ус

Монголоор

Үгийн дуудлага

[usă]

Үндэсний бичиг

ᠡᠣ᠊‍ᠰ‍ᠣ

(усу)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

мөнгөн .

садар .

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

ус нэр. үерийн ~ шилж. (нэг гол усныхан) нэг ~ны улсууд II: мөнгөн ~ (химийн элемент) III: садар ~ (үрийн шингэн), усны, усанд, усыг, уснаас, усаар

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠡᠣ᠊‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠊ᠣ
ᠡᠣ᠊‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠳ᠋ᠣ
ᠡᠣ᠊‍ᠰ‍ᠣ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠡᠣ᠊‍ᠰ‍ᠣ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠡᠣ᠊‍ᠰ‍ᠣ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠡᠣ᠊‍ᠰ‍ᠣ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠡᠣ᠊‍ᠰ‍ᠣ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠡᠣ᠊‍ᠰ‍ᠣ ᠪᠡ᠊ᠨ

/~ы /~д /~ыг /~аас /~аар /~тай /~ руу /~аа

Товчилсон үг

БОУЦУ Байгаль Орчин, Ус, Цаг Уур

ДУХЦ Дулаан, Ус Хангамжийн Цех

ДУЦУБ Дэлхийн Ус, Цаг Уурын Байгууллага

УСАГ Ус Суваг Ашиглалтын Газар

УСАУГ Ус Суваг Ашиглалтын Удирдах Газар

УСНААК Ус Суваг, Нийтийн Аж Ахуйн Компани

УСНААК Ус Суваг, Нийтийн Аж Ахуйн Контор

УСОСАГ Ус Суваг, Орон Сууц Ашиглалтын Газар

УСОСАК Ус Суваг, Орон Сууц Ашиглалтын Контор

УСҮА Ус Судлалын Үндэсний Алба

УЦУ Ус, Цаг Уур

УЦУА Ус, Цаг Уурын Алба

УЦУГ Ус, Цаг Уурын Газар

УЦУОШГ Ус, Цаг Уур, Орчны Шинжилгээний Газар

УЦУХ Ус, Цаг Уурын Хүрээлэн

УЦУЭШХ Ус, Цаг Уурын Эрдэм Шинжилгээний Хүрээлэн

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

ус балгасан юм шиг - дуугүй, үг дуугарч чадахгүй гөлөлзөх, яахаа мэдэхээ болих~Энэ хэдэн үгийг солилцсоны дараа хэн хэн нь ус балгасан юм шиг хэсэгхэн чимээгүй болжээ (Ч.Лхамсүрэн, Анхны хундага). ~Тэр хоёр голыг яаж гатлах тухайгаа хэлэлцсээр эрэг дээр хүрч ирээд ус балгасан юм шиг таг чиг болцгоочихов (Зян Рун, Чонон сүлд).

ус болох - хор болох, саад болох~Чи дандаа л тус болох гээд явдаг сан. Одоо ус болох нь уу (Б.Бааст, Дарьсүрэн).

ус идүүлэх - хагсран сойсон модон сав суулга, модон тэрэг зэрэгт ус цутган чийгсээх, дэвтээх зэргээр хөөлгөж чангаруулах~Дамдин аа! Өнөөх тэрэгнүүддээ ус идүүлж оролдох уу? гэж гаансаа сэгсэрсээр айсуй (Цэрэнвайжав, Амралтандаа).

ус дэлсэж, загас айлгах - сүрээ гаргаж бусдыг сөрөх, сүрээр айлгах~Ус дэлсэж, загас айлгана гэгчээр батальоны даргын нэр зааж байгаа хэрэг. Тэр тэнд очлоо гээд уучлагдаж чадахгүй. Батальоны дарга хайртай байдаг болохоор аргалж овлоод гаргачихна гэж бодож байгаа байх (Ганпүрэв, Бяцхан туршуулч).

ус нулимс болох - уйлах~Энэ бид хоёрын байгаа ёозыг харж миний зовлонг нимгэлэлцэх гэж ус нулимс болсоор эжий минь гэв гэнэтхэн хоёр нүдгүй боллоо (Б.Бааст, Үрэлээ).

ус уух хоногийн тоо гүйцэх - үхэх цаг ирэх~Муур өөрөө хүрч ирэх сайн юм гэнэ лээ. Балдий минь миний ус уух хоногийн тоо гүйцээгүй л юм байх даа гэж эмгэн баярлана (Б.Дариймаа, Шар хондын намаржаа).

