хулгай

Монголоор

Үгийн дуудлага

[xulǧai]

Үндэсний бичиг

ᠬᠣ᠊᠊ᠯ‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ

(хулагаи)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. Амины болон улсын өмч хөрөнгө, эд юмыг зүй бусаар нуун авах завших нь
2. Юмыг хулгадаг, хулгайлдаг хүн
3. хуучир. Улс төрөөс урваж тэрсэлсэн этгээд
4. Нууц далдуур буюу мэдэгдэлгүй болох байдал

Нийлмэл үг

хулгай баригдах - нууж үйлдсэн хулгайн гэмт үйл явдал илрэх

хулгайд сэрдэх - хэн нэгнийг хулгай хийсэн байх гэж сэжиглэх

хулгай хийх - амины болон улс нийгмийн эд хөрөнгийг зүй бусаар нууж авах

хулгайд хардах - хулгайлсан гэж бусдыг сэжиглэх

хулгайн хэрэг - хулгайн гэмт явдал

хулгай авах - хулгайч бусдын эд зүйлийг зүй бусаар нууж авах

хулгай орох - хулгайч бусдын эд хөрөнгөнд халдах

хулгай үүрлэх - а.хулгай дээрэм хийгчид нэгэн газарт нуугдан хоргодох; б.хулгай хийгчдийн сүлбээлдэн бүлгэлэх

хулгайд алдах - хулгай авах

хулгайн уяа - а.хулгайлсан малыг уях нууц газар; б.хулгайчийг хүлэх нэгэн зүйлийн тусгай уяа; в.хуучир. ялтаны хулгайлсан юмыг далдлан шилжүүлж, ялтаныг хамтран хуулиас зайлуулах ажиллагаа

урвасан хулгай - төрд тэрсэлсэн этгээд

хулгайгаар гарах - нууцаар гарч одох

хулгайгаар явах - нууцаар явах

хулгай салхи - дулааны улиралд гэр, байшингийн сүүдэр талын цонх, үүд, хаяа хатавчны завсраар үлээх сэрүүн салхи

хулгай сум - а.далдаас гэнэдүүлэн харвасан сум; б.шилж. далдуур хийсэн хор хөнөөл

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

хул|гай нэр. хулгайн, хулгайд, хулгайг, хулгайгаас

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠬᠣ᠊᠊ᠯ‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ  ᠶᠢ‍᠊ᠨ
ᠬᠣ᠊᠊ᠯ‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠳ᠋ᠣ
ᠬᠣ᠊᠊ᠯ‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠬᠣ᠊᠊ᠯ‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠬᠣ᠊᠊ᠯ‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠬᠣ᠊᠊ᠯ‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠬᠣ᠊᠊ᠯ‍ᠠ‍ᡍ‍ᠠ‍᠊ᠢ ᠪᠡ᠊ᠨ

/~н /~д /~г /~аас /~аар /~тай /~аа

Хоршоо үг

• хулгай дээрэм - а.хүний эд зүйл, үнэт хөрөнгийг, ил далд цөлмөн авах; б.төрд тэрслэн самуун дэгдээгч
• хулгай зэлгий - хулгайч
• хулгай худал - хулгай хийж худал хэлэх явдал

Этгээд үг

ЗУРАА н. а.өмдний хажуугийн халаас

• Баруун зураа гэж би чамд хэлсэн шүү дээ. Чи буруу сонсоод зүүн зураа руу нь гараа дүрээд байх юм.
• Баруун зураанаас нь түрүүвчийг нь суйлаарай.

САНСАР н. энгэрийн халаас

• Хулгайч нар энгэрийн халаасыг “сансар”, өмдний халаасыг “зураа” гэж хэлдгийг би мэднэ.
• Чи яахаараа хүний сансар луу гараа дүрж байдаг байна. Цагдаа дуудна шүү.

ХОНГО н. өмдний арын халаас

• Хонгоос юм хулгайлах амар байдаг гэж тэр өгүүлж байв.
• Би зарим өдөр хоёр ч хүний хонгоос түрийвчийг нь суйлж байсан гэж хулгайч өгүүлж байв.

Этгээд үг

АЖИЛЛАХ тбү. хулгайлах

• Захын хулгайчид хүний мөнгөн дээр ажиллахдаа гарамгай байдаг.
• Чи өнөөдөр сайн ажиллалаа.

БОСООГИЙНХОН н. дэлгүүр, зах зэрэг хүмүүс бөөнөөр цуглах газар явж хулгай хийдэг этгээдүүд

• Зах дээр босоогийнхон байнга явж байдаг.
• Хөндлөнгийхөн нийтийн тээвэрт, босоогийнхон дэлгүүр, үйлчилгээний газруудаар явж хулгай хийдэг.

