архи

Монголоор

Үгийн дуудлага

[ȧrĭx']

Үндэсний бичиг

argi

ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠷ᠊ᠢ᠊ᢉᠢ᠋

(арихи)arku

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. Цагаа, тариа будаа болон жимсний шүүсийг нэрж гаргасан согтууруулах ундаа
2. Цэвэршүүлсэн этилийн спиртийг устай найруулж, идэвхжүүлсэн нүүрсээр үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан согтууруулах ундаа

Нийлмэл үг

монгол архи - сүү, таргийг исгэн нэрсэн архи, шимийн архи

нэрмэл архи - а.монгол архи, шимийн архи; б.будааны шүүсийг нэрж гаргасан согтууруулах ундаа

жимсний архи - жимс исгэж гаргасан согтууруулах ундаа

шимийн архи - малын сүүний айргаас нэрж гаргасан монгол үндэстний архи

архины лүү - а.архи агуулах, бургасаар сүлжиж хийсэн нэгэн зүйл сав; б.шилж. архи хэтэрхий их уудаг хүн

цагаан архи - улаан буудайнаас гарган авсан согтууруулах хатуу ундаа

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

ар|хи нэр. архинд, архи­наас, архиар, о.тоо архинууд

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠷ᠊ᠢ᠊ᢉᠢ᠊ᠨ ᠊ᠣ
ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠷ᠊ᠢ᠊ᢉᠢ᠊ᠨ ᠳ᠋ᠣ
ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠷ᠊ᠢ᠊ᢉᠢ᠋ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠷ᠊ᠢ᠊ᢉᠢ᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠷ᠊ᠢ᠊ᢉᠢ᠋ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠷ᠊ᠢ᠊ᢉᠢ᠋ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠷ᠊ᠢ᠊ᢉᠢ᠋ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠷ᠊ᠢ᠊ᢉᠢ᠋ ᠪᠡ᠊‍᠊ᠨ
ᠡ‍ᠠ‍᠊ᠷ᠊ᠢ᠊ᢉᠢ᠋ ᠨᠣ᠊ᡍᠣ᠊ᠣ᠊᠊ᠨ

/~ы /~д /~ыг /~аас /~аар /~тай /~руу /~аа /~нууд

Хоршоо үг

• айраг/айраг архи - цэгээ болон сархад
• архи алш - дарс мах
• архи дарс - согтууруулах ундаа
• архи нанчид - архи дарс
• архи өнгө - архи хүүхэн, өнгө дарс
• архи сархад - архи дарс, хатуу сархад
• архи ууш - архи, дарс, ундаа тэргүүтэн
• архи цэгээ - архи айраг

Этгээд үг

АДУУНЫ ШЭЭС н. пиво

• Би хөдөөний хү н. Танай хот газрын адууны шээсийг ууж чадахгүй юм байна.
• Хөдөөний бид адууны шээс биш, гүүнийхээ айргаа уудаг хүмүүс.

АМЬ ТАРИА н. шар тайлах архи

• Төмөр: –Зэв ээ! Бид хоёр өчигдөр хэтрүүлжээ. Амь тариа хэрэгтэй байна. Зэв: –Үдийн хоол хүртэл тэсвэл яасан юм бэ.
• Би архи уусны маргааш заавал амь тариа хэрэглэдэг.

АНАЛГИН н. шар тайлах архи, пиво. О.анальгин (өвчин намдаах эм)

• Тэр хүн архи уухаараа маргааш нь заавал аналгин хэрэглэдэг гэсэ н.
• Би архи уугаад анальгин хэрэглэж үзээгүй.

БАГАБАНДИ н. 330 граммын, жижиг шилтэй архи (Монгол улсын хоёр дахь удаагийн ерөнхийлөгчийн нэр)

• Том шилтэй юм хэрэггүй, хоёулаа багабанди авъя. – Тэгье.
• Ер нь архи бага ууцгаая. Багабанди авцгаая.

БҮРЭЭ н. (шилтэй) архи (хэлбэрээр нь нэрлэсэн)

• Бид аялалд хэдэн бүрээ авч явах вэ?
• Аялалд бүрээ авч яваад хэрэггүй. Бүрээгүй аялцгаая.

