шар

Монголоор

Үгийн дуудлага

[ʃar]

Үндэсний бичиг

ᠰ᠊ᠢ᠊᠊ᠷ᠎ᠠ /~втар/ ᠰ᠊ᠢ᠊᠊ᠷ‍ᠠ‍ᠪᠳ᠋ᠣ᠊᠊ᠷ, /~дуу/ ᠰ᠊ᠢ᠊᠊ᠷ‍ᠠ‍ᠳ᠋‍ᠠ‍ᡍᠣ, /~дуухан/ ᠰ᠊ᠢ᠊᠊ᠷ‍ᠠ‍ᠳ᠋‍ᠠ‍ᡍᠣ᠊‍ᠠ‍‍ᠠ‍‍ᠠ‍᠊ᠨ
ᠱ‍ᠠ‍᠊ᠷ

(сир-а) ~ өнгө (шар) ~ үхэр

Галиглах зарчим

Үгийн утга

I тэм.

1. Алт мэт өнгө

II нэр.анагаах.

1. Хүний хоол ундаа хэтрүүлэн хэрэглэснээс болж тохиолдох өвчин
2. яриа. Элэг гэмтэснээс цөс зогсонгитож, цөс цусаар гарснаас арьс салст шар өнгөтэй болох халдварт өвчин

III нэр.

1. Зургаан наснаас дээших, агталсан эр үхэр

IV нэр.

1. Уур, омог

V нэр.

1. Монгол эмнэлгийн гурван махбодын нэг.

VI.

1. шар үсэг (гүймэгхэн татсан төвд үсгийн тиг).

VII.

1. шар шар чимээ. (цасан дээр гишгэх, булгийн ус ундран гарах зэрэгт гарах дуу чимээ)

Нийлмэл үг

гав шар - гүн шар өнгө

шар айраг - пиво

шар будаа - жижигхэн шар өнгийн нэг зүйл будаа

шар будаг - алт мэт шар өнгийн будаг

шар буурцаг - өнгө шар, буурцгийн нэг зүйл үр

шар даавуу - шар өнгөтэй даавуу

шар зам хуучир. - нарны үзэгдэх хөдөлгөөний зам тойрог

шар зос - шар өнгийн нэг зүйл зос

шар мах - арьс ширний дотор талд байх нимгэн хальс

шар малгайтан шашин.хуучир. - Буддын шашны нэг салбар, шар малгай өмсөнө; Зонховын шашинтан

шар махчин хуучир. - балар эртний хүн болоод аймгийн дотор махчин аймаг байсны нэр болой

шар өвчин анагаах. - арьс шар өнгөтэй болох, элэгний онц халварт өвчин

шар сүү - а.бяслаг шахах, ээзгий буцалгах, сүүг ээдүүлэхэд ялгаран гарах шингэн; б.сүү цагааг холих, дан цагааг шүүхэд гарах шингэн

шар тамхи - хамрын тамхи

шар тос - малын сүү цагаан идээнээс ялгаж авсан тос

муу нохойн гэдсэнд шар тос тогтохгүй хууч. - юу ч идүүлсэн адилхан гэсэн санаа

шар ус - а.биезүй. хүн, амьтны цусны шингэн, сийвэн; б.анагаах. амьтны биед цусны шингэн хуралдан тогтох өвчин; в.анагаах. яр шархнаас цувран гарах шаравтар ус; г.хатуу хөрөнгөнөөс шүүрсэн ус; д.аарц, тараг, ээдэм зэргээс ялгаран гарах ус; е.гол усны мөс цас хайлснаас гарах хальдас ус

шар уураг/өндөгний шар - өндөгний доторх шар

шар үс - а.хүний бүх биеийг бүрхсэн нарийн үс; б.хүний шар өнгөтэй үс

шар үсний нүх/шар үсний сүв - хүний арьсанд буй үсний сүв, энэхүү сүвээр хөлс зэрэг ялгадас гарахаас гадна мөн амьсгална