БУУЛГУУЛАХ тү. а.Хулгайлуулах.

• Энэ хоригдол бусад хоригдлуудад олон удаа юмаа буулгуулсандаа хорсдог байв.
• Би өнөөдөр зах дээр мөнгөө буулгуулчихжээ.

БУУХ тбү. бусдын юмыг хулгайлах

• Дүү нь хүний юманд буусан хэргээр шоронд ороод байгаа ажээ.
• Чи өнөөдөр зах дээр буухдаа сайн байлаа.

ГАРТАА ЦАВУУТАЙ н. хулгай хийдэг

• Цаад охиныг чинь гартаа цавуутай гэдэг юм. –Пээх, ямар муухай юм бэ.
• Манай хар зах чинь гартаа цавуутай нөхдөөр олон шүү дээ. Бараг уушги, зүрхээ хулгайлуулах шахна гээч.

ГООГОН н. халаасны хулгайч

• Сүүлийн үед цагдаа нар гоогонтой сайн тэмцэж байгаа.
• Тэр нөхөр гоогон байж болзошгүй.

ГОНИО н. халаасны хулгайч

• Энэ зах гонио ихтэй шүү. Мөнгөө сайн хадгалаарай.
• 10 жилийн өмнө тэр надтай адил гонио байсан нөхөр байгаа юм.

ГОНИОДОХ, ГОНИО ХИЙХ тбү. хулгай хийх

• Хулгайч I: –Чи бид хоёр гониодохгүй удсан байна. Хулгайч II: –Тэгээд дахиад гониодох гэж үү? Дэмий байх аа.
• 16 насны эрэгтэй хүүхэд гонио хийж байгаад цагдаад баригдаад байна.

ДЭЛБЭЛЭХ тбү. Айлын гэрээс юм хулгайлах

• Чи надтай адил дэлбэлэх хэргээр байцаагдаж байгаа юм уу? –Тийм ээ. Дэлбэлэх хэргээр байцаагдаж байгаа юм.
• Тэр хамар хашааны айлаа дэлбэлж байгаад цагдаад баригдсан юм билээ.

ДЭЛБЭЭЛЭХ тү. хулгайлж авах

• Шоронд бие биеийнхээ зүйлийг дэлбээлэх нь түгээмэл байдаг байна.
• Би түүний тамхи, мөнгийг бүгдий нь дэлбээлчихсэн юм.

ДЭЛБЭЭЧИН н. хулгайч

• Цагдаа нар дэлбээчин гэдэг үгийн утгыг андахгүй мэддэг.
• Чиний ах бас дэлбээчин юм уу? –Тийм.

ДЭЛСЭХ тү. хулгайлах

• Хэн миний юмыг дэлсчихдэг байна аа. –Би л дэлсээгүй шүү дээ.
• '

ЗЭСИЙН ДАВАА н. хулгай

• Цагдаа I: –Сүүлийн үед энэ гудамжаар зэсийн даваа их бий болоод байна. Цагдаа II: –Тийм бол би энэ гудамжаар эргүүл хийе.
• Манай энэ хавийг чинь зэсийн даваа ихтэй газар гэдэг юм.

КАЧИ, КАЧИД н. аө.хулгайч, хулгайчид

• Качид бусад бүлгийнхээ нутагт хулгай хийдэггүй.
• Хотод Нарантуулын, Дэнжийн мянгын, Дорнодын гэсэн гучаад бүлэг качид байдаг байна.

НИЙТЭЛДЭХ тбү. аө.хамтарч хулгай хийх

• Бид хоёр ажил тарах үеэр нийтэлдэхдээ дор хаяж тавин чан шууж байсан гэж тэр хулгайч өгүүлж байв.
• Хоёулаа нийтэлдэхгүй бол би ганцаараа ашиг муутай байна.

ӨӨД ТАТАХ тү. хулгайлж хэрэглэх, ашиглах

• Миний гутлыг хэн нь өөд татчихдаг байна.
• Би өглөө гэрээсээ гарахдаа дүүгийнхээ оймсыг өөд татчихсан юм.

САЙН ГАР н. хулгайчийн гар

• Сайн гартай л байж сайн хулгай хийнэ шүү дээ гэж тэр хулгайч ярьж байв.
• Би биш, миний сайн гар хулгай хийдэг юм.

САЙН НӨХӨР н. хулгайчийн гар

• Нийтийн унаанд сайн нөхөр минь л хэдэн бор юм олоход тусалдаг юм.
• Энэ орой ажил тарах үеэр сайн нөхрөөрөө хэдэн юм олуулах санаатай.

