цагдаагийн эвлэрүүлэн зуучлах үйл ажиллагаа

Хадмал үг

[англ. police mediation]

Тайлбар

Цагдаагийн байгууллагын томоохон хөндлөнгөөс оролцох, таслан зогсоох үйл ажиллагаа нь зөрчилдөөнийг зохицуулах хүсэлтэд туслах, зуучлахад чиглэгддэг. Энэхүү цагдаагийн хөндлөнгийн оролцоо нь эвлэрүүлэн зуучлагчийн ажиллагаатай адил боловч “эвлэрүүлэн зуучлах” гэсэн нэр томьёог цагдаагийн энэхүү чиг үүргийг тодорхойлоход ашигладаггүй. Учир нь дийлэнх тохиолдолд зөрчилдөж буй талуудын хооронд зохицуулалт хийхэд, цагдаа нь зөн совиндоо түшиглэн албан бус байдлаар, “зориуд” бусаар оролцдог.

1970-аад оноос 2 нөлөө бүхий хүчин зүйлийн хөгжилтэй холбоотойгоор цагдаа нь эвлэрүүлэн зуучлагчийн чиг үүргийг гүйцэтгэдэг болсон. Нэг дэх нь цагдаад төрөл бүрийн эвлэрүүлэн зуучлалын ур чадвар, техникийг албан болон зорилтот сургалтаар дамжуулан эзэмшүүлдэг болсон. Иймд тэд зөрчилдөөнийг зохицуулахад өөрсдийн мэдлэгээ санаатай, чадвартай ашиглах болсон. Хоёр дахь хүчин зүйлийн тухайд цагдаа нь эвлэрүүлэн зуучлалтай холбоотой мэдээлэлтэй тухайн орон нутаг/дүүрэгтээ танилцах, суралцах боломжтой болсон. Үүний үр дүнд цагдаа нь туршлагатай эвлрүүлэн зуучлагчийн шийдвэрлэсэн тодорхой кейсийг дурдах, иш татан ашиглах боломжтой болсон.

Эвлэрүүлэн зуучлал

Ерөнхийд нь хэлбэл эвлэрүүлэн зуучлал гэдэг нь гуравдагч этгээд талуудын хооронд үүссэн маргааныг, тэдний бодол, зөрчилдөөнийг арилгах, харилцан ойлголцлыг бий болгоход туслах замаар шийдвэрлэхийг ойлгоно (Moore 2003). Энэхүү ерөний цар хүрээнд эвлэрүүлэн зуучлах үйл ажиллагаа нь харилцан адилгүй хэрэгждэг. Эвлэрүүлэн зуучлах үйл ажиллагаа нь эвлэрүүлэн зуучлагчийн хувийн зан чанар, стиль, мэдлэг, зарчим мөн, тухайн маргалдаж буй талуудын асуудал, харилцаа, хөндлөнгөөс оролцож буй ерөнхий нөхцөл байдал зэрэг олон хүчин зүйлээс нөлөөтэй байдаг. Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа нь заримдаа их нарийн эмзэг явагддаг бол заримдаа ил тод байдаг. Жишээ нь: зарим зуучлагч нь ятгах арга барилаар олон тооны асуулт асуух байдлаар ажилладаг бол зарим нь илүү удирдах, яриулах байдлаар зуучлах үйл ажиллагааг явуулдаг.

Эвлэрүүлэн зуучлалын хөгжлийн явцад нэлээд хэдэн онол бий болсон. Хамгийн алдартай нь дэмжих хэлбэрийн эвлэрүүлэн зуучлалын загвар (facilitative style) ба энэ арга барилын дагуу эвлэрүүлэн зуучлагч нь талуудаас асуулт асуух замаар эвлэрүүлэх үйл ажиллагааг явуулдаг. Шүүхтэй холбоотой эвлэрүүлэн зуучлал хүлээн зөвшөөрөгдсөнөөр үнэлэх хэлбэрийн эвлэрүүлэн зуучлалын загвар (evaluative mediation) өргөн дэлгэрсэн. Хувиргах хэлбэрийн эвлэрүүлэн зуучлалын хэлбэр (transformative style) нь гурав дахь хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэлбэр юм. Энэхүү загвар нь дэмжих хэлбэрийн эвлэрүүлэн зуучлалын загварыг үндэслэсэн ба талуудын оролцоон дээр түлхүү тулгуурлах арга замаар тэдний бодол, зан байдлыг хувиргахад чиглэгддэг. Эцэст нь зарим зуучлагчид хүүрнэх эвлэрүүлэн зуучлалын хэлбэрийн (narrative mediation) дагуу ажилладаг.