шар үсэг - татлан бичсэн нэг зүйл төвд үсэг

шар феодал хуучир. - лам феодал

шар хавсралт - гадаадад зорчих E серийн паспортад, шинээр паспорт авснаас хойш 1 жилийн дараа олгогдох хуудас

шар хацарт түүх.хуучир. - Монголыг Манжийн захиргаанд байх үеийн манай хүрээ хийдүүдийн лам нарын нэрсийн бүртгэлийг ийнхүү нэрлэдэг байв

шар халзан - шар зүсмийн халзан

шар хальс - а.арьс ширний хөрсөнд наалдсан махны хальс; б.ургамал, үрийн нимгэн хальс; в.махны гадна талын өнгөн хальс

шар хув - өнгө шар болоод тунгалаг давирхайлаг хатуу эд

шар хэвлэл - хувь хүн эрхлэн гаргаж буй, нийгмийн амьдралын бүхий л хүрээг хамарсан нийтлэлтэй сонин сэтгүүл

шар цай хуучир. - а.шахмал ногоон цайг найм хуваасны нэг; б.хуучин цагийн мөнгөний нэгж болох цаасанд боосон задгай цай; в.зарим нутагт хэрэглэж байсан тийз хэмээх мөнгөн тэмдэгт

шар шилбэ - хоёр болон хоёр хагас настай тэмээ

шар эсгий - муудаж, навтарсан эсгий

ангир шар - улбар шар

ангир шар уураг - сүүн тэжээлт амьтны төрсний дараа хөхнөөс гарах уургаар баялаг өтгөн сүү

намрын шар нар - намар цагт гарах нар

шар божирго амьт. - үнсэн шар чандарт, хар бидэр бүхий нэг зүйл божирго шувуу

шар боролзой урга. - үнэр амт, шим чадал боролзойн адил боловч ногоон үед нь мал идэх дургүй, хужир ихтэй газраас бусад газар ургадаг, өндөр нь нэг төөгөөс илүү нэг зүйл өвс

шар бударгана урга. - бор шар дурстай, заг сухайн адил найлзууртай, үслэг жижигхэн хүрэн бор үртэй нэг зүйл өвс; үрийг нь иддэг, шээс элбэгших өвчинд хуурай идэхэд сайн гэдэг

шар зөгий амьт. - их бие нь шар эрээн, хүн малыг ээрч хатгадаг, нэгэн зүйл зөгий

шар зээргэнэ урга. - говь цөл газар ургадаг нэг зүйл зээргэнэ, тэмээ зэрэг малд тохиромжтой

шар ирвэс амьт. - биеийн нь шаравтар дэвсгэр өнгөн дээр, зоос мэт бидэртэй нэгэн зүйл ирвэс

шар лууван урга. - амттайхан, бүдүүвтэр улбар шар өнгийн үндэстэй, хүнсний ногоо, үндсийг иднэ

шар маахай амьт. - нас бие гүйцсэн эр баавгай

шар мод урга. - говь цөл газар ургадаг, өргөстэй, жижиг сөөг

шар мөөг урга. - модонд ургадаг, шаравтар өнгийн нэгэн зүйл хүнсний мөөг

шар ороонго урга. - өвс, тариаг ороож, зэллэн ургах нэг зүйл ногоо, үрийг нь эмнэлэгт хэрэглэнэ

шар өлөн урга. - чийгтэй, нуга газар ургадаг, нэг зүйл улалж өвс

шар салхи - элсээр шуурсан салхи

шар сараана урга. - навч шар буурцгийн адил болоод язгуурт цагаан шүүс бүхий, хээр ургадаг нэгэн зүйл ургамал

шар тоть амьт. - тотийн хамгийн жижиг нь, толгой эрүү жигүүр нь ногоон, хүзүү омруу нь шар, нэг зүйл тоть

шар төмс урга. - ойт хээр болон ой тайгын бүсэд ургадаг, цэцэг нь цагаан толботой, ягаавтар өнгөтэй нэг зүйл зэрлэг төмс

