батлан даалт

Монголоор

Хадмал үг

[лат. vadimonium; англ. guaranty, suretyship]

[ор. поручительсво]

Тайлбар

хууль.

1841 онд Бостон хотод батлан даалтыг албан ёсоор хэрэглэж эхэлсэн. Батлан даалтыг хуульчилсан эрх зүйн актыг 1978 онд Массачусетс хотод батлан хэрэгжүүлж эхэлсэн. Зөрчил гаргагчид торгуулах эсвэл хоригдох ял эдэлдэг байсан. Хоригдогчдын тоо хэтэрсэн үед эсвэл менежментийн болон хүмүүнлэгийн асуудал гарсан үед хорихоос өөр төрлийн ял болох тэнсэн харгалзах ялыг хэрэглэх болсон. Хөнгөн гэмт хэрэг анх удаа үйлдсэн, насанд хүрээгүй этгээд гэмт хэрэг үйлдсэн тохиолдолд тэнсэн харгалзах ялыг оноож байв. Гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг нийгэмшүүлэхэд тэнсэн харгалзах ялын гол зорилго оршдог. Нийгэмд тухайн этгээдийн талаар өмнө нь ял эдэлж байсан гэх сөрөг хандлага үүсэхээс сэргийлдэг. Нэгдүгээрт тэнсэн харгалзах ял эдэлж байсан этгээд өмнө нь ял эдэлж байсан гэх нэрнээс хурдан салах боломжтой. Хоёрдугаарт шоронд бусад хоригдлуудтай хамт хоригдож тэдний туршлагаас судалж гэмт хэрэг үйлдэх аргад суралцан мэргэшсэн ялтан болохоос сэргийлдэг. Мөн хоригдсон ялтан уурлах, хорсох, дайсагнах чиг хандлагатай болж тэднийг буцаан нийгэмшүүлэхэд хүндрэлтэй болдог. Гуравдугаарт, тэнсэн харгалзах ял эдэлж буй этгээд эрх чөлөөт нийгэмд гэр бүл, найз нөхөд, хөршүүд, хамтран ажиллагсад, багш сурган хүмүүжүүлэгчид, нэг ангийн нөхөд зэрэг гишүүд нийгмийн хяналт тавих албан бус тойрог үүсгэх боломжтой юм. Хорих ял эдэлж байсан этгээд суллагдсаны дараа нийгэмд өөрийн байр сууриа олоход хүндрэлтэй байдаг.Дөрөвдүгээрт, суллагдсан этгээдийг нийгэмшүүлэх хөтөлбөрт хүчээр хамруулдаггүй, олон төрөлтэй, уян хатан, хорих байгууллагад хэрэгжүүлдэг хөтөлбөрөөс илүү үр дүнтэй байдаг. Тавдугаарт, тэнсэн харгалзах ял эдэлж байгаа этгээд нийгмийн гишүүдтэй харьцаж өөрөө өөртөө зөв хүн болж байгаа гэдгээ батлах нь чухал юм. Мөн тухайн этгээд ажил хөдөлмөр эрхлэхээр өөрөө хичээх нь чухал гэдгийг ойлгуулдаг. Залхаан цээрлүүлэх нь тэнсэн харгалзах ялын 2 дахь зорилго юм. Гэмт хэрэг зөрчил гаргагчийн эрх чөлөөг хязгаарлаж тодорхой нөхцөл тавьдаг. Жишээ нь: хяналтын офицертой утсаар хаана байгаагаа байнга мэдэгдэх, 24 цаг гэрийн хорионд байх зэргээр үйлдсэн гэмт хэрэгт тохируулан тэнсэн харгалзах ялыг оноодог. Энэ төрлийн ял эдлүүлж байгаагийн гол зорилго нь ял эдэлж буй этгээдийн хөдөлгөөнд хяналт тавих, тавьсан нөхцөл шаардлагыг хэрхэн биелүүлж байгаа зэрэгт хяналт тавихад оршино. Энэ зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд тэнсэн харгалзах ял эдэлж байгаа этгээд болон хяналт тавьж буй төрийн албан хаагч нар тогтсон цагт нүүр нүүрээ харан уулзах, уулзах газар товлож уулздаг. Техник