хаяа

Монголоор

Үгийн дуудлага

[xaja:]

Үндэсний бичиг

ᠬᠠᠶᠡ᠊ᠭ᠎᠎ᠠ

(хайаг-а)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. Юмны зах, хөвөө, хязгаар

Нийлмэл үг

гэрийн хаяа - гэрийн хана, туурганы ёроол тал

модны хаяа - модны зах

тэнгэрийн хаяа - тэнгэр газар хоёрын буюу их ус тэнгэр хоёрын нүдэнд харагдах хязгаар

хотын хаяа газар - хотын зах

уулын хаяа - уулын тулах ёроол

гэрийн хаяа буулгах - гэрийн сөхсөн хаяаг доош болгох

хаяа дэрлэн буух - зэрэгцэн буух

хаяа манах - гэрийн хаяаг шороогоор дарах

хаяа сөхөх - гэрийн туурганы хормойг дээш нь шуух

хаяа дагах - а.гэрийн ёроолыг дагах; б.шилж. бусдын ивээлд багтаж амьдрах

хаяа нийлүүлэх - айл буух

хаяа хатгаж суух - нэг дор зэрэгцэн амьдрах

хаяанд байх - айл зэргэлдээ, дэргэд, маш ойрхон

морь гэрийн хаяанд байна - морь ойр байна

haya tushih

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

ха|яа нэр. тэнгэ­рийн ~ (хязгаар), хаяаны, хаяанд, хаяанаас, хаяагаар

Хоршоо үг

• хаяа бараа - хараа бараа, ойролцоо, хавьцаа
• хаяа хаялга - халамж ханилгаа

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

хаяагаа манах - хаширлах, хожмоо бодох, урьдаас болгоомжлон сэргийлэх

хаяагаа хадрах - а.ойр тойрныхоо хүмүүст хор хүргэх; б.айл саахалтаасаа хулгай хийх

хаяанд буух - а.ойрхон айл буух; б.шилж. цаг хугацаа ойртох, хариугүй дөхөх

хаяанд ирэх - хаяанд буух

хаяа дэрлүүлэх - а.гэрийг нь ойрхон тулгаж бариулах; б.хотолж буух, ойролцоо байлгах

хаяа дэрлэх - а.гэрээ тулгаж барих, ойрхон барих; б.хотолж буух

хаяа дэрлүүлэх - а.гэрийг нь ойрхон тулгаж бариулах~Тэр мэт олон зүйлийг ярьсаар хоёр өвгөн ...хаяаг нь дэрлүүлэн барьсан том жижиг хоёр гэрийн гадаа хүрч мориноос буужээ (Ц.Уламбаяр, Хүний чанар). б.хотолж буух, ойролцоо байлгах

хаяа дэрлэх - а.гэрээ тулгаж барих, ойрхон барих~Энэ өргөөний зүүн талд зуугаад алхам зайтай газар, аргийн чинээ гурван хар овоохой хаяа дэрлэн навсайлдана (Б.Нямаа, Арандалынхан). б.хотолж буух

хаяа муутай - ханилгаа муу, найзаар муухан~Хаяа муутай, хар мөртэй хүн шүү дээ. Бадарчин явсан газар балагтай, батгана суусан газар өттэй гэдэг үгийг мэднэ биз дээ.

хаяа сайтай - хаяаг нь дарах буюу хаяаг нь түшиж амьдрахад тус дэмжлэг ихтэй~Ихэнх нь хүнлэг сайн хүмүүс байдаг, тэднийг хаяа сайтай айл гэж ярьдаг.

хаяа сахих - гэрээс хол холдохгүй, гадагш явахгүй~Эцгээ авч явъя гэхэд нь “танай тэр хүрээнд хаан болсноос Тамирын голд жараахай байсан нь дээр” гээд явсангүй учир Төмөр, Дулмаа хоёрын хаяа сахиж хэдэн малаа маллана (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

хаяа түших/дагах - баян чинээлэг айлыг даган зарагдаж амиа тэжээх~Ням өвгөн, эхнэр, охины хамт Итгэлтийн хаяа түшин хонийг хариулах бөгөөд охин Сүрэн үлэмж төгөлдөр болжээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

хаяагаа манах - хаширлах, хожмоо бодох, урьдаас болгоомжлох, сэргийлэх, хянамгай байх~Түүнийг хаширлах нэрийдлээр хаяагаа манаж бай гэсэн хэрэг биш гэж Ганбал хэлэв (З.Сандагаа, Эр бор харцага).

хаяагаа хадарч, ханилснаа муучлах - хүнд байж боломгүй муу зан~Хаяагаа хадарч, ханилснаа муучилдаг увайгүй амьтантай хэн саахалт буух билээ.

хаяагаа хадрах - (үл тааш.) ойр тойрныхоо хүмүүст хор хүргэх~Ид чадлаа гайхуулсан Халхын сайн эрс сонсож бай! …Хаяагаа хадрахгүй, хавьтсанаа авахгүй (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). ~Сүүлдээ бүр улсын малыг хольж хаяагаа хадардаг болж явна (С.Эрдэнэ, Малын хөлийн тоос).

хаяанд буух - ойртох, дөхөх~Алба амь өвлийн тухай бодож эхэлдэг намрын дунд сар хаяанд буужээ (Д.Найманжин, Оломгүй далай).

хаяанд ирэх - хаяанд буух~Цас хайлахаар гол нуурын ус эргээ халин мэлтэлзэж, цэцэг ногоо дэлгэрээд бог мал хаврын ногоонд цадах цаг хаяанд ирэх нь тэр (Зян Рун, Чонон сүлд).

хаяаны юм - хулгайн~Амандаа орсон үнээ хэл л дээ гээд Бадарч чээжээ ханхалзуулан бүдүүн дуугаар байшин доргиулан инээснээ хаяаны юм биш биз гэлээ (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

Хэвшмэл хэлц

Хазаар багтсан газар иддэг

Хаяа багтсан газар буудаг

Хаяа багтвал бууна

Хамар багтвал ууна