амь

Монголоор

Үгийн дуудлага

[ȧmĭ]

Үндэсний бичиг

ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠮ᠊ᠢ

(ами)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. Хүн, амьтны бие цогцсын төрөхөөс үхэх хүртэлх оршин тогтнох чадавхи
2. Амьсгаа, амьсгал
3. Эрхэм чухал, маш чухал, нэн хайртай, онц хэрэгтэй
4. Хэрэндээ
6. Аливаа амьд амьтны оршин тогтнож буй нь амьд цэцэг, амьд ургамал;

Нийлмэл үг

амь аврах - аминд орох

амь алдах - үхэж үрэгдэх

амь авах - а.амийг нь таслах; б.амийг нь аврах

амь бөхтэй - а.хялбар үхдэггүй тэсвэртэй амьтан; б.хялбар урагддаггүй, эд эдэлгээ сайтай, яс чанар сайтай; в.хялбар ангижрахгүй, зууранги

амь зуух - аж төрөн амьдрах

амь орох - а.амьтны хэвэл дэх үр зулзага, өндөгний доторх эс хөврөл хөдлөх; б.үхэхэд хүрч үхэтхийсэн амьтны сэргэх; в.шингэн юмны бүлээсч халах

амь сүйдэх - амь эрсдэх

амь тавих - а.үйл хэрэгт маш хичээл гаргаж мэрийн зүтгэх; б.эцсийн амьсгалаа хураах

амь тариа - а.зүрхний ажиллагааг сайжруулах тариа; б.шилж. зээл тусламж

амь тасрах - үхэх

амь тэвчих - а.амьтныг алахаа зогсох; б.бусдын амийг хорлуулахгүйн төлөө тэмцэлхийлэх; в.үхэхийг бодохгүй зүтгэх

амиа золиослогч - хөрөнгө мөнгө, эрх ашиг гэх зэрэг ямар нэгэн сохирхолдоо хөтлөгдөн өөрийн амиар дэнчин тавьж, аливаа хорлон сүйтгэх үйл ажиллагаанд оролцогч

алтан амь - халуун амь

халуун амь - а.бие; б.нэг гэрийн доторх хүмүүс; в.нэгэн үйл хэрэгт зүтгэж яваа нөхөд

амь чийг - а.үл ялиг чийг; б.хөрсний чийгийн төрөл, агаарын хуурай нөхцөлд хатаасан хөрс болон 105 градуст таваас зургаан цаг хатаасны дараах чийгийн хэмжээ

амь бүтэх - амьсгал давхцах

амь тэмцэх - а.амьсгал бүтэх, давчдах, бие өвдөх зэргээр ихэд тэвдэх; б.үйл явдалд ихэд мэгдэх, яарч сандрах

амин гол - а.амьтны нуруу сээрийн ясанд наалдаж байдаг бүдүүн сэлтэр; б.амин зүрх

амин зуулга - аж амьдрал

амин судал - а.гэмтвэл аминд хүрэх чухал судал; б.шилж. үйл явдлын чухамхүү ноцтой газар

амин судлал - амьд бодосын ухаан, шим ертөнцийн амьдралыг судлах сургаал

аминдаа болох - хэрэндээ болох

амь нэгтэй - туйлын ойр дотно, санаа нийлсэн

амин сүнс - хамгийн хайртай хүн, юм

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

амь нэр. амиа алдах, амин гол, амиа, амины, аминд, амиараа

Хоршоо үг

• амь амьсгаа - амь нас
• амь амьдрал - ахуй амьдрал
• амь бие - бие цогцос
• амь гол - амьд буйг илтгэсэн гол үг
• амь зүрх - амь нас
• амь нас - амь бие) амь сүнс
• амь сүнс - а.сүнс сүлд; б.шилж. аливаа юмны гол чухал зүйл
• амь хөрөнгө - гол хөрөнгө

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

амь залгуулах - аргалж амь зуух

амь зогоох - ядуу, зүдүү амь зуух, мөчиг тачиг амьдрах

амь дүйх - аливаа хэрэгт амь биеийг хайрлалгүй улайран зүтгэх

амь наана, там цаана - а.санд мэнд; б.дөнгөж амьтай, бачим, бачуу

амь тариа - аливаа үйл ажиллагаа, үйлдвэрлэлийг сэргээн босгох сүүлчийн боломж

хар амиа бодох - зөвхөн өөрийгөө бодох, амин хувиа хичээх

амиа бодож, довоо шарлуулах - биеэ л бодох, хувиа хөөх~Энэ их овсгоотой эр ээ, амиа бодож, довоо шарлуулаад л байх нь тэр.

