хөл

Монголоор

Үгийн дуудлага

[xцl]

Үндэсний бичиг

ᠬᠥ᠊ᠯ

(хөл)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. биезүй. Хүн, амьтны газар гишгэж явах хөдөлгөөний эрхтэн
2. Ширээ сандал, тогоо зэрэг юмны тулгуур
3. шилж. Юмны шувтрах үзүүр, адаг
4. шилж. Олны үймээн, хөдөлгөөн
5. шилж. Бэл, бэнчин
6. шилж. Уг, сурвалж

II.

1. хар хөл (каракуль), хар хөл зах (каракуль хонины арьсаар хийсэн зах), хар хөл арьс (каракуль хонины арьс).

III нэр.

1. Найрлага

IV нэр.хуучир.

1. Нуур.

Нийлмэл үг

баруун хөл - хоёр хөлт амьтны баруун талын хөл

урд хөл - дөрвөн хөлт амьтны урд хөл

модон хөл - гутлын уланд уяж өндөрлөн явахад зориулан тохируулсан мод

хиймэл хөл - хөлгүй хүнд хийж тохируулсан хөл

хөл алдах - а.ус гатлахад хөл газар хүрэхгүй болох; б.шилж. худалдаа арилжаа хийгчид ашиг хонжвор олж чадалгүй, бэл хөрөнгөдөө халдаж сүйрэх; в.шилж. олон болон их юмны дотор орсны улмаас аль ч учраа олохгүй сандрах, нүд алдах; г.шилж. айж сандран, учраа олохгүй болох; д.шилж. олны дотор байр сууриа олж чадахгүй алдаж эндэх; е.шилж. ихэд хүндэтгэн дайлж цайлах

хөл алдсан панзчин - а.сүйрсэн панзчин; б.яриа. шатсан панзчин

зах дээр хөл алдах - зах дээр очоод их юмны дотор нүд алдах, зах дээр олны дотор орж алмайрах

хөл амрах - их явж ядарсан хүн түр амсхийх

хөл бохирох - өрөөсөн хөлөөр сөгдөх

хөл бөмбөг - хоёр баг болж, бөмбөг өшиглөн хөөж эсрэг талын тор бүхий хаалганд оруулан наадах спортын нэг төрөл

хөл бөмбөгчид - хөл бөмбөг наадагчид, хөл бөмбөгийн баг

хөл дээрээ босох/хөл дээрээ зогсох - бие дааж ажиллаж амьдарч чаддаг болох

хөл жийх - а.хөлөө тэнийлгэх; б.шилж. амрах, жаргах

хөл нүцгэн - гутал оймсгүй

хөл унаа - унаж яваа уналга

хөл машин - хөлөөр гишгэж оёдог оёдлын машин

хөл ооль - босоо зогсож цавчих ооль

хөл орох - а.гишгэн явж чадах болох; б.суумгай зантай хүн явамхай болох

хөлд орох - а.нялх амьтны хөл дээрээ тэнцэж явах болох; б.гадуур дотуур явах дургүй байсан хүн, явахыг дурлах болох

хөл тогтох - явуулын хүн нэг газар түр суурьших

хөл унаа - унаж яваа морь хөсөг

хөл уур - тариа зэргийн юмыг гишгэж нүдэхээр тохируулж хийсэн нэгэн зүйлийн уур

хөл хорих - орж гарахын хориглох

хөл хүнд - а.бие жирэмсэн; б.удаан назгай; хүнд хөлтэй

хөл хүнд болох - хөл хүндрэх

хөл хүндрэх - а.жирэмсэн болох; б.явах хэсэх дур болих

хөл хумих - а.гадуур явахаа татах, багасгах; б.гэрээс гарахгүй суух

хөл нийлэх - а.алхаа гишгээ жигдрэн тохирох; б.шилж. үйл хэргийн зам мөр, арга барил таарч тохирох

хөл нэгтэй - ажил явдлын холбоо харилцаатай, хамаа бүхий

хөл халах - а.морь малын хөл чөдөр тушаандаа хогогдон улайх; б.унаагаа сэлгэж унах

хөл хэрэх - нутаг орноос гарч тэнүүчлэн явах

хөл хянагч - хөлийн түшмэл

хөл цөөрөх - хөл татрах

хөл цээрлэх - айл гэр буюу нутаг газарт ямар нэгэн цээрлэлтэй зүйл гарсан учир гаднын хүнийг оруулахгүй хориг тэмдэг тавих

хөлийн ороолт - хөл ороох даавуу

хөлийн түшмэл/хөлийн цэц - бөх барилдах зэрэгт тэмцээн маргаан, будлианыг шүүн шийтгэгч