ГАНЦ/НЭГ ЮМ н. нэг шил архи

• Тэд үдэшлэгийн дараа ганц юм хувааж уугаад гэртээ харьцгаажээ.
• Чи нэг юм гаргана биз дээ.

ГАНЦ/НЭГ ЮМ БОСГОХ тбү. мөнгөө нийлүүлэн нэг шил архи худалдан авах

• Бидэнд нэг юм босгох мөнгө бий бил үү?
• Гурвуулаа нэг юм босгоод ууцгаах уу?

ГАРИЙ н. аө.архи (“Архи” хэмээх үгийн үеийг тонгоргосон)

• Дэлгүүр яваад гарий аваад ирье.
• Чи гарий уухгүй юм уу? –Үгүй дээ.

ГАШ н. аө.шил архи (“шаг” хэмээх этгээд үгээс этгээд үгийг үе тонгоргож дам үүсгэсэн бололтой)

• Нэг гаш авцгаая.
• Энэ гашийн градус 52 хэм юм байна. Өндөр байна шүү.

ГАШУУН УС н. архи

• Нөхөр нь бас л гашуун усаа уугаад орой гэртээ иржээ.
• Чи нээрээ гашуун ус ууж ханахгүй юм аа.

ГОЖИН н. архи

• Бид нэг гожин уугаад харьцгааса н.
• Би маргаашийн найранд нэг гожинтой ирвэл болох юм шиг байна.

ГОЗГОР н. архи

• Би энэ үдэшлэгт нэг шил гозгортой ирлээ.
• Хүн бүхэн үдэшлэгт гозгортой ирсэн байв.

ГООНО н. хувиараа найруулж бэлтгэсэн архи

• Эдийн засгийн хямралын үед тэр авгай гооно зарж амьдарч байв.
• Ер нь гооно ууж болохгүй.

ЖОРОО н. тойруулан уух архи

• Энэ жороо шүү.
• Бүгдээрээ жороогоо уугаад завсарлацгаая.

НАЙРКА н. аө.найруулж хийсэн хуурмаг архиМ.найр О.-ка (“найруулсан юм” гэсэн утга)

• Нэг үе хүмүүс найрка хийж зардаг, авч уудаг байсан нь одоо багасч байгаа ажээ.
• Олон хүн найрка уугаад хордож байна шүү дээ.

ӨВГӨНТ н. өвгөний дүрс бүхий савтай хятад архи

• Өвгөнтийг хилээр оруулахыг хориглосон боловч зүсээ хувиргасан өвгөнт хилээр их хэмжээгээр орж ирж буй мэдээ байна.
• Чи бас өвгөнт уугаа

юу?

• '
• '

ТОРГОН/ХОРГОЙ ДЭЭЛТ н. а.архи

• Эргэлтээр эхнэр маань торгон дээлт авч ирсэ н.
• Би хоргой дээлтээс болж хэрэг хийсэн байх.

ТҮРГЭН ЦАГААН н. хурдан согтоох үйлчилгээтэй градус өндөр архи

• Чи зөөлөн юм уумаар байна уу? –Үгүй, түргэн цагаан авъя.
• Та нар түргэн цагаан захиалсан юм уу?

ХААН н. архи

• Залуу I: –Чи хаан уумаар байна уу, хатан уумаар байна уу? Залуу II: –Би хатныг нь уудаг юм уу.
• Чи эр хүн байж яагаад хаан уухгүй байгаа юм бэ?

ХАР УС н. архи

• Яахаараа үргэлж танай нөхөр хар усанд дурлаж байдаг байна аа.
• Чи бас л хар усаа уугаа юу?

ХАТАН н. вино

• Хүмүүс шар айргийг хүрэн үнээ, виног хатан гэж ярьдаг байна.
• Би хатныгуух дуртай байдаг.

ХАТУУ/ЧАНГА ЮМ н. архи

• Бид дэлгүүрээс хатуу юм аваагүй шүү.
• Чи хэтэрхий их чанга юм ууж байна шүү.

ХҮРЭН ҮНЭЭ н. пиво, шар айраг

• Би нэг хүрэн үнээ авъя.
• Чи юу авах вэ? –Би бас хүрэн үнээ авъя.

ЦАГААН ДОЛГОР н. (цагаан) архи

• Энэ цагаан долгорыг уух хүн байна уу?
• Би чамайг цагаан долгорт дуртай гэж мэдээгүй байса н.