шар удвал урга. - асга хадтай газрын сүүдэр дагаж ургадаг, шар өнгийн цэцэгтэй, нэг зүйл ногоон удвал, эмнэлэгт хэрэглэнэ

шар ураацай амьт. - нүдний цэцгий улаан хар, чандар жигүүр сүүлд шар өнгө холилдсон, нэгэн зүйл шувуу

шар хальслаг урга. - хальс шар, жижиг чавга адил нэг зүйл жимс

шар харгай урга. - нарсны намын, нэгэн зүйл хөнгөн бат бөх мод

шар хойч урга. - ойт хээрийн бүс болон тал бэл газраар ургадаг тоос ихтэй, олон наст ургамал

шар хуайс урга. - нэг зүйл харгана, уд харгана

шар хялгана урга. - хялганатай төстэй нарийн иштэй, малд тэжээл болдог, гол горхины дагуу, намагдуу, нуга газраар ургадаг олон наст өвс

шар цахилдаг урга. - голдуу ойт хээр болон ой тайгын бүсэд, хааяа мод сийрэг газар ургадаг, шар өнгийн цэцэгтэй нэг зүйл цахилдаг

шар шаваг урга. - говь цөл газар ургадаг нэгэн зүйл шарилж

шар шувуу амьт. - жигүүр богино, өд нягт болоод хөндлөн харавтар судалтай, өдөн чихтэй, хошуу богино, шөнө явдаг нэгэн зүйл махчин шувуу

говийн шар амьт. - говьд байдаг цайвар шар өнгөтэй нэг зүйл аалз

шар эвэр амьт. - гурван настай угалз

шар эм урга. - үхрийн хэлтэй адил навчтай, улаавтар ногоон иштэй, луувангийн адил үндэстэй, гашуухан амттай нэгэн зүйл ногоо

шар яргуй урга. - тавдугаар сард цэцэглэдэг, цэцгийн өнгө шар, ойн хаяагаар ургадаг нэг зүйл яргуй, төрөл бүрийн малд сайн тэжээл болдог

шар дэврэх/шар нь дэврэх - шар хөөрөх өвчин тусах

шар ихтэй - шар өвчин элбэгтэй

шар тайлах - архи хэтрүүлэн хэрэглэснээс болж дотор эвгүй болохыг намжаах

шар хөдлөх/шар нь хөдлөх - а.шар хөөрөх өвчин дахих; б.шилж. уур омог нь цочмог дэврэх

шар хусах - а.хүний идсэн юм исч, дээш хэхрэх; б.шилж. уур омог хүрэх

шар цус хөөрөх - нүд эрээлжлэн толгой эргэн, дотор муухай болж ухаан балартах

айргийн шар - айраг хэтрүүлснээс тусах өвчин

архины шар - архи уусны маргааш архи нэхэх донгийн илрэл

шар авах - а.шар өвчин тусах; б.шилж. бусдыг байн байн хашруулах, зовоох

амбан шар - нас гүйцсэн том шар

монголын шар - монгол үүлдрийн эр үхэр

хайнагийн шар - монгол үхэр, сарлаг хоёрын эрлийз, эр сарлаг

шар гаргах - уур, омог гаргах

шар хөөрөх/шар нь хөөрөх - а.шар хусах; б.уур омог нь бадрах

шар шар хийх - цасан дээр гишгэх, булгийн ус ундран гарах зэрэгт шар гэх чимээ гарах

шар шир хийх/шар шор хийх/шар шур хийх - шар хийсэн чимээ байн байн гарах

шар хийх - шар гэх чимээ огцом гарах

–Дэвтрийн хуудсаа шар хийтэл яриа.