хөлийн эвэр - хөлийн хурууны үе зэрэгт ургах эвэрлэг зүйл

хөлөө татах - а.жийсэн хөлөө хурааж атирах; б.шилж. гадуур дотуур явахаа багасгаж цөөвчлөх

сандлын хөл - сандлын тулгуур

орны хөл - орны тулгуур

зургийн аппаратны хөл - зураг авах үед аппаратыг хөдөлгөөнгүй болоход хэрэглэх тулгуур

бууны хөл - буудах үед бууг хөдөлгөөнгүй болгох тулгуур

гүүрний хөл - гүүрийн тулгуур баганууд

модны хөл - хошуурч ургасан ой модны шувтрах үзүүрийн орчин газар

уулын хөл - уулын шувтарга бэлийн орчин газар

усны хөл - гол горхины шувтарга адаг

бууцны хөл - бууцны адаг зах

хотны хөл - хот бууцны адаг зах

хөл газрын ургамал - хүн, мал, техник гатчин талхилж бохирлож нягтруулан өөрчилсөн хөрсөнд ургаж чаддаг тэсвэртэй өвслөг ургамлууд

хөл багатай - а.бэл хөрөнгө тааруу; б.орох гарах хүн цөөн

хөл болох - а.дайн дажин, үймээн түйвээн үүсч дэгдэх; б.үйл үйлдвэр хийхийн тулд ихэд бэлтгэж ихээхэн хүч хөдөлмөр гаргах; в.ихэд хүндлэн дайлж цайлах

хөл ихтэй - а.бэл хөрөнгө ихтэй; б.хөл үймээн ихтэй

хөл муутай - а.бэл хөрөнгө багатай; б.чадал чинээ ядуу дорой; в.хөл нь доголон буюу бэртэнгэтэй

хөл сайтай - а.бэл хөрөнгө ихтэй; б.чадал чинээ ихтэй; в.шөрмөс булчин сайтай

хөл хөдлөх - хөл болох

шинэ гэр барих гэж хөл хөдлөх - шинэ гэр барих гэж тун их бэлдэх

наадамд очих гэж хөл хөдлөх - наадамд очих гэж тун их бэлдэх

хөл татрах - олны явах зорчих нь цөөрөх, намжих

хөл тасрах - олны явах зорчих хөл хөдөлгөөн зогсох

хөлд дарагдах - олон хүн ирж ажил удах

гудамжны хөл - а.гудамжны адаг шувтрага; б.гудамжны хөл хөдөлгөөн

хөл нэгтэй - үйл явдал нь эрхбиш холбогдол нэгтэй

хөл хийх - а.ямар нэгэн юмаар бэл хөрөнгө болгох; б.юмны газар тулах тулгуур хийх

малын хөл - мал тус бүрд таацуулан бодож ногдуулсан ногдол зүйл

малын хөлийн татвар - мал тус бүрд таацуулан бодох татвар

хөлийг нь олох - ул үндсийг мэдэх, учир ишийг нь олох

хөлтэй ус - а.ундарга сайтай, их устай; б.хөл уналгаар гаталж болох ус

хөлтэй худалдаа - юм бүхэнтэй буюу их юмтай худалдаа

эмийн хөл - эмийн найрлага

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

хөл нэр. *~ газар хүрэхгүй (маш их баярлах), хөлийн, хөлд, хөлөөс

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠬᠥ᠊ᠯ ᠤ‍᠊ᠨ
ᠬᠥ᠊ᠯ ᠳ᠋ᠣ
ᠬᠥ᠊ᠯ ᠊ᠢ
ᠬᠥ᠊ᠯ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠬᠥ᠊ᠯ ᠢᠶᠡᠷ
ᠬᠥ᠊ᠯ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠬᠥ᠊ᠯ ᠡᠣ᠊᠊ᠷᠣ᠊ᡍᠣ
ᠬᠥ᠊ᠯ ᠢᠶᠡ‍ᠨ᠋

/~ийн /~д /~ийг /~өөс /~өөр /~тэй /~ рүү /~өө

Хоршоо үг

• хөл гар - хүний дөрвөн мөч
• хөл үймээн - үймээн бужигнаан, хөл хөдөлгөөн
• хөл хөлсөөн - а.хөл шуугиан; б.үймээн самуун
• хөл хөгжөөн - олон хүний хөл хөдөлгөөн
• хөл хөөр - олны ихэд баясан цэнгэх явдал