ШИЛ ЮМ н. (нэг) шил архи

• Нэг шил юм авч ууцгаая. –За тэгье.
• Тэд шил юмны ард гарсны дараа хэрэлдсэн байна.

ШАГ н. хар захын дамлан зарах архи (“шил архи гаргая” гэсэн хэллэгээс үүссэн гэх ба зарим хүн үлдсэн ганц шил архи гэсэн утгатай хэмээн бодож байна)

• Шаг авах хүн байна уу?
• Энд оройн цагаар шаг зардаг юм. Шаг байсан ч авч ууцгаая.

ШАГЛАХ тү. архи зэргийг дамлан зарах(“шаг” хэмээхээс үүссэн)

• Энэ хүүхэн урьд нь архи шаглаж байгаад, одоо солонгос явах виз шагладаг болжээ.
• Архи шаглаж байгаад цагдаад баригдан торгуулаад байгаа юм байна.

ШАГЧИН н. архи дамлан зарах наймаачин

• Эдийн засгийн хямралын 90-ээд оны эхэн үед энэ авгай шагчин хийж байсан юм.
• Чи тэр шагчин авгайтай хэрэлдэж юу хийнэ.

ШАР ЧАВГАНЦ н. шар айраг

• Би нэг үе шар чавганцаас салдаггүй өвчтэй болсо н. Тэгээд хичээсний үр дүнд гайгүй болсо н.
• Зарим хүн ажлынхаа дараа шар чавганц бага зэрэг уугаад харьдаг.

ШИЛТЭЙ ЦЭНХЭР н. архи

• Цээжинд байгаа үгийг шилтэй цэнхэр хатгана, Цээлэнд байгаа загасыг сэрээ төмөр хатгана.
• Тэр шилтэй цэнхэрээс болж хэрэгт холбогдсон юм байна.

ШИЛЭН БҮРЭЭ н. шилтэй архи

• Хэдэн шилэн бүрээ авах вэ?
• Хоёр шилэн бүрээ авбал болох байх.

ШОВГОР н. шил архи

• Тэр үед энэ залуу шовгороос буцдаггүй байжээ.
• Тэр яриагаа эхлэхээс өмнө ширээн дээр шовгор гаргаж ирээд тавив.

ЮМ (ГАРГАХ) н. архи (гаргах)

• Дахиад нэг юм гаргах уу? –Одоо хэрэггүй дээ.
• Нэг юм байна. Уумаар байвал уу л даа.

Этгээд үг

АВАХ тү. (архи) уух

• Өө, чи сайн авч байх шив дээ.
• Дахиад нэг авчих. –Учлаарай. Миний хэмжээ болсо н.

АРИУНААДАХ тбү. нийлж нэгдэн архи уусан үед хэн нэгэн эмэгтэй дэлгүүрээс архи авахаар явах(“Ардын элч” киноны дүр Ариунаагийн нэрээс үүссэн)

• Уучлаарай, чамайг дэлгүүр лүү ариунаадуулчихъя, болох уу?
• Чи дахиад ариунаадаж байгаа юм уу?

БӨГЛӨӨ МУЛТЛАХ тү. архи уух

• Өнөө орой нэг юмны бөглөө мултлах уу? –Хэрэггүй дээ. Маргааш ажлын өдөр шүү дээ.
• Та ер нь ойр ойрхон бөглөө мулталж байна шүү, энэ ер нь болохгүй дээ.

БУРЗГАРАА ТАЙЛАХ тбү. шар тайлахаар архи уух

• Би бурзгараа тайлахгүй бол болохгүй нь.
• Чи бурзгараа тайлах хэрэгтэй байна.

БҮРЗИЙХ тбү. шартах

• Би бүрзийгээд хэцүү байна.
• Чи өчигдрийн уусан юмнаасаа бүрзийчихээд байна уу?

БҮРЭЭ ҮЛЭЭХ тбү. архи уух

• Чамайг ажлын дараа завтай гэвэл ганц шил бүрээ хамтдаа үлээж болох юм.
• Би бүрээ үлээхгүй болоод хоёр жил болж байна.