Эвлэрүүлэн зуучлалын ямар ч хэлбэр ашиглахаас үл хамааран эвлэрүүлэн зуучлагчийн үйл ажиллагаандаа баримтлах стандартыг боловсруулсан нь эвлэрүүлэн зуучлах үйл ажиллагаанд гол үүрэг гүйцэтгэсэн (see Association for Conflict Resolution 2005). Цагдаа нь хэрхэн уламжлалт эвлэрүүлэн зуучлалыг өөрсдийн үйл ажиллагаанд ашиглахыг ойлгохын тулд зуучлагчдын тухайд чухал дараах хэдэн тодорхой суурь стандартыг дурдъя. Нэгдүгээрх нь, өөрийн хүслийн дагуу мэдээлэлтэй, чөлөөт шийдвэр гаргах (self-determination) зарчим юм. Шүүгчдээс ялгаатай нь эвлэрүүлэн зуучлагч нь шийдвэр гаргах үүргийг талуудад үлдээдэг. Харин зуучлагчид нь талууд өөрсдийн үзэл бодол, шийдвэрийн хувилбар, түүний сайн болон сөрөг тал, ирээдүйн үр дагавар зэргийг хуваалцах, харилцан солилцох тэр л зохион байгуулалт, орчинг бүрдүүлж өгдөг.

Хоёр дахь баримтлах ёстой чухал стандарт нь нууцлал, гурав дахь стандарт нь алагчлалгүй тэгш шударга хандах юм.

Цагдаагийн ажил болон эвлэрүүлэн зуучлал

Эвлэрүүлэн зуучлал олон улсад хөгжихийн хэрээр, эвлэрүүлэн зуучлалын олон хэлбэр бий болсны нэг нь орон нутагт түшиглэсэн буюу засаг захиргааны харьяаны эвлэрүүлэн зуучлалын төвүүд олноор бий болсон явдал юм. Үндэсний Олон Нийтийн Эвлэрүүлэн Зуучлалын Холбооны (National Association for Community Mediation) мэдэгдсэнээр АНУ-д 550 гаруй олон нийтэд чиглэсэн эвлэрүүлэн зуучлалын хөтөлбөр хэрэгждэг (NAFCM 2005). Эдгээр төвүүд нь иргэдтэй ойр ажилладаг учраас тухайн орон нутгийн харьяаны цагдаатай хамтын ажиллагаа өрнүүлдэг. Улмаар тухайн орон нутгийн харьяаны цагдаагийн байгууллага нь эвлэрүүлэн зуучлалын төвөөр хэргийг шийдвэрлүүлэхээр өгөх боломж бүрддэг.

Цагдаагийн ажилтан нь эвлэрүүлэн зуучлагч болох нь

Эвлэрүүлэн зуучлал нь хөндлөнгийн оролцооны нэг хэлбэр учраас энэ нь цагдаа нарт иргэдийг хөгжүүлэх, чадвахжуулахад туслах нэгэн хэлбэр нь болдог. Улмаар энэ нь тухайн орон нутагт болон тодорхой иргэдийн асуудлыг шийдвэрлэж (community-and problem-oriented policing) ажилладаг цагдаа нарт хэрэгтэй байдаг. Иймд эвлэрүүлэн зуучлал нь цагдаа нарт ашигтай арга, хэрэгсэл болж өгдөг.

Цагдаа нар нь эвлэрүүлэн зуучлагчийн үүргийг гүйцэтгэхдээ талуудад шууд харилцах боломжийг олгодгоороо тэдэнд илүү бүтээлчээр ойлголцлын зөрөөгөө арилгах болон бодлоо цэгцлэхэд тусалдаг. Энэ нь шууд оролцох цагдаагийн уламжлалт хандлагаас өөр юм. Харин ч эвлэрүүлэн зуучлалын хандлага нь цагдаагийн хөндлөнгийн оролцоог багасгах, талуудыг сонсох, тохиромжтой бол тэднийг биечлэн ярилцахыг уриалахад чиглэгддэг. Зарим тохиолдолд цагдаа нь талуудыг хамтад нь байлгах эсэхийг олон дахин бодолцох шаардлага ч гардаг.