Товчилсон үг

ГХБХ Гүржийн Хөл Бөмбөгийн Холбоо

ДХБХ Дэлхийн Хөл Бөмбөгийн Холбоо

ЕХБХ Европын Хөл Бөмбөгийн Холбоо

МХБҮХ Мэргэжлийн Хөл Бөмбөгийн Үндэсний Холбоо

МХБХ Монголын Хөл Бөмбөгийн Холбоо

ОУМХБХ Олон Улсын Мэргэжлийн Хөл Бөмбөгийн Холбоо

ОУХБХ Олон Улсын Хөл Бөмбөгийн Холбоо

ХБК Хөл Бөмбөгийн Клуб

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

хөл газар хүрэхгүй - маш их хөөр баяр болж явах

хөлөө алдах - а.нийлж явсан хөлөө сольж гишгэх; б.худалдаа наймаанд бэл алдах

хөлөө олох - а.алдсан хөлийн алхааг нийлүүлэх; б.шилж. хөлжих, хөрөнгө бэлтэй болох; в.шилж. амьдрах аргаа олж олны дунд байр сууриа эзлэх

хөл бохирохгүй - огт амралгүй

хөл жийх - амрах

хөл дүүжлэх - унаа унаштай болох, унаа залгах

хөл газар завсарлах - унаа унах

хөл газар хүрэхгүй - учиргүй, туйлаас, маш

хөл дэгдэх - баярлан сэтгэл хөөрөх

хөл залгах - аян замд унаатай болох

хөл залгуулах - унаа өгөх, унаатай болгох

хөлд нь суух - а.адуу малын хөлд нь сууж барих; б.завшаан эрж бусдад хуурамч ааш гаргах; аргадан ая тал засаж байгаад санасандаа хүрэх гэж оролдох

хөл нь дөрөөнд хүрэх - нас биенд хүрэх, биеэ дааж чадах болох

хөл хөнгөрөх - а.баяр хөөр болж, сэтгэл нь хөхөх; б.явах хөдлөх дур зориг орох

хүнд хөлтэй - аажуу, удаан назгай

хөнгөн хөлтэй/хөл хөнгөнтэй - а.түргэч, хөдөлгөөнтэй; б.унаа малын хурдан, хашин биш

хөл дээрээ зогсох - а.хөл дээрээ босох; б.бие дааж амьдрах; в.хүнд өвчний дараа илаарьших, эдгэрэх

хөл дээрээ гарах - хөл дээрээ босох

хөл дээрээ босох - а.хөл дээрээ зогсох; б.биеэ дааж ажиллаж амьдран чадах болох; в.хүнд өвчний дараа эдгэрэх

хөл дээрээ тогтох - а.хөл дээрээ бат зогсох; б.оршин тогтнож чадах

хөлд нь үрэгдэх - а.бусдын эн зэрэгт хүрэхгүй хохирох; б.бусдын хэрэг явдлын далимд хэлмэгдэх

хөл хучих - асран бөөцийлөх, халамжлах

хөлөө хугалчих шахах - а.ая тал олох гэж хичээх; б.найр тавин ихэд хүндэтгэх; в.хөнгөмсөг зан гаргах

хөлөө хучуулах - харж хандуулах, өргөж асруулах

хөлөөрөө толгой хийх - дураараа аашлах, зоргоор авирлах

хөл хэрэх - нутаг орноо орхин тэнүүчлэн хэсэх

хөл гар болох - а.ядарсан хүнд тус дэм болох; б.шилж. муу хүнд ашиглагдах, бусдын үйл хэрэгт хань хамсаа нь болох

хөлд нь чирэгдэх - өөрийн хэр чадлыг мэдэхгүй үйл явдалд бусдыг даган дууриаж байгаад хохирох

хөл хэрээтэй, хүзүү холбоотой - үргэлж хамт явж байдаг

хөлд байх - дарлагдан зовох

хөлд оруулах - бие дааж ажиллаж амьдарч чаддаг болгох

хөлтэй нь хөлхөж, хөлгүй нь мөлхөх - олон хүн үймэн бужигнах

солгой хөлийг нь гохдох - эмзэг газрыг нь хөндөн ажил хэргээ бүтээх

их хөлийн - а.олон хүн цуглардаг; б.сүүхээ чадал ихтэй, дээгүүр жаалдаг

хөл сийрэг - хүмүүсийн хөл хөдөлгөөн бага, хүн цөөтэй

хөл авах - а.хөлд цус буух буюу доголох~Боговчийн хар хайрга морины хөл авчихлаа гэж үглэх хүн ч олширлоо (С.Пүрэв, Наран шарлагын талбай). б.бөхийн мэх

хөл алдах - а.ус гатлахад бие хөвж, хөл газар хүрэхгүй болох~Усанд шахагдсан морьд хөл алдангуутаа толгойгоо шоволзуулан ус тургилав (С.Эрдэнэ, Гарман дээр). б.маш ихээр баярлах

хөл болох - үйл явдалд ихэд бэлтгэж яарах бужигнах, сүйд майд болох~Тээр жил Дархан Санги гэж сая л нэр гарч явсансан. Шинээр барьсан Бумбатын хийдийн ганжир цутгах гэж ямар их хөл боллоо (С.Эрдэнэ, Амьд яваа хүн).