эргүүлэв. -

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

шар I.нэр. ~ хэвлэл, шаравтар

Хоршоо үг

• бор шар - а.бор өнгө дийлэнх шар өнгө; б.дотрын өвчин
• хор шар - атаа хорсол

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

шар махтай нь хатаах - санаа сэтгэлийг нь ихэд зовоон шаналгах

шар хүний төлөө хар хүн - бусдын өмнөөс сэтгэл зовних

шар нар бор хоног - а.өдөр хоног; б.ядуу буурай үе

шарсан мах анддаггүй - юмыг андахгүй сайн мэддэг, мэргэн түргэн

шарсан мах анддаггүй шар зурхайч - цэцэн мэргэн, дадлага туршлагатай

зүрхэнд шар ус хуруулах - санаанаас гарахгүй болтол айлган сүрдүүлэх

шаранд ишигний ачаа ачих - аливаа зүйлийн тэнцвэргүй байдал

шар гозойх яриа. - хор шар хөдлөх, омгорхох

шар буцлах - уур омог ихэд хөдлөх

шар завжтай - нялх, балчир

шар махтайгаа хатах хар яриа. - ихэд шаналан зовох

шар нар бор хоног өнгөрүүлэх - амь зуулга тааруухан байх, тааруухан амьдрах

шар навчнаар - намар

шар сэмжлэх муушаал. - нас ахиснаа үл тоомсорлон, шалиг зан гаргах

шар тос шиг - сайхан, гоё, сэтгэлд таатай

шар хөдлөх - уур омог нь хүрэх, шар гозойх

шар хөдөлгөх - уурыг нь хүргэх

шар хусах - уур омог хүрэх

шар шилмүүсэнд асаасан гал шиг - огзом түргэн уурлан хилэгнэх

шар шувтлах - лам байсан хүн хар болох

шарыг нь малтах - муу үг хэлж дургүйг нь хүргэх

шар борын гэм - хуян өвчин~Эдүгээ цагаас зуун тавин жилийн өмнө юм бололтой. Шар борын гэмтэй ядуу самган булгаас гараараа битүүлэн уухын дагуу олийсон нүдэн дээрээ шавшсанд эдгэж гэнээ (Балбачийн рашаан).

шар хаданд очих - үхэх~Лувсанцэрэнтэй нийлж цэргийн хоолонд үхсэн үхрийн мах бэлтгэнэ гэнээ. Маргааш авсан махаа буцааж өгөөд цэрэгт сайн мах нийлүүлж өгөхгүй бол нөгөөтээгүүр өглөө шар хаданд очно гэж мэдээрэй (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

[хор] шар буцлах - уур омог ихэд хөдлөх~Хоёр хар хэрээ, тэмээний нүдийг амьдаар нь ухах гэж тэмүүлж байлаа. Хоточ халтарын хор шар буцалж хэрээ рүү хилэнтэйгээр дайрав (Х.Зандраабайдий, Ганцаардлын гаслан).

шар галзуурах - даврах, эзгүйчлэх~Бухгүй газар шар галзуурах.

шар гозойх - хор шар хөдлөх, омгорхох~Энэ үгийг сонсоод Сүхбатын шар гозойжээ (Н.Банзрагч, Зам).

шар завжтай - (үл тааш.) нялх, балчир~Шар завжтай ангалзуур шиг та нарыг би хайрлаж байгаа юм шүү дээ (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

шар махтайгаа хатах - сэтгэл ихэд шаналан зовох~Цэнд минь, би гэдэг хүн Базарыгаа алдчихаад хамраараа газар хатгаж, шар махтайгаа хатаж явна гэж Хорол гунигтай хэлж, санаа алдав (Д.Гармаа, Цагаан булаг).

шар махтай нь хатаах - санаа сэтгэлийг нь ихэд зовоон шаналгах, сэтгэл санааны зовлон эдлүүлэх~Олны өмнө ичгүүртэй байдалд оруулж, шар махтай нь хатаах хэрэгтэй.

шар нар, бор хоног - өдөр хоног~Юунд ч үл захирагдах шар нар, бор хоногууд ээлжлэн өнгөрсөөр нэг л мэдэхэд Олдох эр бие жагсаж, аавынхаа дээлийг шингээхтэйгээ болжээ (М.Эрдэнэбат, Хар хүн).