САЛТААДАХ тбү. хулгай хийх

• Хар захын хулгайч хүүхдүүд биднээс илүү салтаадна гээч. Заримдаа тэд чинь мань нарыгаа салтаадах нь бий.
• Цаад хоёр залуу чинь салтааддаг эрүүд бололтой.

САНСАРДАХ тү. энгэрийн халааснаас хулгай хийх

• Чи саяын автобус зогсохоос өмнө хэд хэдэн хүнийг сансардах боломж алдлаа. –Би хичээсэн боловч чадсангүй.
• Чи тэр хүний мөнгийг сансардаарай гэх үг чих дэлсэв.

СОЙЗДОХ тү. хулгай хийх(“сойз”-оор шүүрдэн авахтай зүйрлэсэн)

• Баярын үеэр хулгайч нарын сойздох нь бүр ихэсдэг байна.
• Би өөрөө мөнгөө сойздуулчихжээ.

СУЙЛАХ тү. хулгайлах

• Өнөөдөр зах дээр мөнгөө суйлуулчихлаа. –Хээ, ямар сайн байх вэ.
• Би болгоомжтой л явахгүй бол нийтийн унаанд мөнгөө суйлуулчих гээд байдаг юм.

СУПЕР ХУЛГАЙЧ н. мэргэшсэн хулгайчА.super(дээд зэргийн)

• Би тэр супер хулгайчийг танина. –Хаана? –Тэр.
• Чи үнэхээр сайн хулгайч юм, ийм хулгайчийг л супер хулгайч гэдэг байх даа.

СЭГСРЭХ тү. хүний мөнгийг хулгайлах

• Шударга иргэдийн халаасыг хоосолж, хоолных нь мөнгийг сэгсэрсэн “Качид”-ыг цэгцлэхэд төрийн бодлого дутагдаж байна.
• Би хулгайчид мөнгөө сэгсрүүлчихлээ.

ТУУХ тү. хулгайлан авах(мал хулгайлан туухаас утга шилжсэн бололтой)

• Чи юм туухдаа надаас илүү байна шүү. Хэзээдээ энийг туучихдаг байна аа.
• Би иймэрхүү дэлгүүрээс юу ч тууж чадна.

ТЭГШЛЭХ тү. хулгайлах

• Нисэхийн буудалд гадны хүний мөнгийг тэгшилдэг нөхөд олон цугладаг.
• Хэн нэгэн хулгайчид мөнгөө тэгшлүүлчихлээ.

УРТ ГАР н. хулгайч

• Энэ шинээр шилжиж ирсэн нөхрийг урт гарын нөхөр гэдэг.
• Тэр хүн урт гарын хэргээр шоронд сууж байсан юм билээ.

УРТ ГАРААР ОРОХ тбү. хулгайлагдах

• Тэр зун миний хоёр ч морь урт гараар ороод алга болсон юм.
• Та нар юмаа сайн хар. Хэн нэгний урт гараар орж магад шүү.

УХАХ тү. айл, албан байгууллага зэргийн юм хулгайлах

• Тэр залуу айл ухаж байгаад газар дээрээ цагдаад баригдаж гэнэ.
• Өнгөрсөн шөнө нөгөө сайн эрүүд нь манай агуулахыг ухчихжээ.

ХАСАЛДАХ тү. хулгай хийхээр бусдын цүнхийг зүсэх

• Чи гүнцгийг нь шууд хасалдаарай.
• “Хасалдах” гээд байгаа чинь цүнхийг зүсэхийг хэлдэг юм.

ХОНГОДОХ тү. өмдний арын халааснаас хулгай хийх

• Бидний зарим нь хонгодохдоо сайн байхад, зарим нь сансардахдаа сайн байдаг.
• Өмдний арын халааснаас хулгай хийхийг бид хонгодох гэдэг.

ХӨНДЛӨНГИЙНХӨН н. автобусны буудал дээрээс хулгай хийх хулгайч

• Хөндлөнгийнхөн гэдэг маань иргэд автобусанд суух, буух үед хулгай хийдэг хулгайчид юм.
• Хөндлөнгийнхөн автобусанд орж хулгай хийчихээд дараагийн буудал дээр буугаад өөрсдийнхөө машинд суугаад зугтаачихдаг юм.

ХУСАХ тү. хулгайлах

• Миний номыг хэн нь хусчихдаг байна аа.
• Тэр 13 настай жаал дэлгүүрийн тавиур дээрээс цаг хусчихсан гэсэ н.

