хүзүү

Монголоор

Үгийн дуудлага

[xьʣь:]

Үндэсний бичиг

ᠬᠥ᠊᠊ᠵᠣ᠊ᠬᠥᠣ

(хүжүгү)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. биезүй. Хүн, амьтны толгой сээр хоёрын хооронд залгалдан орших хэсэг
2. Лонх, дашмаг, хөхүүр зэрг савны амсар цээл хоёрын дундах нарийн шувтан хэсэг
3. Эх газраасаа нуур, далай, тэнгис рүү түрж орсон нарийн урт хуурай газар

Нийлмэл үг

аман хүзүү - хүзүүний нэгдүгээр үе буюу толгойн тулгуур

аман хүзүү зангидах - гурваар гөрөх адил сүлжээлэн уях, зангидах

амаргал хүзүү - толгойн тулгуур хүзүү

хатан хүзүү - аман хүзүүний дараах хүзүү

шилэн хүзүү - ар дагзны доод урт хэсэг

хүзүү алаг - амьтны хүзүүгээрээ цагаантай зүсэм

хүзүү гоётох - хүзүү хөндүүр болох

хүзүү идүүлэх - хүзүүний ясыг бат хэлхээтэй хэмээн бэлгэдэл болгож хуримын үед хүү, хүүхэнд хүзүүний мах идүүлдэг монголчуудын гэрлэлтийн уламжлалт зан үйл

хүзүү нугалах - хүзүүний ясыг хутга хэрэглэхгүйгээр мушгин салгах

хүзүү сунгах - хүзүүгээ урт болгох

хүзүү ширгэх - хүн, амьтны хүзүү доош нугдайн орох

хүзүүгээр тэврэх - гараа хүзүүгээр нь ороох

хүзүүндээ зүүх - зүүлт зэрэг зүйлийг хүзүүндээ углан унжуулах

хүзүүндээ углах - хүзүүндээ зүүх

хүзүүний зүүлт - хүзүүнд зүүх чимэг

гунын хүзүүгээр хийсэн сур - гунан үхрийн хүзүүний ширээр хийсэн сур

лонхны хүзүү - лонхны амсар цээл хоёрын дундах нарийн хэсэг

хөхүүрийн хүзүү - ширэн хөхүүрийн амсрын дундах нарийн хэсэг

далайн хүзүү - эх газраас далай руу түрж орсон нарийн урт хуурай газар

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

хү|зүү нэр. ~ толгой хорш., хүзүүний, хүзүүнд, хүзүүг, хү­зүүнээс

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠬᠥ᠊᠊ᠵᠣ᠊ᠬᠥ᠊ᠨ ᠊ᠣ
ᠬᠥ᠊᠊ᠵᠣ᠊ᠬᠥ᠊ᠨ ᠳ᠋ᠣ
ᠬᠥ᠊᠊ᠵᠣ᠊ᠬᠥᠣ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠬᠥ᠊᠊ᠵᠣ᠊ᠬᠥ᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠬᠥ᠊᠊ᠵᠣ᠊ᠬᠥᠣ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠬᠥ᠊᠊ᠵᠣ᠊ᠬᠥᠣ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠬᠥ᠊᠊ᠵᠣ᠊ᠬᠥᠣ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠬᠥ᠊᠊ᠵᠣ᠊ᠬᠥᠣ ᠪᠡ᠊ᠨ

/~ий /~д /~г /~ээс /~ээр /~тэй /~ рүү /~ээ

Хоршоо үг

• хүзүү толгой - хүн амьтны толгой сээр хоёрын хооронд залган орших хэсэг болон эрүү гавал хоёроос бүтсэн биеийн эрхтэн
• хүзүү шанаа - хүн, амьтны толгой сээр хоёрын хооронд залган орших хэсэг ба чихний доод эрүүний үзүүрийн орчим газар

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

долоон хүзүүт - урт хүзүүтэй хүн

хүзүү толгой мөрөн дээр байх - амьд явах

хүзүү толгой холбох - үргэлж хамт байж маш дотно нөхөрлөх

хүзүүн дээр нь мордох/хүзүүн дээр нь сандайлах - бусдыг элэг барьж даврах

хүзүү заах - зөрүүдлэх, гөжүүдлэх

хүзүү сунгах - хүчлэн зүтгэх, чадлаараа чармайх, ямар нэгэн зүйлд шунахайрч бусдаас урьтахаар оролдох

эр хүний замын хүзүү урт - хэзээ нэгэн цагт уулзана

хүзүү дутах - дутахгүй, эн тэнцүү адилхан байх~Би төрийн депутатаар сонгогдлоо гэхэд хэнээс ч хүзүү дутах юм бэ , хэлэх үг, хийх жил байлгүй яахав (Б.Догмид, Зэрэг нэмэхийн өмнөхөн).

