хүн

Монголоор

Үгийн дуудлага

[xьn]

Үндэсний бичиг

ᠬᠥ᠊᠊ᠮᠣ᠊᠊ᠨ
ᠬᠥ᠊‍ᠠ‍᠊ᠢ᠊ᠡ᠋

(хүмүн) = хүмүүн

Галиглах зарчим

Үгийн утга

I нэр.

1. Багаж зэвсгийг бүтээж түүнийгээ нийгмийн хөдөлмөрийн үйл ажиллагаанд хэрэглэж чаддаг, хэл, сэтгэхүйг эзэмшин амьдрагч
2. Гаднын, өөрийн биш, бусдын
3. шилж. Хүний зан чанар, нэр хүнд

II нэр.

1. Хүний хамрын баганын ёроол дээд уруулын дундах ховил (хонхор), хүн дээр нь хатгах (хүний уруулын дундах ховил (хонхор) дээр нь хатгах).

III.

1. хүн хүн чимээ. Хөндий юмны дуугарах дуу чимээ

Нийлмэл үг

хүн бүр - бүгдээрээ

хүн бүхэн - хүн бүр

хүн төрөлхтөн - оюун ухаантан

хүн судлал ш.у. - хүний гарал үүсэл, түүхэн хөгжил, эрүүл анатоми, галбир төрх, хэл, соёл судалдаг ухаан

хүн амины хэрэг - хүний амь егүүтгэсэн хэрэг

хүн хүрэхгүй байх - ам бүл цөөдөх

хүн цөөдөх - хүн хүчээр дутах

хүн тавих - а.үхсэн хүнийг оршуулах; б.бусдыг тагнах зорилгоор чих, нүд болгон хүн зарах

хүнд сэтгэлтэй болох - хүнд дурлах

хүний амь - хүний амь нас

хүний бие махбод биезүй. - хүний бие цогц

хүний ганц хүүхэд - ах дүүгүй хүүхэд

хүний ертөнц - хүн төрөлхтний нийгэм

хүний ёс - хүнийг хайрлах, хүндэтгэх ёс

хүний мөр - а.хүний хөлийн гишгээд үлдсэн ор; б.хүний хувь заяа

хүний нутаг - а.харийн нутаг; б.хмьдарч байгаагүй газар нутаг

хүний орчлон - эх дэлхий

хүний сонирхол татах - хүний шохоорхол төрүүлэх, бусдын анхааралд өртөх

хүний үр - хүүхэд

хүний хөдөлмөр - а.ажил хөдөлмөр; б.бусдын хийсэн ажлын бүтээмж

хүний хүүр - нас барсан хүний цогцос

хүний хүч - хүний хөдөлмөрлөх чадвар

хүний эмч анагаах. - хүний өвчнийг эмчилдэг мэргэжилтэн

хүнтэй зөвлөх - хэн нэгэнтэй санал бодлоо харилцан ярилцах, тохирох

хүнтэй суух - хань ижилтэй болох, гэрлэх

хүнтэй танилцах - хэн нэгэнтэй ижилсэн дасаж, бие биеэ мэдэх болох

ажилч хүн - хөдөлмөрч хүн

ажилчин хүн - биеийн хүчээ үнэлэгч

албаны хүн - албаны ажил эрхлэгч

баян хүн - эд хөрөнгө ихтэй хүн

бөх хүн - бяр тэнхээ ихтэй, барилддаг хүн

бүсгүй хүн - эмэгтэй хүн

бүстэй хүн - эрэгтэй хүн

залуу хүн - идэр насны хүн

лам хүн - шашны сахил санваар хүртсэн хүн

малчин хүн - мал малладаг хүн

монгол хүн - монгол угсааны хүн

цөөн хүн - цөөн тоотой хүн

сайхан хүн - үзэмж, үзэсгэлэн сайтай, биеэ цэвэр боловсон авч явдаг хүн

муухай хүн - а.үзэмж, үзэсгэлэн муутай; б.шилж. хүн чанар муутай

нутгийн хүн - а.нэг нутаг оронд амьдардаг

байсан хүн; б.тухайн нутагт хүн амьдардаг -

өвчтэй хүн - өвчин туссан хүн

согтуу хүн - архи дарс ууж хөлчүүрхсэн хүн

сонин хүн - зан ааш, байдал төрх бусдаас этгээд, хачин, янзын хүн

төрийн хар хүн хуучир. - лам биш, гэзэгтэй эр хүн

том хүн яриа. - нас биед хүрсэн хүн

тэмээчин хүн - тэмээ малладаг хүн

хар хүн - а.лам биш хүн; б.яриа. эр нөхөр

хашир хүн - а.юманд болгоомжтой ханддаг, догь эр; б.олон юм үзэж амьдралын туршлагатай болсон хүн

хижээл насны хүн - жараас дээш насны хүн

холын хүн - а.алс нутгийн хүн; б.алс хол явахаар зэхэж буй хүн

хоосон хүн - хөрөнгө чинээгүй ядуу хүн

хөдөөний хүн - хөдөө нутагт амьдардаг хүн

худалч хүн - хуудуутай ярьдаг хүн

хятад хүн - хятад үндэстэн

цэргийн хүн цэрэг. - цэргийн албан хаагч

шинэ хүн - а.хол газраас ирсэн, танихгүй хүн; б.саяхан мэндэлсэн хүүхэд

шударга хүн - үнэнч хүн

эмэгтэй хүн - эм хүйстэй хүн

эрдэмтэн хүн - эрдмийн зэрэг цолтой, бичгийн хүн

эрэгтэй хүн - эр хүйстэн

эх хүн - хүүхэд төрүүлсэн эмэгтэй, ээж

явган хүн - унаа малгүй, морьгүй хүн

явуулын хүн - хол газраас яваа, гаднын хүн

ядуу хүн - эд хөрөнгө муутай хүн

хүн гөрөөс амьт. - нэг зүйлийн хүн сармагчин

хүн хар гөрөөс - алмас

хүн мах - тарваганы суга, хүзүүнд байх булчирхай мэт жаахан мах

хүний эхнэр - өөр хүний гэргий

хүний юм - бусдын эд хөрөнгө

гадны хүн - өөр нутгийн хүн

хажуу айлын хүн - хөрш айлын хүн

танихгүй хүн - мэдэхгүй, танил биш хүн

хүн муутай - нөхрийн мөс чанар, ханилгаа муу

хүн сайтай - хүний мөс чанар, ханилгаа сайн

хүний чанар - а.хүний оюун ухаан, сэтгэцийн төрөлх чадвар; б.тухайн нийгмийн байгуулал, тухайн цаг үеэс шалтгаалсан мөн чанар

хүнээс гажуу - бусадтайгаа зан аашаар үл нийцэх, этгээд зантай

хүнээс этгээд - зан ааш, авир төрхөөрөө бусад хүнээс өөр

сайн хүн - сайхан сэтгэлтэй, тусч хүн

муу хүн - хар хорон санаатай хүн

хүнийг доромжлох - хүнийг гутаах

хүн хүн дуугарах - хөндий юмны байн байн дуугарах

хүн хүн хийх - хөндий юмны үргэлжлэн дуугарах

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

хүн нэр. ~тэй суух, хүний, хүнд, хүнээс, хүнтэй

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

]]

Орчуулга

Соёл Урлагийн Их сургуулийн салбар Завхан дах Хөгжим бүжгийн коллежийн сургуулийн захиргаанд өргөдөл гаргах учир нь

Хоршоо үг

• хүн ам - улс, алив тодорхой хүрээ хязгаар заагт амьдран суугчид
• хүн амьтан - а.оюун ухаант болон оюун ухаангүй амьтан; б.хүн
• хүн бүл - ам бүл
• хүн мал - хүний төрөлд төрсөн оюун ухаант амьтан болон түүний гэршүүлэн тэжээсэн амьтан
• хүний өөрийн - өөрт болон бусдад хамааралтай зүйл
• хүн хар - хүн амьтан, бас бус хүмүүс
• хүн хүч - а.хөдөлмөрийн чадвартай хүн; б.хүн бүл

Этгээд үг

АВАРГА н. хэн нэгнийг үл ойшоосон нэрлэлт

• Энэ аваргыг ажилд аваад хэрэггүй. Ажилдаа сайн биш хү н.
• Аварга яагаад ажил таслаад байна.

