этгээд үг

Тодорхойлолт

Нийтийн хэрэглээний бус, нийгмийн тодорхой бүлэг хүмүүсийн хэрэглээ хүрээгээр хязгаарлагдсан үгийн ангийн нэгжүүд юм. Шоолсон өнгө аяс бүхий бүдүүлэг хэрэглээний үгс, гэмт хэрэгтнүүдийн тусгай хэл гэх зэрэг орно.Олон утгатай, хувилбар ихтэй, харьцангуй богино хугацааны, зүйрлэл хэлбэрээр өргөн хэрэглэдэг.

Монгол хэлний этгээд үг хэллэг нь нийгэм, хэлний тусгал болж соёлыг бүтээж тээх үүрэгтэй юм.

Үүсэх арга

Этгээд үг хэллэг нь үгийн сан-утга зүй , хэлзүй-үг бүтээх гэсэн үндсэн хоёр бүлэг аргаар үүснэ. Тухайн аргуудыг товчлон өгүүлбэл дараах байдалтай юм.

1. Шинэ үг хэллэг зохиох.

Жишээ нь: түгжилдэх /зөвшөөрөөд араар нь муу үйл хийх/ , гахай зөөх /жижиглэнгийн наймаа буюу их ачаатай гахай шиг цүнх зөөн наймаа хийх/

2. Үгийн утгыг шилжүүлэх.

Жишээ нь: хошгируулах /эсрэг этгээдээ хуурч хөөргөх/, <хошгируулах /анчин хүн чоно мэт хувцас малгай өмсөж тарвагыг хөөргөж онгироон ойртож очин агнах/

3. Хэллэг, хэлц үгийг этгээд үг хэллэгийн үүргээр хэрэглэх.

Жишээ нь: битүү морь/улс төрд шинээр орж ирж буй хүн/ ,<битүү морь /анх удаагаа уралдаж буй морь/

4. Этгээд үг хэллэгээс этгээд үг хэллэг дам үүсэх.

Жишээ нь: хор найруулга/нууц хуйвалдаан/ , хорчин/нууц хуйвалдаан сэдэгч/ , <хор найруулах /нууц хуйвалдах/

5. Нэг бүлэг нөгөө бүлгийн этгээд үг хэллэгээс зээлэх.

Жишээ нь: газардах /улс төрийн албан тушаалтан алба ажлаасаа буух/ , <газардах /оюутнууд шалгалтандаа муу дүн үзүүлэх/

6. Гадаад хэлний үг хэллэг , этгээд үг, хэлц үгийг орчуулах болон орчуулахгүйгээр зээлэх.

Жишээ нь: битүү морь /улс төрд шинээр орж буй хүн/ <О. тёмная лошадка /битүү улс төрч/ ,

7. Үгийн авиаг хураах, өөрчлөх.

Жишээ нь: еөгий /монгол улсын ерөнхийлөгч/ , золбоо /болзоо/

8. Дагавар залган этгээд үг хэллэг үүсгэх.

Жишээ нь: найрка /найруулж хийсэн хуурмаг архи/ ,шинэков /шинэ ажилтан, ажилчин/

Жишээ

Цонхлох- Хичээлгүй цаг гарах /оюутнууд/

Тоосыг нь гөвөх- зодох ,занчих

Шогтох- сонин ааш авир илэрхийлэх

Будаа болгох- балраах, хэцүүдүүлэх

Атамаан- Бусдыг дээрэлхэх этгээд

Пялах- хичээл таслах, эсвэл багш хичээл орохгүй байх

Матах- ховлох, мэдээлэх

Чипак - өчүүхэн дорой хүн

Балай авах- Олуулаа наргиж цэнгэх

Чоогоодох- архидах

Бөбөөчин - архичин

НУ-А - Нууц амраг