үнс

Монголоор

Үгийн дуудлага

[ьnes]

Үндэсний бичиг

ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊‍ᠨ᠋‍ᠠ‍ᠰ‍ᠣ

(үнэсү)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. Шатсан бодисоос үлдэх органик биш нунтаг зүйл
2. Өнгө зүс, урам

Нийлмэл үг

аргалын үнс - аргал түлсний дараа гарах хаягдал

үнсний сав - тамхины үнс хийх сав

үнсний хутгуур - үнс хутгах зүйл

үнсэн өнгө - цагаавтар өнгөнд харавтар өнгө хольцсоныг нь

үнсэн саарал - үнс мэт зэвхий саарал өнгө

үнсэн самбар хуучир. - тогооны хөөг тостой хольж жижиг банзан хавтсанд наалдуулан дээр нь үнс түрхэн мод, хулсан үзгээр бичдэг бичгийн хэрэглэл

үнсэн хөх - а.сааралдуу хөх өнгө, хөх саарал өнгө, б.шилж. айх, сандрах, тэвдэх, уурлах, дургүйцэхэд нүүрний өнгө хувирах

үнс муу байх - сэтгэл санаа муу байх, урамгүй байх

үнс муутай харагдах - урамгүй харагдах, царай зүс муу харагдах

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

үнс нэр. ~ нурам хорш., үнсний, үн­сэнд, үнснээс

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊‍ᠨ᠋‍ᠠ‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠊ᠣ
ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊‍ᠨ᠋‍ᠠ‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠳ᠋ᠣ
ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊‍ᠨ᠋‍ᠠ‍ᠰ‍ᠣ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊‍ᠨ᠋‍ᠠ‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊‍ᠨ᠋‍ᠠ‍ᠰ‍ᠣ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊‍ᠨ᠋‍ᠠ‍ᠰ‍ᠣ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊‍ᠨ᠋‍ᠠ‍ᠰ‍ᠣ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊‍ᠨ᠋‍ᠠ‍ᠰ‍ᠣ ᠪᠡ᠊ᠨ

/~ий /~д /~ийг /~ээс /~ээр /~тэй /~ рүү /~ээ

Хоршоо үг

• үнс нүүрс - шатаж дууссанаас үлдэх зүйл
• үнс тоос - шатаж дууссанаас үлдэх зүйл болон түүнээс гарах шороо
• үнс шороо - тоос тортог, хир буртаг
• үнс нурам - ямар нэгэн зүйл шатсаны дараа үлдэх нунтаг саарал зүйл
• үнс хог - шатаж дууссанаас гарах хаягдал
• үнс чандруу - гал түймэр зэргээс үлдэх зүйл

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

үнс ч үгүй болох - юу ч үгүй болох

үнс нь хийсч, өрх нь харлах - мөхөх, сүйрэх, үндэс угсаа тасрах

үнсийг нь хийсгэх - гэр орон гал голомтыг нь бусниулах

үнсэн буу тавих - а.болгоомжгүйгээс осолдож гал руу ус оруулан үнс бургиулах; б.шоодсон. орон гэр бохир муухай байдалтай байх

үнсэн дээр - их ойрхон, маш ойр

үнсэн товрог - дайн тулаан, гал түймэрт дайрагдаж бүрмөсөн эвдэрч сүйдсэн зүйлийн үлдэгдэл

үнсэн чандруу болох - а.юу ч үгүй болтлоо шатах, сүйрэх; б.шилж. устах, үгүй болох

үнсэн товрог болгох/үнсэн чандруу болгох - юу ч үлдээлгүй эвдэлж сүйтгэх, хүйс тэмтрэх

үнсэнд хаясан шалз - юу ч үгүй болж ганцаар хаягдах

үнсээр хийсгэх - юу ч үгүй болгох, хүйс тэмтрэх, устгах

үнсээр чөдөр зангидах - бүтэшгүй зүйл мөрөөдөх, үл бүтэх зүйл санах

үнсэн овооноос шоргоолж хайх - үл бүтэх зүйл санах, мөрөөдөх

үнсэн царайлах - дургүйцсэн болон ихэд айснаас царай нь зэвхийрэх

үзвэл үнс, харвал хальс болох - харж үл болох

үнс нь хийсч, өрх нь харлах - мөхөх, сүйрэх, үндэс угсаа тасрах~Дармааг олон жилийн дараа ирэхэд, муу бор гэрийнх нь үнс нь хийсэж, өрх нь харласан байлаа.

үнс ч үгүй болох - юу ч үгүй болох~Үйлийн үрдээ хөтлөгдөн үдэшжин удгалж, үнгэлдсэн далавчаа хумхалж бараад, улайдсан зуухан дээр тэр унаж үнс ч үгүй болов.