АЗГҮЙ ТАХИА н. азгүй хүн

• Би яасан азгүй тахиа вэ? Хичээлдээ муу авчихлаа.
• Би азгүй тахиа бололтой. Сугалаа маань тааварт нэг тоогоор зөрчихлөө.

АЗНЫ КОЛЯ н. азтай хүнО.Коля(“Анатолий” гэдэг нэрийн хураангуй дуудлага)

• Би шалгалтандаа муу дүн авах байх гэж бодож байсан боловч бүүр онц авчихсан шүү. Ёстой азны коля болоод байна.
• Ийм ноцтой хэрэг хийсэн хүн зөвхөн торгуулаад өнгөрдөг азны коля юм гээч.

АЗТАЙ ТАХИА н. азтай хүн

• Би азтай тахиа байна шүү. Шалгалтандаа “А” үнэлгээ авчихчээ.
• Чи чинь азтай тахиа юм аа. Хэний ч оролцож чадахүй байгаа том шоунд оролцоод.

АМЬТАН н. хүнийг муушаасан нэрлэлт

• Чам шиг сонин амьтантай хэн таарч тохирдог байна.
• Чи яадаг амьтан бэ? Цагтаа ирэхгүй.

АНААШ н. юмыг удаан ойлгодог хүн

• Чи анааш юм аа. Хүн хэлээд байхад ойлгохгүй юм.
• Намайг анааш гэсэн ч болно. Би ийм амархан тоо бодож чаддагүй юм.

БААС б.хэн нэгнийг доромжилсон нэрлэлт

• Чам шиг баасаас би айхгүй.
• Хэн чамайг баас гэсэн юм бэ? Чи буруу сонсчээ.

БААЧКА н. хэн нэгэн эрэгтэйг хайнгадуу авгайлсан нэрлэлт

• Тэр баачка хэн бэ? –Манай орцны ах байгаа юм.
• Баачка, хоёулаа энэ орой кино үзэх үү?

БОР ШУВУУ н. өглөө үүрээр босч идэвхтэй ажилладаг хүн

• Да багшийг олон хүн бор шувуу хэмээн нэрлэдэг байв.
• Намайг бор шувуу гэхэд болно. Олон жил өглөө бүр таван цагт босч байна.

ГАР б.ямар нэгэн этгээд

• Над шиг гар энэ ажлыг барахгүй юм шиг байна.
• Таны яриад байгаа тэр хүн их гарын хулгайч байсан бил үү, их гарын наймаачин байсан бил үү? –Их гарын наймаачин байсан юм.

ГӨЛӨГ н. бие биеэ үл хүндэтгэн дуудах нэрлэлт

• Хүүе, гөлөг минь чи наанаа юунд зүгээр суугаад байна вэ? Наашаа ирж энэ ажлаас хийлцээч.
• Чи намайг гөлөг гэж хэлж байгаа бол би чамайг нохой гэж хэлмээр байна.

ГУЛ АМЬТАН н. хэнэггүй хүн

• Чи ч гул амьтан юм аа. Цагтаа ирэхгүй.
• Бид түүнийг гул амьтан гэж бодож байна.

(ДУРТАЙ) ДУХ н. муушаан хэлж буй хүн

• Чи өдөр бүр архи уудаг яасан дуртай дух вэ?
• Чи яадаг дух вэ? Амлалтаа биелүүлдэггүй.

ЖИЖИГ ГАР н. нөлөө бага (хүн)

• Тэр залуу өөрийгөө жижиг гарын наймаачин гэж байв.
• Энэ хүн нам дотроо тийм ч жижиг гар биш бололтой байв.

ЗАГАЛМАЙЛСАН ЭЦЭГ н. тухайн үйл хэргийг үүсгэн санаачлагчО.крёстный отец(загалмайлсан эцэг)

• Энэ хүнийг монголын эстрадын урлагийн загалмайлсан эцэг гэдэг.
• Ах маань шинжлэх ухааны энэ салбартаа л загалмайлсан эцэг байх.

ЗОЛИГ б.хэн нэгэн муу хүн

• Муу золиг чинь надад худал хэлсэн байгаа юм.
• Энэ золиг архи уугаад болохгүй байна. Архины эмчилгээнд явуулдаг юм уу гэж бодох юм.

ЗЭВКА н. аө.зэвүүн (хүн)(“зэвүүн” гэдэг үгийн авиаг өөрчилсөн)

• Тэр багш зэвка амьтан юм. Маш хатуу дүгнэж байна шүү.
• Тэр намайг хулгайч, зэвка гэх мэтээр доромжилж байса н.

ЗЭРЛЭГ ГАР н. балмад муу хүн

• Цэндийн бага хүү зэрлэг гар юм. Мориндоо уурлаад мориныхоо толгой руу ташуураараа маш хүчтэй цохиж байх юм.
• Зэрлэг гаруудаас хол байсан нь дээр биз дээ.

ИХ ГАР н. нөлөө бүхий (хүн)

• Тэр их гарын хулгайч байжээ.
• Ах маань сая Бээжин явахдаа их гарын наймаачинтай танилцсан гэнэ.чанараар илүү буюу том

ИХ ГАРЫН ДРАП н. муу үйлээр нөлөө бүхий этгээдО.драп(зузаан ноосон даавуу)

• Тэр залуу чинь их гарын драп шүү дээ. –Тийм үү. Би сая л мэдлээ.
• Би өчигдөр өөрийгөө их гарын драп гэх хүнтэй танилцса н.

ИХ/СҮРХИЙ ЭД н. чадвар, арга ихтэй хүн

• Тэр залуу машин засахдаа их эд байгаа юм.
• Чи хүн зодохдоо сүрхий эд юм гээч.

КААШНЫ ХҮҮХЭД/ЖААЛ н. туршлага, чадвараар дорой залуу хүнО.каша(нунтаг будаа)

• Тэр үед би дөнгөж их сургуулийн нэгдүгээр ангид орсон каашны хүүхэд байса н.
• Та намайг том дуучин болжээ гэж бодож байсан тэр үед тань би дөнгөж дуучны замаа эхэлж байсан каашны жаал байлаа шүү.

ЛАЛАР н. бусдыг дорд үзсэн нэрлэлт

• Тэр лалар бас л хулгай хийсэн гэнэ шүү. –Тийм гэнэ.
• Би шударга бус ийм лалартай өмнө нь огт тааралдаж байгаагүй юм байна.

НҮД АМЬТАН н. ичмээр хүн

• Манай ах гэж нүд амьтан хоёр ч хүнийг хуурч мэхэлж мөнгийг нь завшсан юм билээ.
• Тэр нүд амьтан айлын үхэр хулгайлсан хэргээр шоронд ороод байгаа юм.

НҮДНИЙ БУЛАЙ н. ичмээр, муухай хүн

• Цэвэлмаа гэж нүдний булай үнэхээр нарийн хүн юм.
• Тэр хүн бас худал хэлдэг нүдний булай юм гээч.

САЙХАН ГАР н. хэнэггүй, дураараа хүн

• Тэр сайхан гар байгаа юм. Ямар ч насны хүнтэй ичмээр юм хамаагүй ярьдаг хүн байгаа юм.
• Хэлтсийн дарга хэнтэй ч нөхөрлөж явдаг сайхан гар шүү.

СҮРТЭЙ СҮРЛЭН НААМАЛ хэл. хуурмаг сүржин хүн

• Манайд улс төрд нэр нүүр олохоор бусдыг хий хоосон шүүмжилдэг сүртэй сүрлэн наамал олон болоод байна.
• Тэр хүн намайг ажилдаа ямар ч алдаа гаргаагүй байхад элдэв бусаар шүүмжилсэн сүртэй сүрлэн наамал байгаа юм.

ТОВАРИШ н. бусдыг үл ойшоосон нэрлэлтО.товарищ(нөхөр, найз)

• Тэр хүн ямар ажил хийдэг товариш вэ?
• Нийгэмд хуулийг уландаа гишгэдэг товаришууд олон бий болж буй нь харамсалтай.

