хоршоо үг
Тодорхойлолт[засварлах]
Хоршоо үг гэдэг бол хэлзүйн бүтэц, утга судлалын үүднээс хоёр үг нийлж нэг амьтай болон тогтсон өвөрмөц нэгэн нэгж юм. Хоршоо үг нь бүтэц цомхон боловч утга гүн, санаа дэлгэр байдаг. Хоёр үг хоршсоноороо нэгийн утга нөгөөгөө тэлэн, санааны явцууг өргөсгөж, илүү тод, олон талт утгыг илэрхийлэх төдийгүй санааг нэмэн дэлгэрүүлэх, хураан товчлох, эрчимжүүлэх, тодосгох зэрэг найруулгын олон аясыг илтгэнэ. [1]
Ангилал[засварлах]
1.Нэрийн хоршоо үг
2.Үйлийн хоршоо үг
3.Бусад:
3.1 Толгой холбосон хоршоо үг [2]
3.2 Дуурайн хоршоо үг
3.3 Утга ойролцоо хоршоо үг
3.4 Эсрэг тэсрэг хоршоо үг
3.5 Давтах хоршоо үг
1. Нэрийн хоршоо үг
- аав ээж: эцэг эх төрүүлж өсгөсөн ачтан
- ааг омог: бие сэтгэлийн хүч зориг
- ааг сөл: өвс ногооны үнэр амт
- ааруул хурууд: шүүж хатаасан цагаан идээ
- аарц цагаа: буцалгаж шүүсэн цагаан идээ
- аатан атаалзай: атигар жижиг
- аараг толгод: жижиг уул овоо
- авдар сав: эд хогшил агуулах сав
- аглаг буйд: алс хол, хүний хөл хөдөлгөөнөөс зайдуу
- авьяас чадвар: аливаа зүйлийг хийж бүтээх, сурч мэдэх гарамгай чадвар
- ад зэтгэр: адын бузар муу юм
- агь шаваг: өтгөн ургасан өвс ногоо
- аглаг хээр: зэлүүд тал газар
- агшин хором: цагийн маш нарийн бага хэмжээ
2. Үйлийн хоршоо үг
- чангарах сулрах: дуу авианы сонсогдох эрчим хүч хэлбэлзэх
- чиглэх зүглэх: чиг зүгийг дагаж явах
- шагших гайхах: олуул нийтээр сонин содон зүйлийг хачирхаж ярих
- шигэх шигдэх: зай завсаргүй юманд нэмж шахах
- шүтэн бишрэх: эрхэм дээд зүйлдээ гүнээ хүндэтгэн итгэмжлэх
- шоолох ёжлох: бусдыг далд утгатай үгээр хэлж тохуурхах
- эвдрэх сүйдэх: эд юмны хэмхэрч үгүй болох
- эвдэх хэмхлэх: санаатайгаар юмыг сүйтгэх, юмны бүрэн бүтэн байдлыг алдагдуулах
- эргэх хургах: ямар нэг зүйлд хоргодох, холдмооргүй санагдах
- эрэх сурах: алга болсон юмыг олохоор хайж асуух
- эрхлэх нялхрах: дотно хүндээ тунирхаж аашлах
- эргэцэх хоргох: эргэж хургах
- эрээлэх нэрэлхэх: элдвийг бодож санаа зовох, бусдаас ичих
- эрээлэх цээрлэх: элдэв муу юм бодон жигшиж цээрлэх
- юүрэх яйрах: хэлбэр дүрсээ алдаж юу ч үгүй хэрэггүй болох
- ээрэх муурах: төвөг саадгүй ярьж чадахгүй гацах
3.1 Толгой холбосон хоршоо үг
- ааг амт: идээ ундааны хүч чадал
- ааль араншин: тогтож зуршсан зан байдал
- ааш араншин: хүний зан чанарын илрэх байдал
- авиа анир: чихэнд сонсогдох дуу чимээ
- аж амьдрал: ажил хөдөлмөр хийж эгэл жирийн амьдрах нь
- адайр ардаг: хэвцэг догшин, зан муутай, бусадтай эвгүй харьцдаг
- ажил алба: хийж бүтээх албан ёсны хөдөлмөр
- ажилгүй анхаг: ажил муутай залхуу хойрго
- албат ард: улсын харьяат иргэд
- ам амсар: юмны ирмэг зах
- амар амгалан: сэтгэл санаа тайван дөлгөөн, санаа зовох зүйлгүй
- амар атар: хэн ч хөндөөгүй тайван, сайхан
- ан агнуур: ав хоморго
- ан араатан: агнах зэрлэг амьтан[3]
3.2 Дуурайн хоршоо үг
- авдар мавдар
- бодол модол
- гутал мутал
- даавуу маавуу
- заал маал
- мөнгө зөнгө
- навч мавч
3.3 Утга ойролцоо хоршоо үг
- ядрах тамирдах: биеийн хүч ёадал муудаж доройтох