ус уух хувь - амьд явах хувь тавилан~Чукей эмнэлэгт сэхэв. Гэвч “би хорвоогийн ус уух хувь ерөөлтэй байж дээ” гэж бодов (Д.Гармаа, Цагаан булаг). ~Хүн, гахай хоёр модонд тээглэхгүй болохоор аль аль нь байдгаараа хурдалж байгаа бололтой. Ус уух хувьтай хүн юм даа.

ус үзээгүй гутал тайлах - юу юу ч болоогүй байхад сүржигнэх~Арав хорин жил үзэгдээгүй хүн чинь ямар ч ааш зантай болсон юм билээ. ...Ёстой л уул үзээгүй хормой шууж, ус үзээгүй гутал тайлна гэдэг шиг болох юм даа (Н.Сүхбат, Мухар цэцэрлэгийн зун). ~Уул үзээгүй хормой шууж, ус үзээгүй гутал тайлах гэгчээр учрыг нь мэдэхгүй байж юу гэж очих юм билээ дээ гэж Төмөр бодолхийлэн хэлэв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

ус цас шиг - а.ямар нэг гадаад хэлээр саадгүй чөлөөтэй ярих~Тэгээд Бурдуков гадуур тэнээд л гэртээ ирэхээрээ дандаа ном үзэж суудаг байлаа. Монгол хэлээр ус цас шиг (Ж.Пүрэв, Гурван зангилаа). ~Харбарс Өвөрмонголын аюулаас хамгаалах сургуульд тусгай боловсрол олж авсан нэгэн тул хятадаар ус цас шиг ярина (Зян Рун, Чонон сүлд). б.сайхан, аятай

усан амлах - (үл тааш.) муу ам гаргах, бэлгэ дэмбэрэлгүй юм ярих~Усан амласан увайгүй юмны яриаг ч битгий сонсож бай.

усан амтай - ↑усан амлах

усан гүзээ болох - шалба норох, нэвт норох~Хөлд өмссөн гутлууд усан гүзээ болж гүйцээд гишгэх тутам шуухитнан дуугарч, оёдлын завсраар булингартай ус шүүрнэ (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн).

усан дээр өрөм/тос тогтоом - ялдам зөөлөн, зөөлөн зан ааштай~Усан дээр өрөм тогтоом ааштай чухам орчин цагийн эрдэмт хүн ийм байх гэмээр (С.Эрдэнэ, Амьд явсан хүн).

усан нүдлэх - уйлах~Гэтэл аав нь –Чи дандаа усан нүдэлж байх муу ёрын тархи вэ? гэж загнадаг байж билээ (Ш.Гаадамба, Өвийн хайрцаг). ~Өнөө өглөө мордсоноос чинь хойш хоёр ч дахин муу совин татаад... би болсон хойно усан нүдлэхээс наагуурхан л айж, зовж суув шүү! (Д.Маам, Газар шороо). ~За яахав өндөр ах чинь гуйж байгаа болохоор авч явъя. Усан нүдлээд дамшиг минь бушуу арч (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

усан нүдтэй, цусан зүрхтэй - эгэл жирийн, энгийн хүн~Бид нар шиг усан нүдтэй, цусан зүрхтэй хүмүүст эгэл юм шиг харагдаж байвч цаад талд нь бурхан байна шүү гээд Өлзий залбирав (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). ~Бурхан минь л ивээн гийгүүллээ. Түүнээс биш усан нүдтэй, цусан зүрхтэй, тэнэг дээрээ зөнөг залгасан хөгшин би яавч үүнийг бодож олохгүй (Б.Ганбат, Үүрэг).

усан тэлмэн - морины хөл алдахгүй жороолох урсам сайхан явдал~Урагш ухасхийн усан тэлмэн жороогоор тоос хадаахад нь алдарт хурдан морьд боловч эс гүйцнэ (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн).

усан хар алхаа - морь малын зөөлөн түргэн алхдал~Бадарч, Түгжил хоёр зэрэгцэн явахад Түгжилийн унаж яваа хээр хазаар даран усан хар алхаагаар сунан жирэлзэхэд Бадарчийн морь зогсоо жолоогүй шогшиж байв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

усан хулгана [шиг] болох - а.ихэд хөлрөх~Намрын их хайланги цаг болоод ч тэр үү морь нь усан хулгана шиг болж, хөх мах нь чичрэн, нүдний ухархайнаас хүртэл хөлс дусаж байхыг нь харсан ээж нь ч бас дуугүй өнгөрсөнгүй (А.Чойжилсүрэн, Өвсний шүүдэр). ~Морьд усан хулгана болтол хөлөрч, амьсгаагаа багтааж ядаж гаргах мэт хамар нь сарталзана (Ж.Бямбаа, Газар эх). б.шалба норох

усан чөдрөөр чөдөрлөх - цайгаар саатуулах~Надмид эгч дээр орох юм бол усан чөдрөөр чөдөрлөөд явуулна аа нэг байхгүй.