амь тавих - а.эцсийн амьсгалаа хураах, үхэх, нас барах~Төмөр хэдий чадалтай боловч биед нь баригдаж хатсан шир, өл хоолгүй амь тавьсан тэмцэл хамаг хүчийг нь шавхаж ухаан бодол нь уймарч туйлдсан үедээ Хонгортой дайралджээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). б.амь цөлөн үхэн хатан зүтгэх, улайрах

амиа арилжих - а.бие биеийг хөнөөх, алах~Өөд өөдөөсөө буу тулгаад амиа арилжина гэдэг харамсалтайяа. б.байлдан жанчилдахад хүчээ шавхан тэмцэх

амиа асгах - юу ч хайхрахгүй байх~Хавчиг хүрэн чинь хөл сэтгэл хөнгөнтэй дарж татаж явахгүй бол хамаг байдгаа харамгүй тас шавхаад амиа асгачих амьтан шүү (Б.Догмид, Хөөрхий).

амийг нь авах/амь авах - алах, нядлах~Чоно хоол идэж байхдаа хавьтсан ойртсон бүхэн рүү ярдаглана. Өдөр болгон өөрийг нь сэтгэл тавин тэжээж байгаа Чэнь Жэньг ч хоолыг нь булаан амийг нь авах гэж байгаа дайсан мэт хандах нь бий (Зян Рун, Чонон сүлд).

амийг нь таслах - алах~Тос тайхар чулуугаар толгой руу нь нэг цохиж амь голыг нь тасалж арьс ширийг нь өвчөөд нэгэн гартаа махыг нь нөгөө гартаа арьсыг нь авч орж ирэв гэнэ (Халх ардын тууль).

амин сүнс - хамгийн хайртай, юунаас ч эрхэм~Энхээ одоо долоон настай. Түүнийг боролдой өвгөний амин сүнс гэвэл зохино (Д.Маам, Гишгэх газаргүй хөл). ~Дагдан ам тосодсон морин эрдэнэ, амин сүнс нь болсон ганц бор хүүгийнхээ унааг авдар алтаар ч өгөхгүй гээд халхгар баячуулыг хавьтуулсангүй (С.Эрдэнэ, Гал шарын унага).

амин ядах - үхэх~Дайш булу хаанд мөргөж... өврөөсөө бичиг гаргаж эрхэлсэн сайд Ев Лиүй Зайд өгч өгүүлрүүн

аминд орох - а.амь аврах тус хийх, амь насыг аврах~Хажууд Аравгай гэгч байгаа билээ. Энэ Аравгай тэр жил суваргын хажууд үхэж хэвтэхэд Балданцэрэн аминд нь орсны хариуд шоронд байхад нь хоол зөөсөн, гарч ирэхэд нь гэрт нь угтан авсан (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн). б.их л тус болох, хэрэг болох

аминд тулах - адгуу тэвдүү байдалд их сандрах, мэгдэх~Аминд тулсан яаралтай чухал хэрэг шүү. Сайн нягталж шалгаарай.

аминдаа болох - болж бүтэх~Аминдаа болоод л байна (С.Эрдэнэ, Холбоо гурван тууж).

амь авах - алах, амийг нь таслах~Буудах нь тун хэцүү, хаа нэгтэйгээс цойлсон гөрөөс шиг хар хурдаар гарч ирэн хажуугаар өнгөрөх зуур хэдэн арван сум үсэргэхдээ сум тоолон амь авах гэж сандаргана (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн).

амь/амиа алдах - үхэх, нас барах~Олонбулагт эмнэлэг байхгүйгээс болж үхэх учиргүй хүмүүс амь алдаж байсан тохиолдол цөөнгүй (Зян Рун, Чонон сүлд). ~Жирийн нөхцөлд чоно арван хэдэн азарганы хамгаалалтыг дайран орж унага барина гэж байхгүй л дээ. Тэгэх юм бол азарганд зад өшиглүүлээд амиа алдаж мэднэ (Зян Рун, Чонон сүлд).