ГАНЦ ЮМНЫ АРД ГАРАХ, ГАНЦ ЮМ УУХ тбү. нэг шил архи уух

• Бид ганц юмны ард гараад харьцгааса н.
• Ажлын дараа ганц юм ууцгаах уу?

ГАРИЙДАХ тбү. аө.архи уух (“архидах” хэмээхээс үүссэн)

• Нэг үе бид өдөр бүр гарийдаж байса н.
• Та нар дахиад л гарийдаж байгаа юм биз дээ.

ГРАДУС ӨНДӨР ЯВАХ тбү. архи уух, халамцуу явах

• Палам сүүлийн үед үргэлж градус өндөр явдаг байв.
• Чи үргэлж градус өндөр явдгаа болих хэрэгтэй.

ГУДРАХ тү. архи уух

• Эмгэн архи үргэлж уудаг хүүдээ чи дахиад гудраад ирэв үү хэмээн их л дургүй байдлаар өгүүлж байв.
• Чиний гудрах арай дэндэнэ ээ.

ГУЯЛАХ тбү. мөнгөө нийлүүлэн архи авч уух

• Надтай гуялах хүн байна уу?
• Хоёулаа гуялах уу? –Тэгье.

ДАМПУУРАХ тбү. тэнэж хэсэн архи уух.X.dang pu (барьцааны зээл) М.

• '
• '

-рах

• Хаагуур дампуураад явна вэ?
• Чи ингэж дампуурч явдгаа болих хэрэгтэй.

ДАРЬБАЗАРДАХ тбү. нийлж нэгдэн архи уусан үед хэн нэгэн эрэгтэй дэлгүүрээс архи авахаар явах (“Ардын элч” киноны дүр Дарьбазарын нэрээс үүссэн)

• Та нар хэнийг дарьбазардуулсан бэ? –Намайг дарьбазардуулса н.
• Нэг залуу хүүг дарьбазардуулах уу?

ДӨРВӨН БЭРХДЭХ тбү. дөрвүүлээ нийлж архи уух (“Дөрвөн бэрх” тоглоом мэт)

• Би өчигдөрдөрвөн бэрхэдсэн юм, өнөөдөр дахин та нартаа дөрвөн бэрхдэж байгаа нь сонин байна.
• Дөрвүүлээ дөрвөн бэрхэдчихье, тэгэх үү? –Тэгье.

ДРИНКДЭХ тбү. архи уух.А.drink (уух)М.-дэх

• Чи сүүлийн үед нэлээд дринкдээд байна шүү. Муу даа.
• Дринкдэх үү? –За, тэгье.

ЗАД АВАХ тбү. олуулаа нийлж архи хэтэртэл уух

• Та нар байн байн зад авч болохгүй.
• Энэ орой зад авцгаая.

ЁРООЛДОХ тү. архийг дуустал уух

• Нэг удаа үүнийг ёроолдчих. –Үгүй, үгүй. Би ууж чадахгүй.
• Би чинь архи дарс ёроолдохоос буцахгүй хү н.

ЖОРООЛОХ тү. сүүлийн архийг тойруулж хуваан уух

• Жороолж байгаа юм.Бүгдэээрээ уугаарай.
• За ингээд жороолоод дуусгах уу? –За тэгцгээе.

ЗАРАА ЗАЛГИХ тбү. шартах

• Өө, өчигдөр нэлээд уучихжээ. Би одоо зараа залгиад байна.
• Энэ залуучууд тааруулж уухгүй, зараа залгитлаа уух юм даа.

ЗУУ ТАТАХ тбү. бага зэрэг архи уух(уг нь 100 грамм архи уух)

• Би орой бүр зуутатдаг.
• Дахиад нэг зуу татчих.

МОРИНДОО МОРЬДОХ/МОРДОХ тбү. аль хэдийн архи уугаад эхэлчих

• Чи хэзээдээ мориндоо мордчихдог байна аа.
• Тэр мориндоо мордчихсон байса н.

МӨНДӨЛ ЦОХИХ тбү. жижиг шилтэй архи уух

• Тэр үед бид хагас сайнаар үргэлж мөндөл цохидогл байлаа.
• Дахиад мөндөл цохицгоох уу?

НАЙРКАДАХ тбү. аө.найруулж бэлтгэсэн хуурамч архи уухМ.найрО.-ка М.-дах

• Найрка гэсэн ч аваад уумаар байна.
• Үргэлжнайркадаад хэрэггүй.