ТОМ ГАР н. сайн, муу ямар нэг үйлээрээ чадал, овсгоо ихтэй хүнО.большая шишка(том хүн, нөлөөтэй хүн)

• Батсайхан ёстой том гар юм. Үргэлж шилдэг бизнесменээр шалгарч байх юм.
• Тэр том гарын хулгайч байсан байна. том хэлбэрийн, нөлөө бүхий юм

ҮЗЛИЙН ЮМ н. муу хүн

• Чи яаж ийм үзлийн юмтай үерхдэг байна.
• Чиний найзууд ихэнхдээ үзлийн юмнууд байх юм.зохисгүй хувцас

ХААКИЙ ЧААКИЙ н. аө.“хадам эх” хэмээн егөөдсөн нэрлэлт(“хадам чавганц” хэмээх үгээс үүссэн бололтой)

• Надад манай хаакий чаакий сүүлийн үед онгироод байгаа.
• Манай хаакий чаакий сайн хүн байгаа юм.

ХАГАРХАЙАМ н. нууц үл хадгалах хүн, чалчимтгай хүн

• Сүүлийн үед улс төрийнхний хүрээнд хагархай ам олшроод улсын нууц хамаа намаагүй илрэх болжээ.
• Манай дүү гэдэг хагархай ам л миний хаашаа явсныг чамд ярьсан байх.

ХӨДӨӨ АМЬТАН н. хотын соёлгүй хөдөөний хүн

• Манай дарга хөдөө амьтан байгаа юм.
• Би чинь тэр үед том дарга болсон ч хөдөө амьтан байлаа шүү.

ХӨЗӨР н. аялдан дагах хүн

• Тэд түүнийг ерөнхий сайдын хөзөр байж магад гэж сэжиглэж байв.
• Энэ албан тушаалтан бас л хэн нэгний хөзөр болов уу гэж бодно.

ХӨСРИЙН ЮМ н. зүй зохисгүй хүн

• Чи ингэж хөсрийн юмуудтай найзалж архи уудгаа болиорой.
• Яахаараа чи ингэж хөсрийн юмуудтай амархан танилцчихдаг байна.

ХУЛГАЙЧ н. бусдыг хулгай хийдэг хэмээн доромжилсон нэрлэлт

• Би чам шиг хулгайчаас айхгүй.
• Хулгайч чинь хүний үгэнд ордоггүй шүү.

ХУЯГЛАСАН ХҮН н. авд юм ярьдаггүй хүн

• Одоо чинь хуягласан хүн олон болоод байгаад шүү дээ. Яагаад гэвэл яривал онгироо гэнэ. Дуугүй суувал дүлий дүмбэгэр гэнэ.
• Би чинь энэ хурал дээр хуягласан хүн шиг л суулаа.

ХҮНД ГАР н. сайн, муу ямар нэг үйлээрээ бусдаас онцгой хүн

• Ахмад зохиолч: –Манай дугуйланд нэлээд олон хүнд гарууд байдаг байв. Мань мэт нь тэдний хажууд жол нь байлаа шүү дээ. Залуу зохиолч: –Тэр үед нээрээ олон аваргууд байсан байжээ.
• Түүний эцэг ч гэсэн орон шоронгоор явсан хүнд гар байжээ.

ЧИПАК н. өчүүхэн дорой хүнО.чебак(жараахай, согос)Т.чабак(согос)

• Тэр үнэндээ чипак шүү дээ.
• Тухайн үед тэр хүн намайг чипак гэж бодоод туслахаараа аваагүй юм.

ЧӨӨГИЙ н. аө.чөтгөр мэт ааштай хүн(“чөтгөр” хэмээх үгээс үүссэн бололтой)

• Сургуулийн захирал гэж чөөгий намайг зэмлэж байна.
• Ээж гэдэг чөөгий оройн цагаар кино театрт кино үзэж болохгүй гэж үүрэгдээд байна.

ШАР ШУВУУ н. шөнө сууж идэвхтэй ажилладаг хүнО.сова(шар шувуу буюу шөнө сууж ажилладаг хүн)

• Эрдэнэ багшийг олон хүн шар шувуу хэмээн нэрлэдэг.
• Би шар шувуу болж байх шиг байна. Олон жил шөнийн ажил хийж байна.

ШИМНУС н. ааш муутай эмэгтэй(“эм шулмас” гэсэн утга)

• Эмээ гэдэг шимнус намайг заавал өглөөний хоолоо ид гэж шаарддаг юм.
• Чи яахаараа шимнус гэж намайг доромжилдог байна.

ШУДАРГА ГАР н. юмыг түс тас шийддэг бүл цал ааш зантай хүн

• Намын даргыг намын гишүүд нь шударга гар юм гэж үзэж байв.
• Тэр залуу чинь хүн мэхэлдэг шударга гар байсан юм гээч.

ШУШМАА н. хэчнээн яривч юм үл ойлгох хүнХ.shuo shen me(юу ярина вэ)

• Чи ер нь шушмаа юм аа. Би чамд зөндөө тайлбарласан юм даг.
• Энэ шушмаа хаанаас ирсэн хүн бэ? –Оросоос ирсэн хү н. хэлд ороогүй шулганаж буй хүүхэд

ЭНХИЙН ЦАГААН ТАГТАА хэл. гэм зэмгүй хүнО.белый голубь(энхийн цагаан тагтаа)

• Энэ улс төрч улсын хөрөнгө мөнгө завшаагүй гэж энхийн цагаан тагтаа шиг үг хэлж байгаад нь хүмүүс дургүйцэж байв.
• Хээл хахууль авч өгч байсан энэ хүн одоо энхийн цагаан тагтаа болж үг хэлж байгаа нь инээдтэй юм.

ЮМ н. хэн нэгнийг үл ойшоосон нэрлэлт

• Шударга бус ийм юмстай хатуу тэмцвэл зохино.
• Ах гэдэг юм намайг дагуулахгүй ганцаараа кино үзэхээр явжээ.

ЯСТ МЭЛХИЙ н. аливаа ажил үйлд удаан хүнО.как черепаха(яст мэлхий мэт удаан)

• Яст мэлхий минь, одоо хүртэл чи гэрээ цэвэрлэж дуусаагүй байгаа юм уу?
• Би яст мэлхий л гэсэн үг. Чиний хуулж бич гэсэн энэ дасгал ажлыг нэг өдөр биш гурван өдөр хуулах байх.

Товчилсон үг

НҮБХАС Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хүн Амын Сан

ХААДТ Хүн Амын Амьжиргааны Доод Төвшин

ХААР Хүн Амын Автоматжуулсан Регистр

ХААТР Хүн Амын Автоматжуулсан Тайлангийн Регистр

ХАБХЯ Хүн Амын Бодлого, Хөдөлмөрийн Яам

ХАЗССТ Хүн Ам Зүйн Сургалт, Судалгааны Төв

ХАОАТ Хүн Амын Орлогын Албан Татвар

ХАОСУТ Хүн Ам, Орон Сууцны Улсын Тооллого

ХАОТ Хүн Амын Орлогын Татвар

ХАС Хүн Амын Сан

ХСҮТ Хүн Судлалын Үндэсний Төв

ХЭ Хүн Эмнэлэг

ХЭХ Хүн Эмнэлгийн Хэлтэс

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

хүн болох - хүний зэрэгт хүрэх

хүний гар хүрээгүй - нар салхинаас өөр юм үзээгүй, онгон, танхи

хүний дор орох - ажил төрөл, амьдрал нь уруудах, муудах

хүн дүрсээ алдах - хүн ёсноос гажууд аашлах

хүний идэш болох - бусдын арганд автах, бусдад ашиглагдах

хүний ам харах - хүний ая харах

хүний амаар будаа идэх - бусдын хэлснийг өөрийн үг болгож явах

хүний газар - харь нутаг

хүний гарт орох - а.өвчин хүндрээд бусдын асаргаанд орох; б.бусдын захиргаанд орж өөрийн гэсэн эрх мэдэлгүй болох

хүний нүд хариулах - бусдын хараанаас далдуур бусдыг сэрэмжгүй байх үеийг нь ашиглах

хүний хүн - а.өөрийн төрөл садан буюу ойр дотны бус хүн, гаднын хүн; б.өөр айлын хүн