шар нар, бор хоног өнгөрүүлэх - амь зуулга тааруухан амьдрах, өдөр шөнийг аргацаан өнгөрүүлэх~Уулаас, эцгээс ах дүү хоёул бөгөөд багадаа өнчрөн айл дамжин зарагдаж, шар нар, бор хоног өнгөрүүлэн явжээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

шар навчнаар - намар~Амьд үлдсэн ганц шарнууд маань, шарх нь эдгэрэвч бие нь муудаад, шар навчнаар нас элэгдээд, би ганцаараа алмасан дунд үлдлээ (Б.Ринчен, Заан залуудай).

шар нус нь хатаагүй - томоожоогүй нялх~Шар нус нь хатаагүй нэг нялх юм дагуулчихсан... түүнийгээ бас зарлага гэж залруулаад байгаа юмаа.

шар сүүлт - тамхи~Өвгөн түлээний дэргэд явган суугаад, шар сүүлтээ гарган тавтайхан татаж гарав.

шар сэмж болох - хөгширч өтөлсөн боловч хүүхэн шуухан эргүүлэх, оролдох зэргээр аяглах хүнийг шоолох~Бүгдийн тэргүүн Дамдин хуримын алтан бэрийг шар сэмж болсон хамбаас харамлаж тэгэж гөлрөөд ханаагүй байх нь муу хар лүд хэмээн уурсан бодохдоо хэнд ч сонсогдохоор –Судас шөрмөсийг нь бариулаад яах вэ? Асрын хаяаг сайн өндөрлөж салхи оруул гэлээ (Д.Маам, Газар шороо).

шар сэмжлэх - (мууш.) нас ахиснаа үл тоомсорлон, шалиг зан гаргах~Тэгтэл эхнэр маань “шар сэмжилсэн муу хог!” гээд хаяа руу ухасхийдэг байна (П.Лувсанцэрэн, Захидал).

шар тайлах - архинд гэмтсэнийг архиар засах~Шар тайлах ганцхан тагш нэрмэл өгөөч хэмээн гуйлаа...

шар тос шиг - сайхан, гоё, сэтгэлд таатай~Баяр наадам ч дөхөж байна, хот руу ганц нэг эр хонь ачаад орвол хэдэн төгрөг илүүтэй, дээр нь өгчих арга байхгүй биз дээ гэхэд, чухам шар тос шиг үг хэлнэ гэж бодоогүй байсан хүргэн нь үгийг нь шүүрэн авчээ (Д.Найманжин, Оломгүй далай).

шар үснээс салах - таргалахгүй байх~Өвлийн цагт... хөлдүү амгай үмхэж, хөлдөөснөөс элдэв эмгэг тусч, хамаг мал хүч таргаа гүйцээсэн хойно ч гэсэн шар үснээсээ салж амжилгүй намартай золгох нь ч бий (Б.Догмид, Хөөрхий).

шар хүний төлөө хар хүн - бусдын өмнөөс сэтгэл зовних~Хүрлээ, шар хүний төлөө хар хүн гэгчээр сэтгэл нь зовж

шар хөдлөх - уур омог нь хүрэх~Эсгийний дунд захаас бариад ямар нэг шалтгаанаар инээмсэглэж суугаа Сугарыг Самдан гэнэт хараад, “Энэ золиг юунд ингэж сууна вэ?” гэж шар нь хөдөлчихөв (С.Эрдэнэ, Жаргах нас).

шар хөөрөх - уур омог нь бадрах~Гэр дотроос огт чимээгүй болохоор Чойронзын шар улам хөөрөн оволзож, ширмэл эсгий үүдийг тотгон дээр өргөн чулуудаад хаалгыг нь алдалжээ (Л.Түдэв, Нүүдэл). ~Тамхи татаж суухдаа морь худалдаж авсан, сайн бөх хаяснаа ярьж байснаа ирэх жилийн наадамд Эрдэнийг гурвын даваанд авч, асрын хэцэн дээр хаяна гэж ам гарахад Эрдэнэ шар нь хөөрч

шар хусах - уур омог хүрэх~Шарыг нь хусах хэдэн үг чээжлээд тэднийд орлоо.

