцаж байна.
• Чи яагаад надад хойт эхийн харц гаргаад байна?

ШОГ б.сонин ааш авир

• Чи яасан шог юм бэ? Цагтаа ирэхгүй.
• Тэр шог хүн юм. Намайг цагдаад хулгай хийсэн гэж гүтгэсэ н.

ШОГТОХ тбү. сонин ааш авир илэрхийлэх

• Чи юундаа шогтоод байгаа юм бэ.
• Би түүнийг худал хэлж шогтоно гэж санасангүй.

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

зан нь хувирч, залаа нь гозойх - (хар яриа) байдаг байдлаасаа хувирч өөрчлөгдөх~Дагва минь, чи бид хоёр хэчнээн жил үгээ ололцоод явсан шүү дээ. Одоо ингэж чиний зан чинь хувирч, залаа чинь гозойдог байж (Д.Тарва, Дахин төрсөн нь).

[зан] зангаа авалцах - бие биедээ дасаж, сайн мэдэж ойлгож авах~Гадаадад олон жил хамт сурч байгаа энэ хоёр найз зан зангаа авалцсан нөхөд.

зангаа тавихгүй - сурсан, дадсан дадал зуршлаа хялбар орхихгүй~Тэр охин гөлөг рүү шүдээ ярзайлган архирав. Жан Зи Юань инээд алдан “Муу золиг чинь, хар багаасаа чонын зангаа тавихгүй нь байна шүү. Тун ухаантай байна” гэлээ (Зян Рун, Чонон сүлд).

↑ зөрүүд зан нь нугарах

↑ нохой зан

↑ ямаан зан

Хэвшмэл хэлц

Ааш гэж адасга

Зан гэж зараа

Ганга – жалган дотроос

Хуй – салхин дотроос

Зан муут – хүн дотроос

Зусар – зальхай дотроос

Зав ганганы дотроос хуй салхи дэгдэнэ

Зан муутны үүдээс зусар зальхай гарна

Залуу морь харайдаг

Зан муут эрхэлдэг

Зам эвддэг ус

Зан эвддэг архи

Замаг сайтай нуурт загас арвин цугладаг

Зан сайтай хүнийд зочин арвин цугладаг

Зан зангаа мэдчихвэл хэлэлцэхэд амар

Зам замаа олчихвол явахад амар

Зан зандаа зохидог

Залаа малгайдаа зохидог

Зан зандаа зохидог

Зангилаа уяандаа зохидог

Зан муут зах барьдаг

Авир муут адаг барьдаг

Зан муут хүнээс

Зусар зальхайгаас

Зан муутай өгөр

Заль ихтэй дагир

Зан муутны үүднээс

Зусар зальхай гарна

Зан нь догшин

Санаа нь ширүүн

Зан нь дээгүүр

Заяа нь доогуур

Зан нь хувирч

Залаа нь гозойх

Зан сайтай айлд хүн бүхэн цуглана

Замаг сайтай усанд шувуу бүхэн эргэнэ

Зан сайтай бол

Сан сайтай

Зан уудам богдын засаг цааз тодорхой

Засдаггүй баатрын зар захиа тасархай

Зан худал

Зангилаа адил

Заяа нь дээшээ татахад

Зан нь доошоо татна

Энх эвдэрч

Зан задрах

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Ааш гэж адсага

Зан гэж зараа

Тайлбар: авир зан муутай