технологийн дэвшлийн нөлөөгөөр тэнсэн харгалзах ял эдэлж байгаа этгээдийн байршлыг электрон хэлбэрээр хянах боломжтой болж байна. Тухайн гэмт хэрэг үйлдсэн этгээд нэмж гэмт хэрэг үйлдэхээс урьдчилан сэргийлэх, ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжоор хангахын зэрэгцээ хяналт тавихад энэ төрлийн ялын онцлог оршино. Батлан даалт гэх ялын төрлийг тэнсэн харгалзах ялтай адил АНУ-д шоронд хоригдогчдын тоог багасгах зорилгоор 19-р зуунаас эхлэн хэрэгжүүлж эхэлсэн. Тэнсэн харгалзах ялыг албан ёсоор хэрэглэж эхлэхээс өмнө зарим хорих байгууллагын дарга нар ялтнуудыг суллаж байсан туршлага бий. Шоронгоос суллагдсаны дараа цагдаагийн байгууллагын хяналтад байлгах тогтолцоотой. 1876 онд Нью Йорк хотноо батлан даалтаар гаргахыг “Ял эдлүүлэх тухай хууль” батлагдсаны дараа албан ёсоор хэрэглэж эхэлсэн. 1976 онд Мэйн мужид батлан даалтаар гаргахыг болих хүртэл батлан даалтын ялыг хэрхэн яаж оноох, ямар байгууллага энэ төрлийн ял оноох нь тодорхойгүй байсан. Энэ үед хорих байгууллагад ял эдэлж байгаа хүмүүжигч засарсан, олон нийтийн ажилд идэвхтэй оролцсон зэрэг тохиолдолд хоригдох хугацааг нь багасгадаг байсан. Хоригдох хугацааг багасгах эсэхийг батлан даалтаар гаргах зөвлөл нэртэй улс төрийн намаас сонгогдсон янз бүрийн ажил хөдөлмөр эрхэлдэг иргэдээс бүрдсэн зөвлөл шийдвэрлэдэг байсан. Энэхүү зөвлөлийн шийдвэрээр ялтан шоронгоос гарсны дараа батлан даалтад хяналт тавих ажилтны хяналтанд үлдсэн ялаа эдэлнэ. Батлан даалтын хугацаанд ялтан дахин гэмт хэрэг үйлдэхгүй тавьсан шаардлага нөхцөлийг зөрчөөгүй тохиолдолд батлан даалтын хугацаа дууссанаар ялгүйд тооцогддог байсан. Хорих байгууллагаас хэрэгжүүлдэг хөдөлмөр эрхлэлтийн хөтөлбөр, сургалт, мэргэшүүлэх сургалтын тусламжтай батлан даалтын хугацаанд хөдөлмөр эрхлэх нийгэмд байр сууриа олоход нь дэмжлэг үзүүлэн ажилладаг. Хоригдож байх хугацаандаа төлөвшиж үнэнч шударгаар хөдөлмөрлөхөд бэлэн гэж үзсэн ялтныг батлан даалтаар сулладаг. Батлан даалтын хугацаанд өмнө анхааруулсан нөхцөл байдлыг зөрчсөн тохиолдолд хорих ялаар солино. 1970-аад оны дунд үеэс батлан даалтаар гаргах нь гэмт хэрэгтнүүдэд тавьж байгаа хяналтыг сулруулж байна хэмээн судлаач Мартинсон үзсэн. АНУ-ын мужуудын гуравны нэг нь батлан даалтаас татгалзаж хорих ял эдлүүлж эхэлсэн. Шүүгч нар батлан даалтын ял оноох нь мэдэгдэхүйц багасаж гэмт хэрэгтний хувийн зан чанар биш, хийсэн гэмт үйлдлийн хор уршгаас шалтгаалан ялыг оноож эхэлсэн. 1980 оноос хойш хоригдлуудын тоо 76 хувиар нэмэгдсэн. Батлан даалтын ял оноох зөвлөл зарим мужуудад үйл ажиллагаа явуулахаа больсон. Мөн 1977-1987 онд батлан даалтаар сулласан ялтны тоо 70 хувь байснаас 40 хувь болтлоо буурсан..

Creative Commons