НОГООРОХ тбү. архи шарттал уух, нүдээ шарлаж ногоортол хэт их уух

• Миний нөхөр сүүлийн үед их ногоорч байгаад санаа зовж байна.
• Өнөөдөр чи бас л ногоорчихоо юу?

НОМ УНШИХ тбү. архи уух

• Сүүлийн үед оюутнууд ном уншдаг болоод байна.
• Чи ном уншчихаад яваа юм уу?

(НЭГ) ЮМ БОСГОХ тбү. мөнгөө нийлүүлэн архи авч уух

• Бүгдээрээ энэ оройг хөгжилтэй өнгөрүүлэхийн тулд нэг юм босгоцгооё.
• Та нар чинь дахиад нэг юм босгож байгаа юм уу?

(НЭГ) ЮМ СЭТГЭХ тбү. архи уух

• Зүгээр суухын оронд нэг юм сэтгэцгээе л дээ.
• Та нар чинь байн байн юм сэтгэх юм. Муу шүү дээ.

ӨГҮҮЛЛЭГ ТУУЖ УНШИХ тбү. хэл. архи уух

• Өвгөн: –Маргааш орой хөршийн өвгөнөө урьж хамтдаа өгүүллэг тууж уншиж ойр зуурын юм ярьдаг юм уу гэж бодож байна. Эмгэн: –Өгүүллэг тууж унших гэж юу вэ? Өвгөн: –Залуучууд архи уухаа л ингэж ярих юм.
• Үргэлж өгүүллэг тууж унших арай хэтэрнэ.

ӨЛИЙХ тбү. архи уух

• Чи хаагуур өлийж яваад эрүүлжүүлэхэд орчихдог байна.
• Би юм уугаагүй байхад чи намайг өлийсөн гэв үү?

ӨРӨӨЛДӨХ тү. архиныхаа үнийг хуваан төлж уух

• Хоёулаа нэг юм өрөөлдье. –Болж л байна.
• Та гурав дотор надтай өрөөлдөх хүн байна уу?

ПРОБЛЕМДЭХ тбү. архидах. О.проблма (асуудал)М.-дэх

• Би байн байн проблемдэх дуртай.
• Өнөөдөр проблемдэх үү?

РОМАН УНШИХ тбү. архи уух. О.роман (том хэмжээний үргэлжилсэн үгийн бүтээл)

• Монголд залуучууд архи уухыг “савах, халуурах, программдах, роман унших” гэх мэтээр нэрлэдэг.
• Та хоёр хар өдрөөр роман унших гэж үү?

САВАХ тбү. архи уух, цэнгэх (их ууж ойчихыг дүрсэлсэн)

• Тэд өчигдөр оройжингоо савсан байна.
• Чи ингэж их савж болохгүй.

СОНИН ХУЙЛАХ тү. архи уух (шил архийг сонинд хуйлан нууж авч явах)

• Бид тэр үед ажлын завсар зайгаар сонин хуйлдаг л байлаа.
• Дахиад сонин хуйлах гэж байгаа юм уу?

СТРЕССЭЭ ТАЙЛАХ хэл. Архи ууж цэнгэхА.stress (сэтгэлийн дарамт, стресс)

• Сүүлийн үед бид стрессээ тайлаагүй юм байна шүү. –Тийм юм байна.
• Хааяа стрессээ тайлах зүгээр юм шиг.

СЭТГЭХ тбү. архи уух аргыг олох, ярилцах

• ЗалууI: –Чи өдөр бүр сэтгэдгээ больсон дээр дээ. ЗалууII: –Тийм ээ.
• Залуучууд та нар байн байн юм сэтгэхээ болих хэрэгтэй.

ТАТАХ тү. архи уух

• Чи татахгүй юм уу? –Зүгээр зүгээр. Болно.
• Дахиад татчих.

ТЭСЛЭХ тү. архины бөглөөг нь мулталж архи ууж эхлэх

• Хэдүүлээ нэг юм тэслэх юм биш үү. –Тэгвэл тэгье.
• Үүнийг тэсэлчих үү? –За тэг.