хүний амаар будаа идэх - хүний хэлснээр хийх, хүний хэлснийг ёсчлон дагах

хүний царай харах - а.өөрийн хүч чадал, эд хөрөнгө мөнгөгүйгээс бусдын хүчийг түшиглэж амьдрах; б.өөрийн гэсэн зорилгогүй, бусдын аяыг дагаж явах

хүний дөртэй - томоотой, хүнлэг

хүний үнэр - хүний мөс чанар, хүнлэг чанар

хүний үнэргүй - хүний мөсгүй, хүн чанаргүй

хүний мөсгүй - хүн чанаргүй, ханилгаагүй

хүний хоол болох - хүнд ашиглуулах, хүний ашиг завшаан болох

хүний шаар - хүний адаг

хүнийг жийх - бусдад далдуур хор хүргэх

хүнээ алдах - хүн чанараа гээх

хүнээ байх - муу муухай явдлыг олонтоо үйлдэж, хүн чанараа гээх

хүнээ гээх - хүн чанараа алдах

хүнээр оролдох - хүнийг элэг доог болгон наадах

хүний адаг - а.хамаг муу хэргийг үйлддэг, хүний чанараар муу; б.шилж. ядуу хоосон

хүний зэрэг - бусад хүнтэй эрх тэгш буюу хүч чадал, хөрөнгө чинээ, байр суурь аль ч талаараа бусдаас дутах зүйлгүй

хүний бараа - хүний хажуу дэргэд, ойролцоо байх хүн

хүний бараа харах - хүнтэй уулзах, тааралдах

хүний оронцог - а.бусдад бүл хүч нэмэрлэж чадахгүй дорой хүн; б.муушаал. хүний адаг

хүний хагас - а.хүч чадал, эрдэм боловсрол дутуу; б.өвчин хуучинд баригдах

хүн дүрсээ алдах - хүний ёсноос гажууд аашлах~Манай энэ тэнэгийг харав уу? Энэ хэдэн хоногт гэрээсээ холдсон биш хүн дүрсээ алдаж гүйцжээ (Д.Намдаг, Залуу үе). ~Гамин гэнэт эргэж суугаад ямар нэг юм шулганан залбирав. Үхлийн аюул бадран хүн дүрсээ алдтал айж, барайж харласан нүүр, галзуу бухын нүд шиг дугариг бөгөөд час улаан болсон нүд нь Төмөрийн өрөвдөх сэтгэлийг татсангүй, өших жигших сэтгэлийг төрүүлэв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

хүнд хэлүүлж, нохойд хуцагдах - олонд зэмлэгдэж буруушаагдах~Амьтанд дарлуулж, хүнд хэлүүлж, нохойд хуцуулж төөрсөн Цяа гүн, дээрхийн гэгээний хайр соёрхолд сэтгэл хөдөлж, хишигт сөгдөн мөргөөд... (Б.Ринчен, Үүрийн туяа)

хүний амаар будаа идэх - хүний хэлснээр хийх, хүний хэлснийг ёсчлон дагах~Архинд дэвтээд, их л өтөлсөн ах нь Ширчинг хүйтнээр үзэж, их хүүгийн амаар будаа идэж, хамаг юмыг түүний нүдээр үзэж сурсан эмгэн эх нь бага хүүгээ хүрч ирэхэд бас нэг их баярласангүй, хүйтэн хөндий байв (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

хүний бараа харах - хүнтэй уулзах, тааралдах~Нэгд, хүний бараа харах нь, хоёрт, баазаас сураг сонсох нь гэхээс баярласныг яана (Б.Чойндон, Галбын говьд). ~Нэг насаар амьтан хүний бараа харахгүй уулын мухар сахисаар зожиг болчихсон юм болов уу? (Ж.Бямбаа, Газар эх).

хүний буянаар галзуурах - даврах, цаашлах, улам ахих~Муу сайн цагаач нар жаргал нь дэндэхээрээ хүний буянаар галзуурч, уур омгоо багтааж ядах юм, үхсэн хойноо хэмээн хэлээ ээдрүүлэн хашхирч, өргөсөнд хатгуулсан мэт агсамнан босож ирээд Самбууг заамдан барьж авахад хэдэн хөлчүү хүмүүс тэр хоёрын дундуур орон салгах гэж ноцолдох зуур... (Б.Догмид, Цэнхэрлэн харагдана).

хүний гар хүрээгүй - нар салхинаас өөр юм үзээгүй, онгон, танхи~Гэтэл сайхан охиноо харж, ухаант хонгор минь хүний гар хүрээгүй шинэхэн сарнай минь гэж шивгэнэн, ёрын муухай зөн бодлоор гол нь харлаж эхлэв (Б.Нямаа, Арандалынхан). ~Ер нь юм болгон нь олон жил хүний гар хүрээгүй бололтой нэг л бүүдгэр. Энэ айл эр хүнгүй удсан нь илт (Т.Бум-Эрдэнэ, Хувь заяаны хэлхээ).

хүний гараар могой барих/бариулах - хэцүү, буруу, хийх ёсгүй юмыг өөрөө биш бусдаар хийлгэх~Зүгээр! Ингэж чононд дасгаж байж, хүний гараар могой бариулна гэгчээр Аянгаар дамжуулж, чоныг яйлна шүү дээ! (Б.Бааст, Гэрийн, хээрийн хоёр хар амт).

хүний гарт орох - а.өвчин хүндрээд бусдын асаргаанд орох~Би бол ээжийнхээ дүр төрхийг тун муу төсөөлж байгаа юм. Ээжийгээ маш хүнд ёстой л хүний гарт орчихсон үеийнх нь хэдхэн минутын дотор ээжийгээ харсан нэгэн дүр зураг л миний нүдэнд үлджээ (Б.Бааст, Алтайн хөх дөнөн). ~Үгдэрч хүндэрсэн өвчин нь хэвтэрт яг хадаж, хүний гарт орон хэдэн сар болжээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). б.бусдын захиргаанд орж өөрийн гэсэн эрх мэдэлгүй болох

хүний дор орох - ажил төрөл, амьдрал нь уруудах, муудах~Ажил сурсан хүн хүний дор орно гэж хэзээ ч байхгүй гэдэг байв (Л.Содов, Хаврын нар). ~Билиг өвгөний хоёр жилийн уйгагүй зааж сургасны хүчинд Чэнь Жэнь энэ талаар хүний дор орохооргүй мэдлэгтэй болжээ (Зян Рун, Чонон сүлд).

хүний зэрэг - бусад хүнтэй эрх тэгш буюу хүч чадал, хөрөнгө чинээ, байр суурь аль ч талаараа бусдаас дутах зүйлгүй~Би түүнийг арван дөрвөн жил сургуульд явуулж, хүний зэрэгтэй болгосон (С.Эрдэнэ, Хонгор зул).

хүний зэрэгт тулж, хүлгийн дөрөөнд эсгүүлэх - эрийн цээнд хүрэх~Улаан нялх байхдаа хөх бичин жилийг бас мартаагүй юм чинь, нэн ч хүний зэрэгт хүрч, хүлгийн дөрөө эсгүүлсэн хойнох тэрхүү ороо бусгаа өдрүүдийн дульхан цульхан шар бичин жилийг яахан мартаж болох ажээ (Т.Бөх, Бичин жил).

хүний идэш болох - бусдын арганд автах, бусдад ашиглагдах~Цухал мунхаг хүн баян ч бол аргатай хүний идэш буй за (Д.Равжаа, Зохиолын түүвэр).

хүний мөсгүй - хүн чанаргүй, ханилгаагүй~Жигтэйхэн хөөрхөн, хэвлүүхэн хоёр хүүхдээ хаяад явсан, тэр хүний мөсгүй хүн чинь би шүү дээ (Л.Дашням, Бурхантын цэцэг). ~Бодон бодоход тэр Ангаа өвгөнд төлөх ёстой өрөө төлөөгүй хүний мөсгүй зан гаргасан мэт заавал түүнийг цайруулахгүй бол сэтгэл ер амрахгүй мэт санагдах ажээ (С.Дашдооров, Бууж мордох хорвоо).

хүний нүд хариулах - бусдын хараанаас далдуур бусдыг сэрэмжгүй байх үеийг нь ашиглах~Нөгөө өнцөгт нь Цэвэл том гэгчийн “М” үсэг хар ноосоор урлан хүний нүд хариулж байгаад сэм наачихав (Л.Түдэв, Нүүдэл).