ХУСУУЛАХ тү. хулгайд юмаа алдах

• Би урьд нь бас энэ хотод юмаа хусуулж байсан юм.
• Дахиад юмаа хусуулчихдаг байна шүү.

ШААХ тү. хулгайлах

• Тэд талх шааж байгаад баригдсан байна.
• Хоёр залуу нэгэндээ зах дээр мөнгөө шаалгачихлаа гэж байв.

ШОМБОДОХ тү. жижиг сажиг юм хулгайлах

• Тэр жаал цахилгаан барааны дэлгүүрээс тоглоом шомбодож байгаад худалдагчид нь баригджээ.
• Миний дүү захын лангуунаас хааяа юм шомбодчих гээд байдаг юм.

ШООТОГДОХ тү. хулгайлахО.щётка(сойз)М.-дох

• Хэн нь миний балуурыг шоотогдож орхидог байна.
• Тэр хүү хүний юм шоотогдох зуршилтай юм гэнэ.

ШУУХ тү. хулгайлах

• Хулгайч “Би жуулчны 1000 доллар шуусан” гэж цагдаад мэдүүлж байсан нь үнэн байжээ.
• Ээ, муу хулгайч аа, хэзээдээ хүний мөнгө шуучихдаг байна аа.

ЭЦГҮҮД н. өөрөөс нь түрүү үеийн нас ах хулгайч нар

• Эцгүүд буюу манай ах нар олон жил хулгай хийсэн хэргээр өнгөрсөн сард аавын хаалга татса н.
• Манай эцгүүд үнэхээр мундаг качид байгаа юм.

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

хулгай гэзэг - толгойн хонхор шилний дээдхэн хэсэг газар

хулгай нүдээр харах - бусдад анзаарагдахгүйгээр сэм харах

хулгай нүдээр харах - сэм харах~Гэрийн эзэн хутгаар амьд бие махбодоо чичүүлэхээс эмээсэн байдал мэдэгдэн, хулгай нүдээр Тулгын зүг байн байн харж байв (Б.Ринчен, Гүнж). ~Хоёр өвгөн голын эргэн дээр очиж буугаад түрүү урагшаа харан том том балгаснаа бие бие рүүгээ хулгайн нүдээр харлаа (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

↑ зүүдээ ярих гээд хулгайгаа ярих

Хэвшмэл хэлц

Зэрлэг чоныг аргацаахад хялбар

Хулгай зусрыг сэргийлэхэд бэрх

Нүгэл хийвэл зовуур үзнэ

Хулгай хийвэл ташуур үзнэ

Өр шир хийсэн хүн

Төрсөн газраа зовоох

Хулгай худал хэлсэн хүн

Амь биеэ зовоох

Тариа идэх гахай дэлэнгээр чинэнэ

Хулгай хийх хүн нохойгоор туршина

Хорт могойг нарийн гэж бүү барь

Хулгай худлыг өчүүхэн гэж бүү бас

Худал гэдэг мэх

Хулгай гэдэг заль

Худал хэлбэл хууль хэцүү

Хулгай хийвэл цааз хэцүү

Худал хэлж мэргэн болохгүй

Хулгай хийж баян болохгүй

Худал хэлж сурахаар хумсаа авч сур

Хулгай хийж сурахаар гутлаа уллаж сур

Худал хэлэхээс аваад

Хулгай хийх хүртэл

Худал цуурхал хэлбэл үнэн чанаргүй болдог

Хулгай дээрэм хийвэл хууль цаазанд ордог

Хулгай авах малгүй

Хорхой нуугдах хувцасгүй

Хулгай бүрийд

Чоно бороонд

Хулгай дарвал хууль бий

Хугацаа зөрчвөл цааз бий

Хулгай дээрэм хийвэл хууль цаазанд орно

Худал хуурмаг хэлбэл үнэ цэнээ барна

Хулгай хийвэл баригдана

Худал хэлбэл жигшигдэнэ

Хулгай хийж хулмалзаж суухаар

Хуцаа алаад мэлмэлзэж суусан дээр

Хулгай хийж

Хуцаа алж идээд палалзаж суув гэх шиг

Хурц хошуут ховын эзэн

Хулгай нүдэт мундрын эзэн

Эрэг нуурт эндэлгүй

Эрэл сураг гаргалгүй

Худаг усанд эндэлгүй

Хулгай дээрэмд авталгүй

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Хулгайг цээрлүүлж

Худлыг мохоох

Тайлбар: үнэн зөвийг тогтоож, гэмтэнд цээрлэл үзүүлэх хэрэгтэй

Хулгайн үндсийг эс тасалбал

Хожмын хор нь их

Тайлбар: муу юмны уршиг их байдаг