тогоо(н)

Монголоор

Үгийн утга

тогоо(н) нэр 1Хоол, цай болгох сав: тогоо болгох (шинэ тогооны балыг гаргахаар галд улайсгах, адууны хомоол зэргээр арчих), тогоо гантах (тогоонд ан цав гарах), тогоо хөөлөх (тогооны хөөг арилгах), тогоо хөлчих (тосонд боов боорцог зэргийг чанаж байх үед үүд болон тооноор салхи цохисноос болж тогоо хөрж чанаж байгаа юм түүхийрэх), тогоо хөөтөх (тогооны хөө ихдэх), тогооны бариул (а.тогоог жийрэглэн барих хэрэгсэл; б.шилж. эхнэр нэртэй боловч үнэн хэрэгтээ айлын зарц мэт хамаг ажлыг хийдэг хүн; в.шилж. юмны маш бохир, хир тоос ихтэй болсон байдал), тогооны гэр (хоол унд хийдэг илүү гэр), тогооны өрөм (тогооны амсар хэмжээтэй өрөм), тогооны угаалтуур (а.тогоо угаадаг юм; б.угаадас), тогооны халив (тогооны таг), тогооны хүж (том бойпор), тогооны хүн (а.хоол цай хийдэг хүн; б.хуучир. зарц; в.хуучир. эрх мэдэлгүй, эрдээ зарагдах эхнэр), тогооны хэрэгсэл (гал тогоонд хэрэглэх зүйл), тогооны шүүр (тогоо угаах хэрэгсэл), тогооны шүүгээ (гал тогооны хэрэгсэл агуулах сав), хайв тогоо (жалавч), халуун тогоо (а.халсан тогоо; б.халуунаа алддаггүй цахилгаан тогоо), гал тогоо хорш. (гал түлж тогоо тавин хоол унд бэлтгэх газар), тогоо торх хорш. (хоол унд хийх болон юм агуулах том сав), тогоо тулга хорш. (тогоо болон тогоо тавьж гал түлэх ил зуух), тогоо шанага хорш. (а.гал

'

'

'

'

'

'

Шилжсэн утга

• эхнэр нэртэй боловч үнэн хэрэгтээ айлын зарц мэт хамаг ажлыг хийдэг хүн; в
• юмны маш бохир, хир тоос ихтэй болсон байдал

Холбоо үг

• тогоо болгох - шинэ тогооны балыг гаргахаар галд улайсгах, адууны хомоол зэргээр арчих
• тогоо гантах - тогоонд ан цав гарах
• тогоо хөөлөх - тогооны хөөг арилгах
• тогоо хөлчих - тосонд боов боорцог зэргийг чанаж байх үед үүд болон тооноор салхи цохисноос болж тогоо хөрж чанаж байгаа юм түүхийрэх
• тогоо хөөтөх - тогооны хөө ихдэх

Хоршоо үг

• эхнэр нэртэй боловч үнэн хэрэгтээ айлын зарц мэт хамаг ажлыг хийдэг хүн; в
• юмны маш бохир, хир тоос ихтэй болсон байдал

Өвөрмөц хэлц

• тогоо барих: а. хоол унд хийх:  Тогоо барих хүн л энэ хүнд хэрэгтэй байна. б. хоол ундыг нь хийж зарцлагдах:  Дүү минь нутгийн Хүрээн дээр шавилан сууж, багш ламын тогоо барьж, төвөд ном үздэг байсан юм (Л.Бадарч, Хүжийн гал).
• тогоо нэрэх: (хошин) уйлах:  Уйлах дуунаар аав гаднаас орж ирээд: – Юунд тогоо нэрээ вэ?

гэж асуув (Л.Түдэв, Хорвоотой танилцсан түүх).

• тогоо өнгийх: а. айлын хоолноос нь горьдох:  Ингээд оюутнуудын нэг хэсэг нь танил талаа

бараадан айлын тогоо өнгийж, бэлтэй нэг нь орон сууц хөлсөлж, мөн хэсэг нь халаасны өрөөнд төвхнөнө. б. бусдын юманд шунах:  Бусдын тогоо руу өнгийж юм завших гэж хүлээснээс, өөрөө хийхээр оролдоод нэг үзээч.