хүний урманд - ядахдаа~Амралтын залуус шохоорхон заримдаа алиа хошин үг унагавч, тэр хүүхэн хариу дуугарах нь байтугай хүний урманд инээмсэглэх нь ч үл харагдана (С.Бадраа, Улаанбаатар минь сайн байна уу). ~Эд бол хэдэн сарын өмнө Балданцэрэнтэй Дунд голын гүүр дээр дайралдсан цахар цэргүүд бөгөөд эдүгээ тэд цагаан сар болох гэж хүний урманд ганц удаа гэдэс цадсангүй, зөвхөн өмхий зоорин шоронгоос түр гаран, газар шүүрдэх л аз завшаан тохиолдсон нь тэр ажээ (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн). ~Малын эмч хүний урманд ганц ширхэг эм өгсөнгүй бусад айлуудаар орохоор яваад өглөө (Зян Рун, Чонон сүлд).

хүний үнэргүй - хүний мөсгүй, хүн чанаргүй~Би ямар муухай сэтгэлтэй, ямар хүний үнэргүй амьтан гээч вэ (С.Эрдэнэ, Хонгор зул). ~Ер нь Ганьдмаа түүнийг хүний үнэргүй хар амиа бодогч гэж үзэж байсныхаа хувьд дуугарахгүй гаргах юм шүү гэж бодож байсан аж (Д.Намдаг, Нэгэн экипажид болсон явдал).

хүний хагас - хүч чадал, эрдэм боловсрол дутуу~Би ч сүүлчийнхээ хүүхдээс хойш бөөр савны хуучтай болчихоод бороо цаснаар өндийж чадахгүй хүний хагас болсон амьтан гэж ярив (С.Лочин, Сэтгэлийн өнгө).

хүний хүн хүрэн бөөртэй - хүнийрхүү, элэгсэг биш, өөр санаатай~Ээ горьгүй шүү. Алтан Василий хэчнээн олигтой эр ч гэсэн хүний хүн хүрэн бөөртэй шүү. Болгоомжилно байгаа гэцгээв (Л.Түдэв, Алтан гадас чигийг заана).

хүний царай харах - өөрийн хүч чадал, эд хөрөнгө мөнгөгүйгээс бусдын хүчийг түшиглэж амьдрах~Ингээд чи ээжтэйгээ, хүний царай харахгүй амь зуугаад байж болно доо (“Цог” сэтгүүл).

хүнээ байх - муу муухай явдлыг олонтоо үйлдэж, хүн чанараа гээх~Чиний үр ач нар эхнэр авч тусдаа гарах үед агнах зээргүй болчихсон байвал яах болж байна аа? Одоогийн залуус улам л хүнээ байгаад байх юм даа (Зян Рун, Чонон сүлд).

Хэвшмэл хэлц

Азарга байдсаа ялгадаг

Хүн төрлөө ялгадаг

Арван хуруу тэгшгүй байтал

Хүн юун адил байх вэ?