ХАЛААЛТ АВАХ тбү. бага зэрэг архи уух

• Ажлаа тараад харих замдаа жаахан халаалт авсан ч болно шүү дээ.
• Өнөөдөр хүйтэн байна, халаалт авдаг юм уу.

ХАЛАМЦАХ тбү. архи уух

• Чи үргэлж халамцах юм. Яагаад тэгдэг байна. Халамцаж яваад хэрэг төвөгт оржээ.
• '

ХАЛУУРАХ тбү. архи дарс хэсэж уухЗохиолч I: –Өнөөдөр жаахан халуурвал яасан юм бэ? Зохиолч II: –Тэр ч бас зөв санал байна шүү.

• Бидэнд өнөөдөр халуурах хэрэг байхгүй баймаар.
• '

ХАЛЬТРАХ тбү. архидах

• Энэ орой хоёулаа дахиж хальтарах уу? –Аа, дэмий дээ.
• Өнөөдөр хальтармаар байдаг.

ХӨНТРӨХ тү. архи уух

• Баяр хуваалцаад энийг цохичих. –Хөнтөрчихье.
• Хөнтөрчихгүй яав. –Зүгээр зүгээр. Сүүлийн үед балгахгүй байгаа.

ХӨРӨӨДӨХ тбү. архинд согтож гуйван явах (хөдөлгөөнийг дүрсэлсэн)

• Би өчигдөр гудамжинд хөрөөдөж яваад цагдаад баригдаад торгуулчихлаа.
• Тэр хөрөөдөж яваа нөхрийг хар даа.

ЦОХИХ тү. (архи) уух

• Дахиад нэг хундага цохичихгүй юм уу?
• Энэ архинаас нэг цохичих.

ЦӨЛД ХАТАХ тбү. архи үнэхээр уумаар байх

• Цөлд хатах нь. Шар тайлах хэрэгтэй байна.
• Цөлд хатаад байгаа юм бол оронд нь чихэр идээд хорхойгоо дарахгүй юү.

ЧООГООДОХ тбү. архидах.

• Түүний нөхөр чоогоодох болсон нь тун харамсмаар.
• Та нар байн байн чогоодох буруу.

ШИЛ БУУДАХ тбү. архи уух

• Үргэлж шил буудах нь хүний эрүүл мэндэд хортой байх аа? –Мэдээжийн хэрэг. Тийм шүү дээ.
• Та хоёр чинь шил буудах гэж суугаа юм уу? –Тийм.

ШИЛЭН БҮРЭЭ ҮЛЭЭХ тбү. архи уух

• Одоо үед залуучуудын дунд шилэн бүрээ үлээх явдал ихсэж байгаа нь нийгмийг түгшүүлж байна.
• Өдөр бүр шилэн бүрээ үлээдэг муу зуршилтай ажээ.

Товчилсон үг

АПК Архи, Пивоны Комбинат

АПУ “Архи, Пиво, Ундаа” [хувьцаат компани]

АПҮ Архи, Пивоны Үйлдвэр

САПУ Спирт, Архи, Пиво, Ундаа

САҮЗ Спирт, Архи Үйлдвэрлэгчдийн Зөвлөл

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

архинд ам нь халах - архи их ууснаас болж, дэмий сагсууран ярих

архины андуу, сархадын сандуу - архи дарс ууснаас болж, болчимгүй байдал гаргах нь

архины лүү/хөнөг - (үл тааш.) архи их уудаг хүн~Энэ муусайн архины хөнөгүүд миний тухай ярьж байгаад намайг ороод ирэхлээр дооглон инээцгээж байгаа вий...” гэж Чойронз бодов (Л.Түдэв, Нүүдэл суудал).

↑ аман архи уух

Хэвшмэл хэлц

Аарц уусан дотроо

Архи уусан гадагшаа

Авга муу гээд алахгүй

Архи муу гээд асгахгүй

Агсам морь төвөгтэй

Архи уусан хэрүүлтэй

Ажил гэхэд “-Ой”

Архи гэхэд “-Аль”