усанд гал асаах - юу ч бүтээнэ~Уйгагүй ажиллавал усанд ч гал асааж болно шүү дээ.

усанд орсон хулгана шиг - нов нойтон~Даарч чичирсэн, усанд орсон хулгана шиг юм орж ирлээ.

усанд хаясан/шидсэн чулуу шиг - ор сураггүй алга болох~Идэрээ усанд хаясан чулуу шиг ор сураггүй болоод удаж байна.

уснаас хуурай гарах - гэм зэмтэй ч гэм зэмгүй өнгөрөх~Хэргээ Төрөө дээр тохоод, өөрөө уснаас хуурай гарсан хүн шүү дээ. Аав нь шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газарт ажилладаг юм гэнэ билээ.

усны дусал мэт - ав адилхан~Ээжтэйгээ усны дусал мэт адилхан охин шүү. чээж зураг нь гэлтэй хэмээн өхөөрдөнө.

усыг нь уугаад, худгийг нь мартах - ачийг нь үтээрэх~Бид дугуйлангаас гарахыг эсэргүүцэхгүй, Чойдор оо! Би чамд нэг эрхгүй үг хэлье. Усыг нь уугаад худгийг нь мартана гэдгээр чи энэ дугуйланд ирж тэнхэрснээ мартаад одоо дугуйлангаас гарна гэдэг чинь таарахгүй дээ. Хэн ч дугуйланг самууруулж үйлдвэрлэлд саад хийхийг бид зөвшөөрөхгүй мөртлөө эсэргүүцнэ (Цэрэндорж, Санжаа, Дахиж урагшилъя).