Арслан баатар ч бол галаас ширд хийдэг

Хүн сайн боловч нэг юманд гэнэддэг

Арслан хэдий өлсөвч бөөлжсөө иддэггүй

Хүн муу боловч хаяснаа авдаггүй

Барс өтлөвч арьсаа үлдээнэ

Хүн үхэвч нэрээ үлдээнэ

Барс өтөлсөн ч омог нь хугарахгүй

Хүн насажсан ч зориг нь мятрахгүй

Бид бүхэнд гавьяа бий гавьяа дурдвал зохихгүй

Хүн бүхэнд ач бий ач мартвал зохихгүй

Болжмор үхэх шахваас дуугарах нь уяралтай

Хүн үхэх шахваас өгүүлэх нь сайн

Бурхан өтөлбөл бунханд

Хүн өтөлбөл буланд

Бурхан сангаа

Хүн зангаа

Бух хөгширвөл бярууны доог

Хүн хөгширвөл хүүхдийн доог

Галуу гарвал дуутай

Хүн явбал нэртэй

Галуу явбал дуугаа үлдээнэ

Хүн явбал нэрээ үлдээнэ

Ганган хүний зарц биш

Гадаа морины уяа биш

Хүн хүний зарц биш

Хүрэн морины уяа биш

Гар гараа угаадаг

Хүн хүнээ тусалдаг

Горхи нийлж мөрөн болно

Хүн нийлж хүч болно

Гөрөөс ядарвал уулаа

Хүн ядарвал ургаа

Гүзээ гүзээний булан

Хүн хүний дур

Давс уустал

Хүн дуустал

Далавчаа ургахаар

Дэгдээхий явснаа мартах

Борвио тэнийхээр

Хүн мөлхсөнөө мартах

Дэм дэмэндээ

Дээс эрчиндээ

Хүн хүндээ

Хүлэг эрчиндээ

Жаал байгаагүй

Хүн гэж байдаггүй

Загас усны гүнийг

Хүн амьдралын сайныг

Загас усныхаа хэрээр туйлдаг

Хүн хүчнийхээ хэрээр амьжирдаг

Зуд зургаан нөхөртэй

Хүн олон нөхөртэй

Мал бэлчээрээр

Хүн хичээлээр

Мал зуу хоновол дасна

Хүн зуу хоновол уйдна

Мал зуу хоновол ижил болно

Хүн зуу хоновол эвээ алдана

Мал махаар

Хүн заслаараа

Мал махаараа

Хүн хэрээрээ

Мал муугаа мөргөнө

Хүн муугаа дарлана

Мал мянга хүрвэл дуу тасрахгүй

Хүн мянга хүрвэл хэрэг тасрахгүй

Мал олдвол тос цувах

Хүн олдвол дух шалбалах

Мал төөрөм манан

Хүн төөрөм хүдэн

Мал тэжээвэл ам тосодно

Хүн тэжээвэл толгой цусадна

Мал тэжээвэл хошуу тосоддог

Хүн тэжээвэл хүч нэмдэг

Мал хөлөөрөө

Хүн хэлээрээ

Мал ядангаа

Хүн ядуугаа

Могой мөрөө танихгүй

Хүн биеэ мэдэхгүй

Могой мөрөө танихгүй

Хүн биеэ мэдэхгүй

Могой хорондоо шарлана

Хүн хорондоо уурлана

Мод арвин бол салхинаас айхгүй

Хүн арвин бол хүчрээс айхгүй

Мод арвиндаа ач их

Хүн арвиндаа хүч их

Мод бүдүүрвэл сугуйдаг

Хүн өсвөл ухаардаг

Мод өтөлбөл үндэс олон

Хүн өтөлбөл үг олон

Мод хальстай

Хүн нүүртэй

Мод хөгширвөл үндэс нь илүү

Хүн хөгширвөл мэдэх нь илүү

Мод хэдий өндөр боловч үндэсгүй бол ургахгүй

Хүн хэдий мэргэн боловч сургаалгүй бол дэвжихгүй

Морь дэлтэй

сүүлтэй

Хүн дээртэй

доортой

Морь махаар

Хүн хувцсаар

Морь таргалахаараа

Малгай авхуулдаггүй

Хүн жаргахдаа

Үг дуулдаггүй

Нар орох өөдөө харсан тоонотой

Хүн орох урагшаа харсан үүдтэй

Ногоо өтөлбөл шарвас олдоно

Хүн өтөлбөл хэрэг арвидна

Нохой алжуу бол баас олж идэхгүй

Хүн алжуу бол будаа олж идэхгүй

Нохой сандарвал хэрэм харайна

Хүн сандарвал хууль харайна

Нохой тулвал хэрэмд үсэрнэ

Хүн ичвэл хүн ална

Нохой хамартаа хүрэхлээр усч

Хүн аминдаа хүрэхлээр аргач

Нохой хүнийг зуухаас биш

Хүн нохойг зуухгүй

Нохой ч гэсэн багалзуурынхаа хэрээр яс залгина

Хүн ч гэсэн чадлынхаа хэрээр ажил хийнэ

Нохой чихээ хагалуулсан хүндээ амраг

Хүн хал үзүүлсэн хүндээ амраг

Од олон бол тэнгэр цэлмэг

Хүн олон бол оюун дэлгэр

Орчлон нараар гэгээрдэг

Хүн эрдмээр гэгээрдэг

Өдөр олон боловч дулаан нь

Хүн олон боловч цэцэн нь

Өөртөө байхгүй юманд

Хүн өлөн ховдог

Өөх байвал өт мунгүй

Хүн байвал хүнс мунгүй

Сумны мөс хэдий шулуун боловч

Онь өднөөс ангид харваж үл болно

Хүн хэдий цэцэн төрөвч

Сургуулиас ангид мэргэн үл болно

Сур сунадаг

Хүн сурдаг

Тогос сүүлээ

Хүн үрээ

Толь тунгалаг боловч цаадах нь харагдахгүй

Хүн эрдэмтэй боловч доторх нь харагдахгүй

Төмөр хэдий бөх боловч зүлгэхгүй бол зэвэрнэ

Хүн хэдий цэцэн боловч сурахгүй бол хоцорно

Тураг ядрахдаа уулаа барааддаг

Хүн ядрахдаа төрхмөө барааддаг

Тэмээ гэдгэрээ мэдэхгүй

Хүн биеэ мэдэхгүй

Тэмээ муу боловч ботгондоо сайн

Хүн муу боловч үрдээ сайн

Тэнгэр шарлавал бороотой

Хүн шарлавал өвчинтэй

Улс хэдийгээр өчүүхэн боловч

Эс хичээвэл үл бүтэх

Хүн хэдийгээр сайн төрөвч

Эс сурвал цэцэн үл болох

Ус тэгшгүй

Хүн адилгүй

Ус хар ч сүүтэй нийлж болно

Хүн мунхаг ч мэргэдтэй ханилж болно

Үнэг үсэндээ үхнэ

Хүн үгэндээ үхнэ

Үүл хуралдвал хур

Хүн хуралдвал хүч

Үхэр идсэнээ хэвдэг

Хүн сурснаа давтдаг

Үхэр өтөлбөл хашин болдог

Хүн өтөлбөл мунхаг болдог

Үхэр удаанаа мэддэггүй

Хүн тэнэгээ мэддэггүй

Хад хадандаа дөт ч уулздаггүй

Хүн хүнээсээ хол ч учирдаг

Хөмсөг нүдээ голохгүй

Хүн биеэ голохгүй

Хөх тэнгэр уудам боловч агаараар холбоотой

Хүн амьтан олон боловч сэтгэлээр холбоотой

Хус хөгширвөл борлох

Хүн хөгширвөл үрчийх

Хутга хэдий гантай боловч билүүдэхгүй бол мухар

Хүн хэдий мэргэн боловч сургахгүй бол мунхаг

Хутгыг билүүдмээн хурц

Хүн суралцмаан мэргэн

Хүдэр гавшгайгаараа

Хүн чадлаараа

Хүзүүндээ боов өлгөмөөр залхуу

Хүн авч өгөхгүй бол өлбөрчихмөөр залхуу

Хүйтэн халуун хоёр амьсгал дээрээ адилгүй

Хүн хүний зан авьяас дээрээ адилгүй

Хүлэг болох унаганаасаа

Хүн болох багаасаа

Хүлэг туруугаараа танигддаг (ялгардаг)