хөл газар хүрэхгүй - учиргүй, туйлаас, маш~Нутагтаа очиж аавтайгаа уулзана гэхээс түүний сэтгэл хөөрч, хөл газар хүрэхгүй бөөн баяр болж байлаа (Н.Банзрагч, Зам).

хөл гар болох/гар хөл болох - муу хүнд ашиглагдах, бусдын үйл хэрэгт хань хамсаа нь болох~Хар шар феодалуудын гар хөл болсон хүн манай эвлэлд багтдаггүй гэж Гаваа хэлэв (Л.Түдэв, Уулын үер).

хөл газар завсарлах - морь унах, унаанд суух~Аминдаа цайны сүүний гунж, хөл газар завсарлаад байх ганц номхон унаатай хоцорвол над боллоо (Д.Найманжин, Оломгүй далай).

хөл гишгэх газаргүй - их л шахуу байдал~Бид хөл гишгэх газаргүй болж байна шүү. Хүй цөглөсөн газартаа хүний эрхэнд амьдарч болох уу даа. Бодох цаг иржээ.

хөл дүүжлэх - унаа унаштай болох, унаа залгах~Би анх танай аймагт мал тууж ирээд унах унаагаа хээрийн нохойд өргөчихөөд нутаг буцъя гэхээр хөл дүүжлэх юмгүй ёстой л нохой явган, гахай нүцгэн болж хүн танихгүй газар мэдэхгүй гайхаш тасраад гэлдэрч явтал Сономтой танилцсан юм (Д.Мягмар, Нийлэх замын уулзварт).

хөл дэгдэх - баярлан сэтгэл хөөрөх~Энэ мэтийг сонсоод тархинд нь гэрэл тусаж хөл дэгдэн тэсэхүйдээ арга гаргаж, Болдын тул лам нараас төлгө үзүүлж ирье гэж шалтгаалж... хүрээний зүг явав (Д.Нацагдорж, Үзэгдээгүй юм).

хөл дээрээ тогтох - оршин тогтнож чадах~Миний хэлсэн энэ хэдэн үгнээс та бүхэн манай нэгдлийн хөл дээрээ тогтож чадсаныг мэдэж болох биз ээ (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

хөл залгах - аян замд унаатай болох~“Гэвч Агаа надад номхон буурал морио бүүр өгнө гэсэн... Би юу ч гэсэн хөл залгах унаатай шүү” гэж бас бодно (Д.Гармаа, Цагаан булаг).

хөл залгуулах - унаа өгөх, унаатай болгох~Надад хөл залгуулж өгсөн тэр хүн та нарыг таньдаг бололтой. Лав танд мэнд хүргээрэй гэсэн гэж Хуяг хэлэв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

хөл жийх - амрах~Миний аав намайг хүн болгох гэж зүтгэн тэмцсэнийхээ төлөө хөл жийж жаргах байсан даа (Д.Найманжин, Оломгүй далай).

хөл малгай болох - сүйд болох, хөөрөх, баярлах~Хамтрал коммун гээд л хөл малгай болж байгаа л гэнэ (С.Дашдооров, Улаан гэрийн Юндэн).

хөл нь дөрөөнд хүрэх - нас биенд хүрэх, биеэ дааж чадах болох~Гайгүй ээ, нэг л мэдэхэд үрийн чинь хөл дөрөөнд хүрч, гал халуун хайрыг чинь мэдэх цаг ирнэ (Б.Явуухулан, Түүвэр зохиол).

хөл тавих - анхлан хийж гүйцэтгэх~Тэр Бао Шүнь Гүй Билиг өвгөн нарыг хоёр өдөр шалсны эцэст багийн хүн морьд шинэ нутагт хөл тавихаас өмнө завдаж хил орчмын онгон дагшин хунт нуурын үзэмжийг бахдан харах боломжийг олж чадсан нь энэ юм (Зян Рун, Чонон сүлд). ~Хээрийн чонын бэлтрэг хагас жил хүрэхгүй хугацаанд өсөж томроод өөрөө хоолоо олж идэхтэй болсон байдаг байх гэж... Харамсалтай нь амьдралд хөл тавиад удаагүй байхдаа бууны суманд амь үрэгджээ (Зян Рун, Чонон сүлд).

