айх

Монголоор

Үгийн гарал

Үгийн дуудлага

[ai]

Үндэсний бичиг

ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠠ‍‍ᠠ‍ᠣ

(айу)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

үйл.

Ямар нэгэн аюул, гай зовлон, юм үзэгдлээс эмээн түгших, мэгдэн сандрах
шилж. Малын дэлэн хөх өвдөх.

Ойролцоо үг

Нийлмэл үг

айх аюул - эмээх аюул

айж сандрах - мэгдэн сандрах

араатнаас айх - араатнаас эмээх

айж ичих сэтгэлгүй болох - а.айх эмээхийг мэдэхээ байх; б.бусдын өмнө эрээлэх, санаа зовох сэтгэлгүй болох

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

ай/х үйл. айна, айлаа, айвуузай, айтал, айвал, айвч, айснаас, айдгаас; айцгаах, айчих

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊ᠯ᠊ᠭ᠎᠎ᠠ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᠴ᠊ᠢ᠊᠊ᠬ᠎ᠠ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊ᠵ‍ᠠ‍᠊ᠭ᠎᠎ᠠ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠰ‍ᢉᠢ᠋
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊ᠵᠣ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍ᠣ᠊᠊‍᠊ᠨ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊‍᠊ᠨ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠠ‍‍ᠠ‍‍ᠰ‍‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠷ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᠪᠡᠴᠣ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᠪᠡᠯ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᠪᠡ‍ᠰ‍ᠣ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊ᠮ‍ᠠ‍‍ᠠ‍‍ᠠ‍ᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᠳ᠋‍ᠠ‍ᠯ᠎ᠠ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠠ‍‍ᠠ‍ᠣ᠊᠊ᠯ‍ᠠ‍᠊ᠷ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉᡍᠣ᠊ᠳ᠋᠊‍᠊ᠨ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠠ‍ᢉ᠊ᠭ᠎᠎ᠠ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠠ‍‍ᠠ‍‍ᠰ‍‍ᠠ‍᠊‍᠊ᠨ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊ᠭ᠎᠎ᠠ ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊ᠭᠡ᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᠳ᠋‍ᠠ‍᠊ᠬ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠠ‍‍ᠠ‍ᠣ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊ᠮ‍ᠠ‍᠊ᠷ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠠ‍‍ᠠ‍ᠣ᠊᠊ᠢ᠊᠊ᠢ᠊ᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᠯ ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊ᠭᠡ᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊ᠯᠳ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠰ‍᠊ᠢ ᠡᠣ᠊᠊ᠢ᠊ᠭᠡ᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊‍ᠠ‍‍ᠠ‍ᠳ᠋ᠣ᠊᠊‍᠊ᠨ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊ᠬ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠷ‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍‍ᠰ‍‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᡍ‍ᠠ‍ᠴ᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᡍᠣ᠊᠊ᠵ‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᠪᠡᠡ᠋
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊ᠵ‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊ᠯ᠎ᠠ
ᠡ‍ᠠ‍ᠶᠣ᠊᠊ᠨ᠎ᠠ

/~лга /~чих /~цгаа /~схий /~ж /~аад /~н /~саар /~вч /~вал /~ваас /~магц /~тал /~хлаар /~нгуут /~нгаа /~сан /~аа(гүй)᠎ /~даг /~х /~маар /~хуйц /~лгүй /~лтай /~шгүй /~гтун /~г /~аарай /~аасай /~аач /~уузай /~в /~жээ /~лаа /~на

Орчуулга

Хоршоо үг

айх гайхах - мэгдэн сандарч тээнэгэлзэх
айх ичих - а.мэгдэн сандрах; б.бусдын өмнө эрээлэх, санаа зовох
айх цочих - гилмэх, сэртхийх

Этгээд үг

АГШААХ тү. айлгах, сүрдүүлэх

Магсар Балданг зээлээ хурдан төл гэж агшаасан гэнэ. –Тэгвэл гээндээ ч гоондоо ч юм болж дээ.
Тэр хоёрын хэн нь хэнийгээ агшаах бол доо.

БААС АВАХ тбү. ихэд айх, тэвдэх

Хүүхэд I: –Чи яагаад хулганаас баас авдаг юм бэ? Хүүхэд II: –Ий, ер нь айгаад байдаг юм.
Би оройн цагаар энэ гудамжаар явахдаа баас аваад байдаг юм.

ГӨЛ АВАХ тбү. аө.ихэд айх

Бид гэрийн даалгавраа хийгээгүй үед багшаасаа гөл авдаг.
Тэр буруу юм хийхээрээ гөл авчихдаг юм.

ЖИЖИГ(ХЭН) б.аймхай

Чи яасан жижиг юм бэ?
Хүн жижиг байх тутам хүмүүс хүнд их онгирдог.

ЖИЖГЭРҮҮЛЭХ тү. айлгах

Намайг огцруулна гэвэл танхимаар чинь унагаана хэмээн засгийн газрын гишүүн нь Ерөнхий сайдаа жижгэрүүлж байна.
Гудамжинд гурван залуу намайг жижгэрүүлж байгаад мөнгийг минь дээрэмдчихлээ.

ЖИЖГЭРЭХ тбү. айх

Тэр намайг хоёр гурав чанга ярихад л жижгэрээд явчихсан шүү.
Би түүний сүрдүүлгээс жижгэрэх хүн биш.