Хүн эрдмээрээ шалгардаг

Хүлэг өтлөвч ачаандаа зөв

Хүн өтлөвч хүүхэддээ зөв

Хүлэг өтөлбөл унааны элэг

Хүн өтөлбөл айлын элэг

Хүлэг морь өтөлбөл унаганы элэг

Хүн өтөлбөл хүүхдийн элэг

Хүлэг хөгширвөл хүдрийн наадам

Хүн хөгширвөл хүүхдийн наадам

Хүн авахгүй

Нохой шиншихгүй үг

Хүн алдаршвал эмээлтэй

Гахай таргалбал аюултай

Хүн алжуу бол будаа олж идэхгүй

Нохой алжуу бол баас (хоол) олж идэхгүй

Хүн алж

Хүрээ талаагүй

Хүн арван намрын будаа идвэл эр болно

Мод арван он ургавал нуруу болно

Хүн аргаар амьдардаг

Хүлэг өвсөөр амьдардаг

Хүн аргаар

Хүлэг өвсөөр

Хүн асарвал толгой цусадна

Мал тэжээвэл хошуу тосодно

Хүн ахтай

Дээл захтай

Хүн ашгийн төлөө үхнэ

Шувуу өгьеөний төлөө үхнэ

Хүн багаасаа

Хүлэг унаганаасаа

Хүн байвал хүнс мунгүй

Өөх байвал өт мунгүй

Хүн байвал хүнстэй

Хүлэг байвал унаатай

Хүн биендээ найдах

Хүлэг туруундаа найдах

Хүн биеэ голохгүй

Хүсэл зангаа голохгүй

Хүн биеэ зардаг

Нохой сүүлээ зардаг

Хүн биеэ мэдвэл сая хүн

Мал бэлчээрээ мэдвэл сая мал

Хүн биеэ мэддэггүй

Хүүхэд багаа мэддэггүй

Хүн биеэ мэдэхгүй хүний гэмийг дурдана

Тэмээ гэдгэрээ мэдэхгүй алсын шилийг барлана

Хүн биеэ мэдэхгүй

Тэмээ гэдгэрээ мэдэхгүй

Хүн биеэ мэдэхгүй

Хүрнэ өмхийгөө мэдэхгүй

Хүн биеэ сахина

Хүрнэ нүхээ сахина

Хүн богино

Хүсэл урт

Хүн бол залуудаа

Цэцэг бол зундаа

Хүн бол чармайн явах

Хүүхэн бол дээдэд зүтгэх

Хүн болгон адилгүй

Морь болгон жороогүй

Хүн болгон бодолтой

Хүзүү болгон нугастай

Хүн болгон дархангүй

Хүлэг болгон арилжаагүй

Хүн болгоны санаа

Хүлэг болгоны сэтгэл

Хүн болж хүзүү толгой зүүсээр

Хүрч очиж

харж үзээгүй юм байна

Хүн буйлуулаагүй байхад

Биеэ битгий буйлуул

Хүн бүр адилгүй

Хүлэг бүр алаггүй

Хүн бүр дуртай

Гүзээ бүр булантай

Хүн бүр намайг таньдаг

Би ер хүн таньдаггүй

Хүн бүхний зарц биш

Хүрэн морины уяа биш

Хүн бүхэн адилгүй

Хүлэг бүхэн жороогүй

Хүн бүхэн идтэй

Хүлэг болгон хурдтай

Хүн ганцаараа гэмтэхгүй

Нохой гуриандаа гэмтэхгүй

Хүн гарвал нэртэй

Шувуу гарвал дуутай

Хүн гачигдвал хууль харайна

Нохой гачигдвал хэрэм харайна

Хүн гожгор нь адил боловч

Гол зүрх нь адилгүй

Хүн голтой

Хүзүү сээртэй

Хүн гэдэг олон

Хүрээ гэдэг өргөн

Хүн гэж нэрлүүлэхээс

Хүн явах нь бэрх

Хүн гэнэддэг

Хүлэг бүдэрдэг

Хүн дотор хүн байдаг

Хүлэг дотор унага байдаг

Хүн ёс дагана

Нохой яс дагана

Хүн ёсонд баримтлагдана

Тэмээ ясандаа чухагдана

Хүн ёстой нь дээр

Нохой сүүлтэй нь дээр

Хүн ёстой сайхан

Хөтөл модтой сайхан

Хүн жигшигдвэл хараагдана

Мал жигшигдвэл мөргөгдөнө

Хүн залуугаараа байдаггүй

Мод шулуунаараа байдаггүй

Хүн залуугаараа байдаггүй

Хөвд ногооноороо байдаггүй

Хүн зардаггүй хүн хэлэмтгий

Морь унадаггүй хүн гуядамтгай

Хүн зарсан хүний хоёр нүд сохор

Хүүхдээ зарсан хүний нэг нүд сохор

Хүн зовлонг даана

Жаргалыг даахгүй

Хүн зорилтгүй бол

Хөгшин сохор замаа алдсан мэт

Хүн зорьсондоо

Хүлэг явсандаа

Хүн зуу хоновол ад болдог

Мал зуу хоновол ижил болдог

Хүн зуу хоновол өшил болдог

Мал зуу хоновол дасал болдог

Хүн идэхээр

Хүлэг өвсөөр

Хүн ижилсэх тутам уйддаг

Мал ижилсэх тутам ойртдог

Хүн ирэхгүй бол

Нохой хорихгүй

Хүн мартаж

Газар эгшдэг

Хүн мөн адилаа тооно

Хүчир сайн нь мэтгэж зүтгэнэ

Хүн муу боловч ёстой нь дээр

Хүлэг муу боловч хазаартай нь дээр

Хүн муу гэвч ёстой нь дээр

Хүлэг муу боловч хазаартай нь дээр

Хүн муугаа дарладаг

Мал муугаа хажигладаг

Хүн муугаа дарлана

Мал муугаа сэжнэ

Хүн муудаа сайн

Илжиг хүнддээ сайн

Хүн муурхахад хулгана ч дайсан болдог

Хүн мэдэхгүйгээ мэдвэл эрдэмтэн болдог

Хүн мэргэн боловч биедээ мохоо

Хутга хурц боловч ишдээ мохоо

Хүн мэхтэй

Газар булантай

Хүн мянган өдөр үл ханилна

Хөгжим зуун жил үл хангинана

Хүн нүүртэй

Мод хальстай

Хүн нүүрээ барвал ичингүйрнэ

Мод хальсаа барвал хувхайрна

Хүн нүүрээ

Тогос өдөө

Хүн нь байвал

Хүнс нь байна

Хүн нь ч газраа олжээ

Газар нь ч хүнээ олжээ

Хүн нэг авьяастай

Хүлэг нэг явдалтай

Хүн нэг бодолтой

Мод нэг мөчиртэй

Хүн нэг зантай

Мод нэг яртай

Хүн нэг эндүүрдэг

Хүлэг нэг бүдэрдэг

Хүн нэмэгдэж

Хүрээ ихдэх

Хүн нэртэй

Хүдэр замтай

Хүн нэртэй

Мал зүстэй

Хүн нэрээ үлдээнэ

Галуу дуугаа хоцрооно

Хүн нэрээ

Шувуу өдөө

Хүн нэрээ

Тогос өдөө

Хүн олзонд үхнэ

Эрвээхий зуланд үхнэ

Хүн өнчирч үхдэггүй

Нохой гуриатаж үхдэггүй

Хүн өөдөө

Ус уруугаа

Хүн өсдөг

Эсгий сунадаг

Хүн өтөлбөл санаа л болдог

Хүлэг өтөлбөл уяа л болдог

Хүн өтөлбөл хүүхдийн домог

Хүлэг өтөлбөл үрээний домог

Хүн сайн ч хэлэхээс нааш санадаггүй

Цааш нимгэн ч чичихээс нааш цоордоггүй

Хүн сонсохгүй

Нохой шиншлэхгүй үг

Хүн сурдаг

Сур сунадаг

Хүн сэтгэлтэй бол

Мод зоргодостой

Хүн тарианд осолдохгүй бол

Тариа хүнд осолдохгүй

Хүн төвийг сахивал энх төрийн чимэг

Гүрэн эвийг сахивал төвшин засгийн билэг

Хүн төлвийг сахивал энх төрийн чимэг

Эвтэй номтой ханилбал элдэв зүйлийн билэг

Хүн төрвөл будаатай

Мал төрвөл буттай

Хүн төрвөл нэгэн үе

Өвс ургавал нэгэн намар

Хүн төрвөл хүнстэй

Мод төрвөл үндэстэй

Хүн тустай юмаа эрдмийн үр гэдэг

Хүн тусгүй юмаа мунхагийн гай гэдэг

Хүн түм хүрвэл

Хэрэг тасардаггүй

Хүн түүнд

Би үүнд

Хүн тэжээвэл толгой цусадна

Мал тэжээвэл хошуу тосолно

Хүн тэнхээгээрээ

Шувуу далавчаараа

Хүн тэсэвч

Хүрзний ир тасарна

Хүн үгээ олно

Хүрнэ нүхээ олно

Хүн үгээрээ

Үнээ өнгөөрөө

Хүн удвал хажигшина

Мал удвал янагшина

Хүн үедээ сайн

Ногоо хөхдөө сайн

Хүн уйлан төрж

Гуниглан байж үхдэг

Хүн уйлж ирээд ёолж явдаг

Хүн уйлж төрөөд гуниглаж үхдэг

Хүн үйлээ дагадаг

Тугал үнээгээ дагадаг

Хүн үйлээ

Төмөр галаа

Хүн унасан шороогоо санагалзана

Хүлэг уусан усандаа хоргодно

Хүн үрийн төлөө үхдэг

Хун (хонь) сүүлний төлөө үхдэг

Хүн ухаанаа түшнэ

Мод хальсаа түшнэ

Хүн ухааныхаа хэрээр хийдэг

Хүлэг чадлынхаа хэрээр явдаг

Хүн ухааныхаа хэрээр явдаг

Хүлэг чадлынхаа хэрээр гүйдэг

Хүн үхэхээс бусдыг аргалж чадна

Хүүхэд явахаасаа өмнө уурлаж чадна

Хүн хааяа ганцад цэцэн

Морь хааяа нэгд хурдан

Хүн хазах нохой

Шүдээ ярзайхгүй

Хүн харгавал хэлнэ

Мод харгавал бичнэ

Хүн хэр хэрдээ

Тэмээ тэн тэндээ

Хүн хэрээрээ

Мал махаараа

Хүн хэрээрээ

Тэмээ тэнгээрээ

Хүн хишигтэй

Тэнгэр буянтай

Хүн хишигтэй

Тэнгэр үүлтэй

Хүн хоолоор таргална

Хүлэг өвсөөр таргална