хүзүү заах - гөжих, зөрүүдлэх~Ерөөлт хэлсэн нь

хүзүү мушгих - алах~Та хонь гаргаж эсвэл тахианы хүзүү мушгиж чадах уу?

хүзүү сунгах - хүчлэн зүтгэх, чадлаараа чармайх, ямар нэгэн зүйлд шунахайрч бусдаас урьтахаар оролдох~Очирыг буцаж ирэхэд Баргын том лам, ноёд хуран цуглаж шинэ сонин зүйл сонсох гэж хүзүү сунгацгаажээ (Ж.Дамдиндорж, Суварганы нууц). ~Олон морьдын нүд бүлтэлзэн, ганц нь ч янцгаалгүй, хүзүү сунган уухирдан давхихад, сүрэг тэр аяараа үхэлтэй амь өрсөн уралдаж байгаа мэт айдас түгшүүрт дарагдсан байх ажээ (Зян Рун, Чонон сүлд).

хүзүү сээрээрээ холбоотой - салдаггүй, хамт байдаг~Хүзүү сээрээрээ холбоотой хурган найзыгаа хаана гээчихээ вэ?

хүзүү толгой мөрөн дээр байх - амьд явах~Хүзүү толгой мөрөн дээр байсан цагт чи намайг боолчлохгүй (Д.Нацагдорж, Учиртай гурван толгой).

хүзүү хэлхэлдэх - (үл тааш.) нийлэх нөхөрлөх~Манай Амаржаргал яахаараа ийм амьтантай хүзүү хэлхэлдэж орхидог билээ (Ж.Пүрэв, Гурван зангилаа).

хүзүүн дээр буух - оногдох, ноогдох~Жишээлбэл, түмэн наст наран гэрэлт хаан гэдэг сүр бадрангуй их цол гуншинтай, Монгол улсын эзэн хааны номын сүнс шадар бараа болох өчнөөн төчнөөн хүний зардал... одоогоос эхлээд хөөрхий өнөөх зовлонт ардын хүзүүн дээр буух ажээ (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

хүзүүн дээр мордох/зайдлах /сандайлах - элэг барьж даврах~Хүзүүн дээр чинь мордоно доо, хүн харвал муухай даа (Ц.Дамдинсүрэн, Түүвэр зохиол).

↑ замын хүзүү мушгих

↑ эр хүний замын хүзүү урт

Хэвшмэл хэлц

Сээр ч тус

Хүзүү ч тус

Хөл боом цас бэрх

Хүзүү боом хүйтэн бэрх

Хөл нь биеэ унагаж чадахгүй

Хүзүү нь толгойгоо сажиж чадахгүй

Хөл нь хавханд

Хүзүү нь урхинд

Хөл нэгтэй

Хүзүү холбоотой

Хөл хэрээтэй биш

Хүзүү холбоотой биш

Хөлөө хазайсан тийш явж

Хүзүү гүдийсэн тийш зүтгэх

Хүзүү гүрдийлгэн зүтгэвэл

Хөлсний хариу ирнэ

Хүзүү даасан хойно толгойн том нь

Бие даасан хойно хөлийн бага нь

Хүзүү дагасан хойно толгойн их нь сайн

Бие дагасан хойно хөлийн бага нь сайн

Хүзүү дагасан хойно том нь

Бие дагасан хойно хөлийн бага нь

Хүзүү нь толгойгоо даана

Хөл нь биеэ даана

Хүзүү сайтай нь зүтгэж явна

Хөл сайтай нь гүйж явна

Хүзүү түргэн хаздаг

Хөл бэргэн гишгэдэг

Хүзүү ч оногд

сээр ч оногд

Шуудах л хэрэг

туулах л явдал

Хүн болгон бодолтой

Хүзүү болгон нугастай

Хүн голтой

Хүзүү сээртэй

Хүн хүний санаа

Хүзүү хүзүүний булан

Хүн хүний ухаан

Хүзүү хүзүүний булан

Хүн эрхтэй

Хүзүү холбоотой

Хүнийг тусалбал

Хүзүү цусаддаг

Хүнийг хэлбэл биед

Хүзүү заавал аминд

Хүчтэй нь буурайгаа

Хүзүү нь толгойгоо

Хүчтэй нь доройгоо

Хүзүү нь толгойгоо

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Хүргэн хүний хүзүү нь бөх

Хүний малын нуруу нь бөх

Тайлбар: хүргэн хүүг их зарах, бусдын малыг гамгүй эдлэх

Хүзүү сайтай нь зүтгэж зовно

Хөл сайтай нь гүйж зовно

Тайлбар: хүчтэй, хурдтай мал эзэндээ ашигтай

Цэцэн үг

Хүргэн хүүгийн хүзүү бөх

Тайлбар: хүргэн хүү тэсвэртэй, хатуужилтай байх ёстой

Урт хошуу хүзүү ороох

Тайлбар: дэмий, ховийн яриа, өөрт гай болно