Ажил хөдөлмөр гэхэд хүний хойно

Архи мах гэхэд хүний өмнө

Ажил – эрхэм

Архи – адаг

Азарга унасан хүн давхимтгай

Архи уусан хүн бурамтгай

Айл хайх албатай

Архи уух ажилтай

Айл хэсэх дуртай хүн гараа хаяламтгай

Архи уух дуртай өвгөн сахлаа имрэмтгий

Алжуу залхуу амьдралд харш

Архи тамхи биед харш

Ан хөөвөл тогоо дүүрнэ

Архи хөөвөл толгой дүйрнэ

Арван настай хүүхэд үзсэнээ

Архи уусан хүн үнэнээ

Архи алмайтай

Тамхи талимаатай

Архи арван гурван жолоотой

Ах дүү нар нэг л жолоотой

Архи арван гурван жолоотой

Тамхи тавин гурван ташууртай

Архи арван замтай

Тамхи таван замтай

Архи арван нас тална

Тамхи таван нас үрнэ

Архи арван үг илүү хэлүүлэх

Тамхи таван үг илүү хэлүүлэх

Архи ахадвал барс

Ашиг олдвол хор

Архи балгахад амиа хорлох

Тамхи татахад тархиа хорлох

Архи гахай идэшгүй гашуун

Нохой долоошгүй нойтон

Архи гэвэл өрвөс

Ажил гэвэл ухас

Архи гэхээр арааны шүлс нь гоожно

Ажил гэхээр оройн үс нь босно

Архи муу ч гэсэн уснаас дээр

Айраг цэгээ ч гэсэн цайнаас дээр

Архи нь таных боловч

Арван хуруу нь минийх

Архи савнаасаа бусдыг дийлнэ

Арга ухаан муйхрыг дийлнэ

Архи тамхи эдийн сүйтгэл

Уур хилэн сэтгэлийн зовлон

Архи тархи барах

Алиа хөрөнгө барах

Архи уувал

Ах дүүгээ мартдаг

Архи уувал хатууг нь

Авгай авбал залууг нь

Архи уугаад арслантай тулах

Архиа гарахад араатнаас айх

Архи ууж айл тойрч

Цай ууж цаг барах

Архи ууж айл тойрч

Цай балгаж цаг нөгцөөх

Архи уумтгай бол самуун болдог

Айл хэсэмтгий бол залхуу болдог

Архи уусан согтуу

Айл хайсан залхуу

Архи уусан согтуу

Албин туссан алжуу

Архи уусан хүн ам бардам

Азарга унасан хүн зам бардам

Архи уусан хүн үнэнээ

Алиа хүүхэд үзсэнээ

Архи уусан хүнд

Ангарын ус өвдгөөр

Архи уух ам

Ангар харах нүд

Архи уухад ам хазгай

Азарга унахад бие хазгай

Архи уухад ам хашилдаг

Тамхи татахад тагнай гашилдаг

Архи уухад аминд харш

Айл хэсэхэд ажилд харш

Архи уухад оройлдог

Аюул болоход арилдаг

Архи уухыг мэдэхгүй

Агсам тавихыг мэдэх

Архи уухыг мэдэхгүй

Дайвалзахаа мэддэг

Архи хэмтэй сайн

Ачаа хомтой сайн

Архи хэмтэй сайн

Ажил дэмтэй сайн

Архи шартай

Шашин хортой

Сүү шимтэй

Сүжиг харштай

Архи шингээх дотроосоо болох

Эрдэм шингээх ухаанаасаа болох

Архи эрсэн хүн айл танихгүй сурна

Адуу эрсэн хүн гүү танихгүй сурна

Асар үгүй бол найр цулгай

Архи үгүй бол хурим цулгай

Дугараа манай

Архи танай

Салхи бороо хоёр

Сайхан дээлийн дайсан

Архи хүүхэн хоёр

Сайн эрийн дайсан

Ус замыг эвддэг

Архи занг эвддэг

Хүүхэн аашаараа

Архи амтаараа

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Архин дээрээ арслан бар

Архиа гарахаар алаг бяруу

Тайлбар: согтохоороо хүн биш араатан болох

Архи арван гурван жолоотой

Тайлбар: архи хүнийг дийлж баллана

Архи арван насны хулгайч

Тамхи таван насны хулгайч

Тайлбар: архи тамхи хэрэглэх нь хүний эрүүл мэндэд хортой

Сохор үхэрт худаг бүү таниул

Согтуу хүнд архи бүү үзүүл

Тайлбар: согтуу хүн улам цаашилж давардаг