Хүн хоолоор

Мал өвсөөр

Хүн хорондоо

Шувуу ниссэндээ

Хүн хөгширвөл буланд

Бурхан хөгширвөл бунханд

Хүн хөгширвөл хүүхдийн тоглог

Ухна хөгширвөл ишигний тоглог

Хүн хөгшрөвч санаа нь хөгшрөхгүй

Бух хөгшрөвч хамар нь хөгшрөхгүй

Хүн хөгшрөхлөөр хүүхэд гүйцдэггүй

Хүлэг хөгшрөхлөөр даага гүйцдэггүй

Хүн хөөдөх гэсэн санаа нь

Өөр дээр нь тойв болох

Хүн хувцсаар

Мал таргаар

Хүн хувцсаар

Мал хүзүүгээр

Хүн хувьтай

Гүзээ булантай

Хүн хүн сурснаа гэдэг

Нутаг нутаг заншсанаа гэдэг

Хүн хүн хэрээрээ

Хялгасан дээс томоогоороо

Хүн хүндээ

Хүлэг ижилдээ

Хүн хүний дур

Гүзээ гүзээний булан

Хүн хүний зан нь ондоо

Худай шудайн хэмжээ нь ондоо

Хүн хүний зарц биш

Хүрэн монины уяа биш

Хүн хүний зовлон мэддэггүй

Ухна ишигний зовлон мэддэггүй

Хүн хүний санаа

Хүзүү хүзүүний булан

Хүн хүний ухаан

Хүзүү хүзүүний булан

Хүн хүний хүчинд

Загас усны хүчинд

Хүн хүний хүчинд

Хөөрөг тулгуурын хүчинд

Хүн хүний хүчинд

Хүлэг туурайн хүчинд

Хүн хүнийг муу үзэвч

Тэнгэр хүнийг муу үзэхгүй

Хүн хүнийг өргөвөл хөлтэй гартай нь өргөнө

Хүн биеэ өргөвөл хүзүүгээ л гурайна

Хүн хүнсээр

Тариа бордоогоор

Хүн хүнтэй адилгүй

Хүлэг унагатай адилгүй

Хүн хүнээ барвал нохой

Нохой сүүлээ барвал боохой

Хүн хүнээ барвал нохой

Нохой сүүлээ барвал самж

Хүн хүнээ барвал нохой

Нохой сүүлээ барвал сүг

Хүн хүнээ сахина

Хүрнэ нүхээ сахина

Хүн хүнээ хүрээлнэ

Хүрэн азарга жороолно

Хүн хүнээр тоглодоггүй

Хүүхэд чулуугаар тоглодог

Хүн хүнээсээ ойлгох

Хүлэг туурайнаасаа ойлгох

Хүн хурц боловч олныг яаж дийлэх вэ

Хутга хурц боловч ишээ яаж огтлох вэ

Хүн хүүдээ авдарласан алт

Би хүүдээ дэвтэрлэсэн ном

Хүн хүчээрээ

Шувуу далавчаараа

Хүн хэдий баатар боловч зэвсэггүй бол болохгүй

Хөвгүүн хэдий сэцэн боловч сургаалгүй бол болохгүй

Хүн хэдий мэргэн боловч сурахгүй бол хоцорно

Хүн хэдий мэргэн боловч хэлэхгүй бол мэдэхгүй

Цаас хэдий нимгэн боловч чичихгүй бол цоорохгүй

Хүн хэдий цэцэн төрөвч сурталгүй бол болохгүй

Хүлэг хэдий хурдан төрөвч уналгүй бол болохгүй

Хүн хэлбэл өөрт

Хүнцэл хазвал араанд

Хүн хэлснээсээ элэхгүй

Хүлэг туурайнаасаа элэхгүй

Хүн хэлэхгүй байх уу

Хөхөө донгодохгүй байх уу

Хүн хэлэхдээ адилгүй

Хэрээ хоосон хашгирдаггүй

Хүн хэлэхээрээ хэл

Нохой хуцахаараа хуц

Хүн хэлэхээс наана мэддэггүй

Цаас чичихээс наана цоордоггүй

Хүн хэлээр

Хийморь ерөөлөөр

Хүн хэлээрээ

Мал хөлөөрөө

Хүн хэрэг тийш

Хэрэм модон тийш

Хүн чадлаараа

Хүлэг морь хурднаараа

Хүн шиг байвал хүн шиг

Хүрэл шиг байвал царил шиг

Гурил шиг байвал шар тос шиг

Хүн шиг царайтай

Хөө шиг дотортой

Хүн эвээр

Морь хурдаар

Хүн эдийн төлөө үхнэ

Шувуу идэшний төлөө үхнэ

Хүн эндэхгүй бол богд болно

Морь бүдрэхгүй бол луу болно

Хүн эндэхгүй гэж үгүй

Морь бүдрэхгүй гэж үгүй

Хүн эрдмээр дэвшинэ

Шувуу жигүүрээр ниснэ

Хүн эрхтэй

Хүзүү холбоотой

Хүн эс гэнэдвэл богд болно

Эрэг эс нурвал хад болно

Хүн явбал нэрээ гаргана

Галуу явбал дуугаа гаргана

Хүн явбал цагаарна

Хутга билүүдвэл хурцадна

Хүн явмаажин зам гардаг

Хүдэр хайлмаажин болд болдог

Хүн ядуу бол сэтгэл (санаа) охор

Морь туранхай бол үе урт

Хүн янагдаа

Үнээ тугалдаа

Хүн ашгийг мэдэвч зовлонг мэдэхгүй

Загас идшийг мэдэвч гохыг мэдэхгүй

Хүн хүнийг хэлэх дуртай

Өөрийгөө хэлүүлэх дургүй санаатай

Хүн зоригоор

Барс сүрээр

Хүнийг шоолох дуртай бол

Хүн шоолоход бүү ёрхолз

Хүнс голбол хоолгүй

Хүн голбол нөхөргүй

Хүрд тэнхлэгтэй нь дээр

Хүн сурталтай нь дээр

Хүрз ишгүй бол хэрэггүй

Хүн эрдэмгүй бол тусгүй

Хүрнэ өмхийгөө мэдэхгүй нүхээ өмхий гэнэ

Хүн буруугаа мэдэхгүй бусдыг буруу гэнэ

Хүрэл галыг даана

Хүн зовлонг даана

Хүү заяасан тэнгэр

Хүн ч заяадаг

Хүүхэд гэдсээ өлсөхөд уйлна

Хүн сайн санахдаа хэлнэ

Хүүхэд эрхэлсээр элмэг

Хүн даварсаар дутмаг

Хүүхэд эрхэлсээр эрхэлсээр эмнэг

Хүн эрдсээр эрдсээр хэврэг

Хүчин туслах цагийн явдал

Хүн болох насны явдал

Хэнгэрэг хэдий дуутай боловч

Гөвшихгүй бол дуугарахгүй

Хүн хэдий мэргэн боловч

Хэлэхгүй бол мэдэхгүй

Хэрээ хар боловч элгэндээ цагаан

Хүн хартай боловч үрдээ зөөлөн

Цаас нимгэн боловч чичихээс нааш

Хүн цэцэн боловч хэлэхээс нааш

Чоно зууснаа алдвал гуриатаж үхдэг

Хүн зорьсноо орхивол гутарч гүйцдэг

Чоно өлсөхдөө хулгайлдаг

Хүн атаархахдаа ховлодог

Ширээ нь хүнд эд

Хүн нь ширээнд эрдэнэ

Шувуу гачигдвал шугуй эргэдэг

Хүн гачигдвал ургаа эргэдэг

Шувуу гачигдвал шугуйгаа эрнэ

Хүн гачигдвал үрээ эрнэ

Шувуу далавчныхаа хүчинд нисдэг

Хүн хөдөлмөрийн хүчинд дэвшдэг

Шувуу өдөө

Хүн нэрээ

Шувуу өдөөрөө сайхан

Хүн ухаанаараа сайхан

Шувуу өгьеөдөө унавал үхэх нь тэр

Хүн өнгөнд унавал мөхөх нь тэр

Шувуу өтөлбөл шугуйгаа санана

Хүн өтөлбөл нутгаа санана

Шувуу саруул газар өөд ниснэ

Хүн амьдрах зам өөд явна

Шувуун төрөлх дуутай

Хүн төрөлх нэртэй

Эр биш эрдэнэ

Хүн биш хүдэр

Эрүүл махыг эмтэлж

Цул махыг цуулж

Хүний үр гардаг

Хүн болсон хойноо

Үрийн санаа ууланд

Юм нэгээрээ өнгөрдөггүй

Хүн ганцаараа дуусдаггүй

Ямаа зарсан хүн бөсөөр тасардаггүй

Хүн зарсан хүн үгээр тасардаггүй

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Хүн болгон адилгүй

Хүлэг болгон жороогүй

Тайлбар: юм бүхэн өөрийн гэсэн онцлогтой

Хүн болох багаасаа

Хүлэг болох унаганаасаа

Тайлбар: хүүхдийг багаас нь зөв сургаал, сайн үлгэр дууриалаар хүмүүжүүлэх хэрэгтэй

Хүн ахтай

Дээл захтай

Тайлбар: ахмад хүнийг хүндлэх хэрэгтэй

Хүн хэлбэл өөрт

Хүнцэл идвэл араанд

Тайлбар: бусдыг муулбал өөрт муу

Хүн чадлаараа

Хүлэг морь хурднаараа

Тайлбар: хүн ухаан чадлаараа, хүлэг мор хурднаараа гайхуулдаг

Хүн цэцэн ч хэлэхээс нааш санахгүй

Цаас нимгэн ч чичэхээс нааш цоорохгүй

Тайлбар: хүний санал зөвлөлгөөг сонсож байх хэрэгтэй

Хүний гараар могой бариулах

Хүзүүний махаар шөл хийлгэх

Тайлбар: бусдыг өөрийн ажил, хэрэгцээнд ашиглах

Хүний аарц өөрийн зөөхийнөөс амттай

Тайлбар: хүний юманд шунах

Хүний морь унасан хүн уралдамтгай

Хүний дээл өмссөн хүн барилдамтгай

Тайлбар: бусдын юмыг хайрлан гамнах сэтгэлгүй

Хүнийд намар

Өөрийнд хавар

Тайлбар: бусдын юмаар хүүдэгнэх дуртай, харамч

Малгай та-вивал манайх

Маргааш явбал хүнийх

Тайлбар: бусдын юманд зүй бусаар хандах

Цэцэн үг

Хүний хүчинд хүн

Хөмлийн хүчинд тэмээ

Тайлбар: хүн хүнийхээ дэмэнд амьдардаг

Тувагаар

хүн