амь дүйх - аливаа үйл явдалд бие хайрлахгүй улайран зүтгэх~Хургаа харамласан хонь эзнээ мөргөх нь байдаг байхад бэлтрэгээ хамгаалсан чоно амь дүйн тулалдах нь гарцаагүй (Зян Рун, Чонон сүлд).

амь залгуулах - аргалж амь зуух~Погдоон... амь залгуулдаг ундаанаас нэг аяга уугаад цуцаж алжаасан нь нэгмөсөн үгүй болж өөдөө өндийн суугаад, нүд нь галтай болж, царайд нь өнгө оров (Б.Ринчен, Заан залуудай).

амь зогоох - өл унд төдийхнийг амсаж идэж байх~Олонбулагийн талын хөгшин, доголон, өвчтэй чононууд хөөрхийс минь, өөрсдөө ан хийж чадахгүй болохоор чонон сүргийн үлдээсэн араг яс төдийхнийг мэрж амь зогоодог юм (Зян Рун, Чонон сүлд).

амь зуух - амьдрах~Буян чавганцад ганц хүүгээс өөр тулах мод, тоолох ямаа үгүй билээ. Хүү нь байхдаа айлын ажил хийж амь зууж байжээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

амь наана, там цаана - санд мэнд, бачим яаруу, юуг ч хамаарахгүйгээр аливааг огоорч зугтах, маш их сандарч тэвдэх байдал~Нохой шиг өчүүхэн махнаас болж хэрэлдэн амь наана, там цаана гэгчээр зодолдсоноо бодоход үнэхээр ичгүүртэй санагдаж хэмээсэн билээ (Ч.Лодойдамба, Манай сургуулийнхан). ~Аюул! Хүн мал шуугилдан, амь наана, там цаана болов (Л.Түдэв, Нүүдэл суудал).

амь нэгтэй - туйлын ойр дотно, санаа нэгтэй~Энэ хүү ч миний амь даа. Эцэг, охин хоёр гэр дотроо амь нэгтэй (С.Эрдэнэ, Амьд явсан хүн). ~Чэнь Жэнь түүнтэй байнга ном сольж уншдаг, уншсан номынхоо тухай бие биедээ ярьдаг байсан болохоор энд ирсэн хойноо амь нэгтэй гэж жигтэйхэн (Зян Рун, Чонон сүлд).

амь орох - амьтай болох~Амь тэмцэж буй хойно би амь орж буй байх нь ээ. Сандран нүдээ нээх лүгээ цуг хоолой онгойгоод амьсгаа сэнгэнэн чээж дүүрлээ (Л.Пүрэвдорж, Зовлон).

амь тэмцэх - а.амьсгал бүтэх, давчдах, бие өвдөх зэргээр ихэд тэвдэх~Дуламын зүрхээр нь хатгаад шөнөжин амь тэмцлээ. б.үйл явдалд ихэд мэгдэх, яарч сандрах

Хэвшмэл хэлц

Авралгүй хүнээс

Амь гуйдаггүй

Айлч хонуулсан

Амь хадгалсан хүн

Айхын түрүүнд

Амь дэлхий

Алба албаараа

Амь амиараа

Алба албаныхаа ёсоор

Амь аминыхаа ёсоор

Албал алгын чинээ газар цустана

Амь тавибал алтан дэлхий тосодно

Амь байвал алтан аяганаас ус ууна

Амь байвал бие байдаг

Бие байвал Бээжин байдаг

Амь байвал бие байдаг

Бие байвал амьдрал байдаг

Амь мянган лан

Арга түмэн лан

Амь наана

Там цаана

Амь нь бат

Төр нь мөнх

Амь тавихаас өмнө

Арьяабалаа хар

Амь үнэнч

Авгай худалч

Амь цөлж чармайвал жаргахын тэмдэг

Арвилан гамнаж амьдарвал баяжихын тэмдэг

Амьд явах сайхан

Амь тэжээх хэцүү

Ашиг алдвал олж болно

Амь алдвал олж болохгүй

Өр шир хийсэн хүн

Төрсөн газраа зовоох

Хулгай худал хэлсэн хүн

Амь биеэ зовоох