- эцэх турах: бие тэнхээ ядарч туйлдсанаас жин багасах
- юмжих баяжих: эд юм хөрөнгө чинээ ихтэй болох
- яарах тэвдэх: хурдан хугацаанд хийж амжуулах гэж сандарч зүтгэх
- цог жавхлан: сүр хүч
- ачлал аврал: аварч энэрэх үйл
- арьс нэхий: хонь малын арьс шир
- жиндэх даарах: хүйтэнд бие дааран эвгүйцэх
- егөөдөх ёгтлох: далд битүү утгаар илэрхийлэх
- хэвших дадах: аливааг тогтмол хийж занших
- хувирах өөрчлөгдөх: нэг хэлбэрээс нөгөө төлөвт шилжих
- хөөрөх баясах: сэтгэл хөдөлж баясах
- хурах чуулах: олон газраас нэг газарт бөөгнөх
- хүсэх мөрөөдөх: аливааг бүтээж өөрийн болгохыг эрмэлзэх
- хуурах мэхлэх: худал хуурамч зүйлд итгүүлэх
- хучих бүрхэх: аливааг гадна талаас нь нөмөрч халхлах
3.4 Эсрэг тэсрэг хоршоо үг
- эх адаг: эхлэл төгсгөл
- гуниг баяр: сэтгэлийн зовж шаналсан болон хөөрч баяссан байдал
- бүдүүн нарийн: хэмжээний хувьд хоёр өөр
- ерөөх хараах: сайн муу аль алиныг хэлэх
- халуун хүйтэн
- хөндлөн гулд
- ах дүү[4]
3.5 Давтан хоршоо үг
- ахин ахин
- бодон бодон
- гайхаж гайхаж
- дахин дахин
- жижиг жижиг
- зөөлөн зөөлөн
Хоршоо үгийн онцлог[засварлах]
- Өгүүлэх үйл ажиллагааны дотоод эрчим хүчийг хэмнэдэг. Энэ нь механикийн физикийн инерцийн хууль, энерги хадгалагдах, хувирах хуультай холбоотой үзэгдэл юм. Учир нь хэлний авиа бол байгалийн элдэв авианы нэгэн адил акустикийн үзэгдэл учраас акустикийн физикийн хуульзүй үүнд нэгэн адил үйлчилнэ. Ийм учраас түүний мөн чанар, хэмжигдэхүүнийг хэлний авианы аналоги, ассоциацийн үзэгдэлд холбон хэрэглэх бүрэн боломжтой төдийгүй ингэх ч ёстой. Энэ нь хоршоо үгийн гишүүдийн доторх авиа ижилсэх, ондооших, сэлгэх, гээгдэх, нэмэгдэх үзэгдлээр илэрдэг.
- Сэтгэхүй, сэтгэлгээ буюу оюун ухааны үйлдэл, үйл ажиллагааг хэмнэх нэг арга гэж үзэж болно. Энэ нь биеэ даасан, ойролцоо ба эсрэг утгатай үг мөн өөр өөр утгатай үгсийг утга санааны харьцаагаар нь жишин адилсуулах, авалцуулан холбох аргаар хоршиж үүсгэх байдалтай байна.
Хоршоо үгийн үүрэг[засварлах]
Хоршоо үгийн утга санааг ажиглавал тухайн хоршицоор илэрсэн үйл явдлын эрчийг нэмэх буюу лавшруулах, эсвэл бууруулж сулруулах, үгүй бол үйлийн айзам хэмнэлийг зохируулах зэрэг олон янзын үүрэгтэй байдаг. Жишээлбэл хоршоо үгийн хоёрдах үгийн голдуу эхний авиаг өөрчлөн давтах аргаар тухайн юм үзэгдэл, үйл явдал, шинж чанарын үнэлэмжийг бууруулах буюу доршоох, үгүй бол хайхрамж тоомсоргүйхэн хандсанд илэрхийлэл болгож хэрэглэдэг ёс байна. Жишээлбэл: бичиг сачиг, бичиг хачиг: "Ядаж байхад бас элдэв бичиг сачиг (бичиг хачиг) нэхэж шаардаад түвэг удаад байна" гэх зэрэг[5]
- ↑ Уранбилэг Э. "Монгол хэлний хоршоо үгийн толь". Улаанбаатар., 2013 он
- ↑ Бат-Ирээдүй Ж. "Монгол хэлний хоршоо болон давтмал үг хэллэгийн сан". Мон-Эдюкэшн Пресс Паблишинг., 2009.
- ↑ Уранбилэг Э. "Монгол хэлний хоршоо үгийн толь". Улаанбаатар., 2013 он.
- ↑ Базаррагчаа М. "Монгол хэлний хоршоо үгийг хэрэглэх тухайд". Улаанбаатар., 1990 он.
- ↑ Уранбилэг Э. "Монгол хэлний хоршоо үгийн толь". Улаанбаатар., 2013 он.