↑ алтан аяганаас ус уух

↑ гал ус хоёр шиг

↑ ёроолгүй ховоогоор ус авах/барих

↑ загасчны морь усгүй

↑ лайгийн доогуур ус гүйлгэх

↑ олгойтой ус шиг

↑ үерийн ус шиг/мэт

↑ элсэнд ус асгасан мэт

Хэвшмэл хэлц

Гал өөдөө

Ус уруугаа

Ишиг эврээ ургахаар эхээ мөргөнө

Ус эргээ нурахлаар гадагш халина

Ой зузаанд уул сүрлэг

Ус гүнд нуур сүрлэг

Сар тэргэллэвэл хорогдоно

Ус дүүрвэл асгарна

Тос нэвтрэхгүй гүзээ

Ус нэвтрэхгүй чулуу

Тос ууж

торго эдлэвч харь газар

Ус ууж

арьс нөмрөвч төрсөн нутаг

Тос уух газраасаа

Ус уух биенээсээ

Тус хийсэн үртэй

Ус хийсэн хариутай

Тус хийхэд тотгор болохгүй

Ус хийхэд хариу дуулахгүй

Түлш ойрыг бодвол уулыг түшиж суу

Ус ойрыг бодвол голыг дагаж буу

Улс зангаараа

Ус эргээрээ

Ураг садны хол нь сайн

Ус аргалын ойр нь сайн

Ураг худын хол нь дээр

Ус цайны ойр нь дээр

Ах дүүгийн хол нь дээр

Аргал усны ойр нь дээр

Урагшгүй хүний урд

Ус цас боох

Ус асгахад хайран гэдэггүй

Сүү асгахад хайран гэдэг

Ус бүхэн унд биш

Ой бүхэн нуруу биш

Ус гарвал уулан дороос

Уршиг гарвал уумхай амнаас

Ус гүн бол урсан одох нь удаан

Эрхэм хүн бол үг хэлэх нь тайван

Ус гүн гэж гатлахаас бүү ай

Учир бэрх гэж давахаас бүү ай

Ус ёстой

Улс хөгтэй

Ус замыг эвддэг

Архи занг эвддэг

Ус зөөлөн ч чулууг идэх

Улс зөөлөн ч хааныг халах

Ус ирэхээс өмнө сувгаа зас

Учир ирэхээс өмнө замаа зас

Ус ирэхээс урьд сувгаа малт

Учир гарахаас урьд аргаа бэлд

Ус их боловч өвлийн цагт мөс

Ухаан сайн боловч өтлөхийн үед мунаг

Ус их боловч

Өвөл болохоор хөлддөг

Ус мөрөн урт ч бол адагтай

Зам харгуй хол ч бол мухартай

Ус мэдэхгүй хүн цуваа дагана

Нутаг мэдэхгүй хүн гөрөөс дагана

Ус мэт урсгаж

Цас мэт цацах

Ус нь их байвч хөлдвөл мөс

Ухаан нь их боловч өтөлбөл мунхаг

Ус нь татарвал

Хад нь бултайна

Ус сүүг арвитгана

Сүү усыг цайлгана

Ус тасрахгүй хувьтай бол

Усны гурван загас тогтдог

Ус тос хоёрыг хутгаж байж идээ болгодог

Уймар цэцэн хоёрыг нийлүүлж байж бүлэг болгодог

Ус түлш ойр сайн

Ураг төрөл хол сайн

Ус тэгшгүй

Хүн адилгүй

Ус үзүүргүй боловч газар цуулна

Хэл үзүүргүй боловч хүн ална

Ус үзэж хөлөг тавих

Уул үзэж хөсөг тавих

Ус үзэхгүй бол гутал тайлахгүй

Уул үзэхгүй бол хормой шуухгүй

Ус урссандаа

Чулуу туссандаа

Ус уухгүй үхрийн толгойг бүү дар

Учир мэдэхгүй хүний толгойг бүү илбэ

Ус хааш бол

Эрэг тийшээ

Ус хар ч бол сүүний өнгийг харлуулахгүй

Сүү цагаан ч бол уснаас ялгарахгүй

Ус хар ч сүүтэй нийлж болно

Хүн мунхаг ч мэргэдтэй ханилж болно

Ус хийвэл уустал

Ажил хийвэл дуустал

Ус хотгороо дагана

Буян эзнээ дагана

Ус хөлддөг

Тос царцдаг

Ус хөөвөл онгоц хөөрдөг

Ус хураад гол болдог

Чулуу цуглаад уул болдог

Ус хүчтэй

Ургамал чулуу хөдөлгөх

Ураг хүчтэй

Элэг зүрх хөдөлгөх

Ус хэдий буцлавч гал гаргахгүй

Мунхаг хэдий мэргэживч олонд тус хүргэхгүй

Ус цутгуулсан хулгана шиг

Уухилж тэвдсэн амьтан шиг

Ус эргээрээ

Улс утгаараа

Ус эхтэй

Улс угтай (түүхтэй)

Ус юмыг ариутгана

Сургаал хүнийг хүмүүжүүлнэ

Утаа өөдөө явдаг

Ус уруугаа урсдаг

Уул ойр нь мод түлж

Ус ойр нь загас идэх

Уул ойр суувал түймрийг сэргийл

Ус ойр суувал үерийг хичээ

Уул ойр суусан хүн мод түлж

Ус ойр суусан хүн загас идэх

Уул өндөр бол нөөлөг ихтэй

Ус гүн бол эргэлэг арвинтай

Уул өндөр боловч гэтэлж болох домтой

Ус гүн боловч гаталж болох оломтой

Уул өндөр боловч оргилтой

Ус гүн боловч ёроолтой

Уул өндөр боловч урдуураа замтай

Ус гүн боловч гаталж болох оломтой

Уул өндөргүй боловч шидтэн суувал нэртэй болно

Ус гүнгүй боловч луу нуувал сүртэй болно

Уул өндөртөө сүрлэг

Ус нэлгэртээ сүрлэг

Уул өндөртөө сүрлэг

Ус тунгалагтаа цэвэр

Уул үзээгүйгээр хормой бүү шуу

Ус үзээгүйгээр гутал бүү тайл

Уур манан боловч ус болон хөлддөг

Ус шингэн боловч уур болон дэгддэг

Уурлаж уурлаж

Ус балгав гэх шиг

Ухаан их боловч насажвал доройтдог

Ус их боловч өвөлшвөл хөлддөг

Ухаан их боловч өтлөхдөө балардаг

Ус их боловч хүйтрэхдээ хөлддөг

Ухаан их боловч нас их болохоор доройтдог

Ус их боловч өвөл болохоор хөлддөг

Учир мэдэхгүй хүнд үг бүү хэл

Ус уухгүй үхэрт ховоо бүү хөдөлгө

Хус түлэхээр

Ус түл

Хүн өөдөө

Ус уруугаа

Шороо арвидаж уул

Чийг арвидаж ус

Манан арвидаж үүл

Ус арвидаж мөс