шар шилмүүсэнд асаасан гал шиг - огцом түргэн уурлан хилэгнэх~Хар өглөө арайхийж хар нүдээ хага татаад хараал хийж гардаг тань яасан жигтэй юм бэ? гэж Ширчин нэг өглөө… дуугарваас, Жантайн уур хилэн шар шилмүүсэнд асаасан гал шиг шатаж, Ширчинг харааж эхэлсэн билээ (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

шар шувтлах - лам байсан хүн хар болох~Хийдийн хуваргуудыг шар шувтал гэж хэн ятгалаа (Л.Түдэв, Уулын үер).

Хэвшмэл хэлц

Гор ихэдвэл

Шар ихэддэг

Гурван хүн сэтгэл нийлбэл

Шар шороог алт болгоно

Дур нь хүрвэл гал

Шар нь хүрвэл шал

Муу эр гэртээ эрлэг хааны дүртэй

Шар шувуу үүрэндээ хангардийн дүртэй

Нагац нарын

Шар нохой ахална

Саарал морины нэр солигдохгүй

Шар алтны өнгө хувирахгүй

Сайн гэвэл муугүй

Шар гэвэл харгүй

Сайн шувуу шаах

Шар шувуу идэх

Хар махны төлөө

Шар мах загатнана

Хар нохойн гэдсэнд

Шар тос тогтдоггүй

Хар хүний төлөө

Шар хүн зовно

Цавын хүн шартай

Шар будаа чулуутай

Цагаан морины толгой дээр цахилгаан буухад

Шар өлөгчний дотор сар тусна

Цэн шувуу зөөдөг

Шар шувуу эдэлдэг

Шавийн хүч шартай

Шар будаа чулуутай

Шар алтны өнгө солигдохгүй

Сайн хүний нэр дарагдахгүй

Шар бургас зөөлөн боловч

Ямаан эврийг цоолно

Шар дагаж

Бяруу өвсөнд хүрдэг

Шар дээлтэй л бол миний лам

Шар мөрний хүн ногоогүй будаа идэхгүй

Шавартайн хүн вангүй үг хэлэхгүй

Шар муутай хоол

Шилийн даваанд хүрэхгүй

Шар нохойн гэдсэнд

Шар тос тохихгүй

Шар солонгоор мануулбал

Өдрөөсөө өдөр цөөрнө

Шар тос идвэл

Шарс ууснаа бүү март

Шар тосны хариу шарс

Шар улаан нийлбэл өнгө муухай болно

Шалтаг бялтаг нийлбэл явдал муухай болно

Шар үхэр тоглож

Шаант чөмгөө хугалах

Шар хүн хортой (шартай)

Шарсан мах амттай

Шар хүний төлөө хар хүн

Шар хүнээс ухаан гарна

Шарилжнаас утаа гарна

Шар хүнээс хэрэг арвин

Шарилжнаас утаа гарна

Шар хүнээс хэрэг гарна

Шарилжнаас гал гарна

Шар цавуугаар нааж

Шалзан хадаасаар хадах

Шар шувууны нүд хурц боловч нарны гэрэлд сохор

Цолмон од үүрээр цогтой боловч өдрийн цагт сохор

Шар эмээс хэрэг гарна

Шарилжнаас утаа гарна

Шарга дааганд гүйдэл бий

Шар талд хөдөө бий

Шарсан мах андахгүй

Шар зурхайч

Шашинд чавганц тэвдэхгүй

Шар тосонд гүзээ дэвтэхгүй

Шижир алтыг

Шар гуулиар хэрэглэх

Шинэ бэр нүдний гох

Шар тос хоолойн гох

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Шарыг үзэж шарван

Улааныг үзэж урвах

Тайлбар: урвамтгай тогтворгүй зан ааштай