КЛАПАН ХААГДАХ тбү. ихэд айх, цочих. О.клапан (зүрхний хавхлаг)

“Түймэр гарлаа” гэсэн дуунаар клапан хаагдах шахсан шүү.
Энэ эзгүй хээр ганцаараа хононо гэвэл клапан хаагдана гэсэн үг.

ЧИЧРҮҮЛЭХ тү. айлгах

Миний ах гудамжныхаа залуучуудыг чичрүүлдэг хулига н.
Энэ тамирчин цагтаа ямар ч тамирчныг чичрүүлж байсан юм.

ЧИЧРЭХ тбү. айх, айн дагжих

Би даргыгаа харахаараа чичирчихдэг юм.
Чи юундаа чичрээд байгаа юм бэ?

ШИЙРЭГНЭХ тбү. айх(“шээрэгнэх”-ээс үүссэн, айгаад шээс алдах)

Чи түүнтэй уулзахаас юундаа шийрэгнээд байгаа юм бэ? –Харин ээ. Нэг л тэгээд байх юм.
Чи даргаасаа шийрэгнээд хэрэггүй. Саналаа тодорхой ярина шүү.

Товчилсон үг

===Хэлц үг=== үнхэлцэг хагарах

Өвөрмөц хэлц

айдгийгаа авдартаа хийх - санаж бодсон болон хийж байгаа зүйлээ дуусгах, ажил хэргээ амжилттай бүтээх, санаа зовох юмгүй болох; амар амгалан амьдрах

хийвэл бүү ай, айвал бүү хий - аливаа нэгэн үйл хэргийг шийдэн үйлдвэл түүнээсээ бүү ухарч шантар

айхаа арьсанд боож, ичихээ эсгийд баглах - ёс журамгүй ажил үйлс үйлдээд санаа зовохгүй явах

айхын чихэнд ууль дуугарна - зориг зүрхгүй хүнд юм бүхэн аймшигтай санагддаг

айдгийгаа/айдгаа авдартаа хийх - санасан сэдсэн зүйлээ дуусгаж, ажил хэргээ амжилттай бүтээж, санаа зовох зүйлгүй болох~Жил бүр дөчин хоёр түмэн лан мөнгөний пүнлүү, надад мөн ч дутахгүй хэмжээний цалин өгнө гээгүй юү? Түрүүгээрээ бол айдгаа авдартаа хийлээ гэсэн үг... гэж яншин явгинав (Л.Түдэв, Алтан гадас чиг заана).

айх нүүрэндээ адасга наах, ичих нүүрэндээ илэг наах - ичих, эмээхийг юман чинээ бодохоо байх~Саахалтынхаа айлын адуунд уурга дүрсэн Ламбааг айх нүүрэндээ адасга, ичих нүүрэндээ илэг наажээ хэмээн шивэр авир хийнэ.

айхаа арьсанд боож, ичихээ эсгийд баглах - ёс журамгүй ажил үйлс үйлдээд санаа зовохгүй явах~Энэ голд хүний нүүр харах царайгүй болчихсон юм байж, айхаа арьсандаа боогоод, ичихээ эсгийд баглаад л амьдраад байгаа айл даа.

айсан хүн адуу үргээж, ичсэн хүн хүн алах - арга тасарч мухардсан хүн ямар ч хэрэг үйлдэхээс буцахгүй~Айсан хүн адуу үргээж, ичсэн хүн хүн ална гэгчээр буруугаа хүлээхгүй тэгээд бас муу дүүгээ барьж авч зодоод л хамаг уураа гаргаж гэнэ.

айхын чихэнд ууль дуугарах - зориг зүрхгүй хүнд юм бүхэн аймшигтай санагдах~Шөнө ганцаараа алхаж явахад айхын чихэнд ууль дуугарна гэгчээр бүх зүйл л аймшигтай санагдаж байлаа шүү дээ.

айхын түрүүнд амь дэлхий - аюул зовлон болоход амиа бөөцийлөх~Шагдар

айсан хүн адуу туух - сандарч мэгдээд юу ч хамаагүй хийх~Энэ муу хорт могой хулжин үнэгийг чирч гаргахаас өмнө манай Хөлөн бригад амар тайван байж чадахгүй л дээ. Нөхөр минь бушуулахгүй бол горьгүй шүү. Айсан хүн адуу тууна гэдэг хуучны үгийг мартаагүй биз (Б.Мандах, Хөлөний хөвөөнд).

↑ үхсэн буурын толгойноос амьд ат айх

↑ хоосон буунаас хорин хүн айх

Хэвшмэл хэлц

Айх нүүрэндээ адасга наах

Ичих нүүрэндээ илэг наах

Ичих нүүрэндээ илэг наасан

Айх нүүрэндээ арьс наасан

Ичих үхэхээс дор

Айх цохиулахаас дор

Сандрах үед самбаа төөрөгдөнө

Айх үед арга үүснэ

Явдал нь өмнөө

Айх нь хойноо

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Айсан хүнд аргал хөдлөх

Тайлбар: а.айж сандарсан үед юм бүхнээс сэрэмжлэх; б.гэмт хүн юм бүхнээс хулган айх

Цэцэн үг

Айвал аминд тустай

Тайлбар: бага ч гэсэн болгоомж илүүдэхгүй

Айсан газар буггүй

Тайлбар: үнэхээр сэжиглэсэн газар үнэн хэрэгтээ ямар ч явдалгүй, юу ч үгүй хоосон

Айсан хүн адуу үргээж

Ичсэн хүн хүн алах

Тайлбар: арга тасарч мухардсан хүн ямар ч хэрэг үйлдэхээс буцахгүй