• тогоо тослох: идэх уух юмтай болох зэргийн:  Гөрөөчин хүнд хүлэг хэрэгтэй, жинчин хүнд

гутал хэрэгтэй биз дээ. Ганц чөдрийн номхон морь авч хэдэн жил уул хаданд хөл дүүжилж байгаад сүүлд нь тогоогоо тосолсон доо (Б.Бааст, Бэлтрэг Дорж).

• тогоо хагармаар: өөлөмтгий, яншаа:  Жанчив бас гал тогооны ажилд баахан тогоо

хагармаар хүн байтал хүн чанар нэлээд дуугүй хүн юм (С.Бадраа, Багш).

• тогоо хагарамтгай: үглэмтгий, ян­шаа:  Жанчив бас гал тогооны ажилд баахан тогоо

хагарамтгай хүн байтал хүн чанар нэлээн дуугүй хүн юм (С.Бадраа, Багш).

• тогоо хагарах: хамт аж төрж, амьдрах аргагүй болох:  Түнжин хагарлаа гэхэд эвлэрч болно,
• тогоо хагарвал харин нийлэхэд хэцүү.
• тогоо харах: айлд ямар ч эрх мэдэлгүй амьдрах: Баяны тогоо харсан бар­лаг зарц явах сан

(Б.Жамд, Сэтгэлийн нууц).

• тогоо хатах: айлын хоолонд эргэлдэх, хүний хоолыг сахиж суух буюу тааралдаж очих:  Гал
• тогооны ажилдаа хамар Лодон урьдаас барагтай, айлын тогоог хатсаар ирсэн юм (Батмөнх,

Хамар Лодон).

• тогоо шанагаа бариулах: эхнэр болгох:  Бас Арьяагийн эхнэрийг авах тул тогоо шанагаа

бариулж хөлөө хучуулна (Монгол ардын үлгэр).

• тогоогоороо уях: хоол цайгаа удаан хийж зочныг хүлээлгэх:  Уг нь танд нарийн хоол хийж

өгье гэсэн, таныг тогоогоороо уячих болов уу гэж бодлоо гэв (Н.Надмид, Хүлээс алдарсан нь).

• тогооны алчуур шиг: бохир, заваан:  Ноомой гэхэд дэндүү арчаагүй хүүхэн юм аа. Өмссөн

зүүсэн нь л гэхэд тогооны алчуур шиг.

• тогооны бариул: (хуучир.) их л хиртэж бохирдсон хувцас:  Хэн ингэж хөөтэй тогооны

бариул болж дарлуулж суудаг юм (Б.Дариймаа, Зандан ээжийг минь асуувал ...).

• тогоон доторх загас: бусдын эрх­шээлд орсон бөгөөд түүнд өртөгдөхөд нэгэнт бэлэн болсон

зүйл:  “...энэ цаг алдваас хойч өдөр олон аймаг цөм түүний тогоонд доторх загас болмуй. Энэ хирд боловч Бити улс орчин тойрон мянган газар цөм түүнд хураагдав хэмээхүйд... түүний эртхэн эс сөнөөвөөс би удаанд цөм түүний доторх загас болмуй хэмээгээд өөрийн доторх Хатиган, Салжуд, Ахираг....” (Инжаннаши, Хөх судар).тогооны хариулга: монгол архи, сувс:  Нас өтөлж гар хуруу нь эвлэхээ байж, нүдний нь хараа муудахаар авгай нар тогооны хариулга уулгаад алх сүхээ ишлүүлэх юм уу хугархай шанага, цоорхой хувингаа гагнуулах болов (С.Эрдэнэ, Диваажинд хүргэх оньс). ↑ айлын тогоо хадах ↑ манз тогоогоо дүүргэх ↑ нэг тогооноос хоол идэх ↑ олгой хагаравч тогоон дотроо ↑ халуун тогоон дээрх шоргоолж

Зөв бичих зүй

• м.к.б тогоо(н) нэр ~ны бариул, гал ~, тогооны, тогоонд, тогооноос, тогоогоор, о.тоо тогоонууд
• м.б

Монгол бичиг

DonnO - Donnoa

Хуучирсан үг

• зарц; в
• эрх мэдэлгүй, эрдээ зарагдах эхнэр