Идэвхитэй, анхааралтай сонсох нь цагдаагийн эвлэрүүлэн зуучлалыг үр дүнтэй хийх гол чадвар юм. Цагдаа нь талуудыг сонсоод, тал бүрийн асуудлыг тодорхой сонссон болохоо мэдэгдэх хэрэгтэй байдаг. Үүнийг талуудын хэлсэн зүйлийг буцаан өөрийн үгээр хэлэх, нэгтгэн дүгнэх хэлбэрээр талуудад илэрхийлж болох ба энэ арга нь талууд нэг нь нөгөөгөө ойлгох, яриаг цааш үргэлжлүүлэхэд тустай байдаг. Зарим шуурхай тохиолдолд цагдаа нарт эвлэрүүлэн зуучлалын суурь зарчим болох итгэлцлийг бий болгох маш бага эсхүл бүр цаг олдохгүй ч байх магадлалтай.

Цагдаа нь хэргийг эвлэрүүлэн зуучлалын газарт мэдүүлэгч болох нь

Зарим тохиолдолд цагдаа нь тодорхой маргаан шийдвэрлэхэд тохиромжтой биш, эсхүл илүү мэргэжлийн зуучлагч хэрэгтэй гэж үзсэн тохиолдолд маргааныг эвлэрүүлэн зуучлалын мэргэжилтнүүдэд даалгах хэрэгтэй болдог. Энэ тохиолдолд тохиромжтой нь тухайн засаг захиргааны харьяаны олон нийтийн эвлэрүүлэн зуучлалын төв байдаг. Эдгээр төвийн зуучлагчид нь тусгай сургалтад хамрагдсан, туслалцаа үзүүлэх боломжтой сайн дурын хүмүүс байдаг.

Цагдаагийн тухайд ийнхүү эвлэрүүлэн зуучлалын төвд маргааныг шилжүүлэх нь тэдэнд асуудлыг зохицуулах бас нэгэн газрыг бий болгодог. Ингэснээр цагдаад баривчлах, эсхүл юу ч хийхгүй байхаас илүүтэй тухайн асуудлыг тодорхойлох, зохицуулах боломжтой газарт нь шилжүүлэх үүд нээгддэг. Ихэнх тохиолдолд зуучлалын төвд одоо харилцаатай байгаа мөн зөрчлөө арилгахыг зөвшөөрсөн, харьцангуй хөнгөн гэмт хэргийн шинжтэй хэргийг шилжүүлдэг.

Цагдаагийн байгууллагын бүтцийн онцлог

АНУ- ын цагдаагийн байгууллагыг бүтцийн онцлогийг 5 ангилалд хувааж үзэж болно. Эхний бүлэгт нэлээд олон тооны доод албан тушаалын офицерууд багтах бөгөөд тэд хамгийн анхан шатны хяналт мөрдлөгийг гүйцэтгэж орон нутагт, бодит байдалд ихэвчлэн ганцаараа ажиллаж хэцүү шийдвэрүүдийг гаргах шаардлага гардаг ажилтнууд юм.

Хоёр дахь бүтцийн онцлог нь цагдаагийн дагалдангийн буюу сургалтын хэв маяг. Америкт ихэнх цагдаагийн ажилтнууд нэг байгууллагад тууштай ажилладаг. (өөр байгууллага руу шилжвэл сareerээ эхнээс нь эхэлж доод албан тушаалд томилогддог жишиг байдаг байна)

Мэргэжлийн онцлог буюу 3 дахь онцлог нь мэдээллийн хязгаарлагдмал байдал бий болгож баримтыг баяжуулах юм. Цагдаагийн байгууллагын эрхэм зорилго бол хэргийн үйл явцад нэвтэрч асуудлын хянах үүрэг нь цагдаагийн ажлыг нууцлагдмал байдалд хүргэдэг. Гэвч офицеруудын хүрээнд бол нууцын түвшин бага байдаг.

Дөрөв дэх онцлог нь цагдаагийн ажлын эрсдэл бөгөөд энэ нь мэргэжлийн салшгүй нэг хэсэг. Цагдаагийн ажил нь болзошгүй нөхцөл байдлаас үүдэн эерэг сөрөг үр дагаварыг авчирдаг.

Өөр нэгэн бүтцийн онцлог нь цагдаагийн байгууллагын нэгдмэл байдал. Үүнд мэргэжлийн бааз, болон цагдаагийн ажилтны бие биедээ итгэх итгэл, нууцыг хадгалах байдлыг хамруулна.