үнсийг нь хийсгэх - гэр орон гал голомтыг нь бусниулах~Аминдаа хайртай бол хаалгаа нээ, үгүй бол үнсийг чинь хийсгэнэ гэж хашхирав (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

үнсэн буу тавих - болгоомжгүйгээс осолдож гал руу ус оруулан үнс бургиулах~Их гал болоод тос халаад ирэхээр нь шанагатай ус цацчихсан чинь үнсэн буу тавьлаа гээд эмээгээр зэмлүүлэв.

үнсэн дээр - их ойрхон, маш ойр~Дамирангийнхыг үнсэн дээр буулаа гээд адлах шинжтэй.

үнсэн овооноос шоргоолж хайх - үл бүтэх зүйл санах, мөрөөдөх~Ийм дэмий юманд цаг үрээд яах вэ. Үнсэн овооноос шоргоолж хайхтай адилхан юм болно.

үнсэн товрог/чандруу болгох - юу ч үлдээлгүй эвдэлж сүйтгэх, хүйс тэмтрэх~Улиастайг нь үнсэн товрог болгоод, бүгдийг нь Чигэстэй голд урсгаад ташаагаа тулаад зогсож байх юмсан (С.Удвал, Их хувь заяа). ~Тариатын хүрээг би энэ гараараа үнсэн товрог болгоно доо гээд Жаргал зангидсан гараараа зангахад чичирч байв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). ~Дэчин хажуугийнхаа хүнээс ичин нэрэлхэх тул шүд хавиран “ална, хядна, үнсэн товрог болгоно” гэж дэмий хашхиран сэтгэлээ зогоож байлаа (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн).

үнсэн царайлах - дургүйцсэн болон ихэд айснаас царай нь зэвхийрэх:

~Өмхий зоорин дотор - '

Үнсэн царайлан сууцгаана - '

Өдрийн уртыг өнгөрүүлэхдээ - '

Үлгэр оньсогыг ярина - '

Гундсан сэтгэлийг сэргээхдээ - '

Худал баахан ярина (Д.Нацагдорж, Уйтгар зовлонг санагдуулахуй). - '

үнсэн чөдөр зангидах - бүтэшгүй зүйл мөрөөдөх~Их юманд санаархана гэж байгаа. Үнсэн чөдөр зангидна гэж ч ам гарч мэдэх нөхөр шүү.

үнсэнд хаягдсан шалз шиг/мэт - хэн ч хайхрахгүй, ойшоохгүй болох, харж үзэх хүнгүй болох~Түүнтэй уулзалгүй хүнтэй суугаад, эцэст нь эрлэгийнд очиход над хэлэх үг байхгүй гэж хэсэг дуугүй явсны дараа хэлэв. –Тийм ч атугай Эрдэнэ чамайг үнсэнд хаясан шалз шиг орхисон шүү дээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). ~“Чи үүнийг дагаад бид хоёрыг үнсэнд хаясан шалз шиг орхих цэвдэг сэтгэлтэй үр юм бол түүнээ түргэн хэлээд аль” гэж Итгэлт үргэлжлүүлэн хэлэв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

үнсээ дэрлэх - ядуурах, хоосрох~Үрт хүн үнс дэрлэхгүй.

үнсээр хийсгэх - юу ч үгүй болгох, хүйс тэмтрэх, устгах~Нэгжүүлийг одсоны хойно Сорхоншар өгүүлрүүн

↑ голомтын үнс зөөх

↑ үзвэл үнс, харвал хальс болох

Хэвшмэл хэлц

Гал мэт бадарсан цогцос

Үнс мэт хийснэ

Охин хөгширвөл гэрийн буг

Үнс ихэдвэл галын буг

Үндэс бүдүүнтэй модны мөчир нь бүдүүн

Үнс ихтэй айлын гал нь илүү

Үнс гэдэг шатсаных

Сүнс гэдэг шүтсэнийх

Үнс гэж овоо

Үс гэж самбай

Үнс ихдэхлээр галын зуд

Хүүхэн өтлөхлөөр гэрийн зуд

Үнс ихэдвэл тулганы буг

Хүүхэн ихэдвэл гэрийн буг

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Үнс гэдэг шатсаных

Сүнс гэдэг шүтсэнийх

Тайлбар: бурхан, буг аль нь шүтэх сэтгэлээс үүдэлтэй

Үнс ихэдвэл тулганд багтахгүй

Хүүхэн ихэдвэл гэрт багтахгүй

Тайлбар: юм хэмжээндээ байвал сайн; олон хүүхэн эвтэй байдаггүй