хөл тавих зайгүй - их л шигүү~Өчигдөр буюу тоглолтын сүүлийн өдөр цирк хөл тавих ч зайгүй шахам пиг дүүрсэн байлаа.

хөл тасрах - олны явах зорчих хөл хөдөлгөөн зогсох~Эрт дээр цагт манай тал нутагт дайн дажны хөл тасрахгүй хэдэн мянган хүн морьдын үхсэн хүүр сэгийг чоно л устган ариутгадаг байжээ (Зян Рун, Чонон сүлд).

хөл татах - явж суухаа цөөхөвчлөх~Таргатын голын айлуудын зүүн өмнө, хагас өртөө хэртэй очсоноо хөл татаж, борооны эсрэг харан хэвтэв (Д.Намдаг, Хөгшин чоно ульсан нь).

хөл татрах - нааш цааш зорчигчид цөөрөх~Зүүн хойд зүг рүү явах тусам хүн амьтны хөл татраад худгийн амсар байтугай адууны хомоол ч үзэгдэхээ байлаа (Зян Рун, Чонон сүлд).

хөл толгойгүй - эх адаггүй~Хөл толгойгүй юм болж сандарч байгаад яваад өгөв (Ж.Пүрэв, Гурван зангилаа).

хөл туших - саад болох~Бодоод бодоод мартамгүй хэмээн дуулахад нь үл мэдэг нэгэн уйтгар мөрөөдөл зүрхийг цаламдаад, зөн совингийн хүлээс хөл туших шиг болж, тэр л дууны айзам эгшиг, үг нугалаа бүхэн нь айдас төрүүлэн, сэтгэл уяраан чээжинд унадаг байжээ (Д.Норов, Хулчгар).

хөл хөнгөнтэй - а.морь малын ялгуун гавшгай, хашин биш~Хөл хөнгөнтэй сайхан сайвар морины явдлын аясаар Итгэлтийн бодол эргэлдэн сэтгэл нь аятай бөгөөд уужим байв (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир). б.бушуу шаламгай, дур бахтай

хөл хөнгөрөх - баяр хөөр болж, сэтгэл нь хөөрөх~Гэрээс гарахдаа шавь хаалгаа мөн л аяархан нээн, аяархан хаасан боловч хашааны хаалганаас дөнгөж гарахтайгаа зэрэг нүд нь сэргэж, хөл нь хөнгөрөв (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн).

хөл хөөрцөг/хөөр болох - баярлаж догдлох~Өглөө наранд явна гэж хэчнээн хөл хөөрцөг боллоо (М.Эрдэнэбат, Хар хүн). ~Тэгээд надад хэлэх нь эвгүй болохоор... намайг гомдоочих байх гэж санахдаа ингэж ой мой тэмдэглэж, хөл хөөрцөг болсон юм биш байгаа (Д.Мягмар, Бууршгүй сэтгэлийн илч). ~Хүмүүс өөр зуураа чоно авлахыг ярилцаж хүүхэд багачууд даган давхилдах гэж хөл хөөр болно (Д.Намдаг, Хөгшин чоно ульсан нь). ~Айл саахалтад амьтан хүн ирэхийн сургаар чи бидэн ингэж хөл хөөр болоод юүхэв дээ (Н.Сүхбат, Мухар цэцэрлэгийн зун).

хөл хумих - дуусах, болих, барагдах~Морь хүний зоо тэнийж тарианы газрын тоосыг гөвсөн цэрэг цуухын албаа дүүргэж, дайн дажны хөл хумин нутгийн зүг жолоо заллаа (Ж.Дашзэгвэ, Орхоны овилго).

хөл хураах - гадуур дотуур явахаа цөөхөвчлөх, харилцан явалцахаа болих~Шөнө болов, огторгуйн гүнд одод ягшраад олон амьтан хөл хураатал... (Батбаяр, Эрэлхэг залуугийн идэрхэг алхаа).

хөл хураагдах - орой болж хүмүүс нааш цааш явалцахаа зогсох, үймээн шуугиан намжих~Нүд эргэж, сонор авбал хүн амьтны хөл хураагдаж, үймээн шуугиан намхран замхарч байлаа (Т.Бөх, Шөнөд өргөх дуу). ~Орой болжээ, сэргээтэй бай! Хүний хөл хураагдсаар зайлах хэрэгтэй гэхэд нөгөө нэг нь... (Өлзийбат, Энгийн нэгэн хөдөлмөрчин).

хөл хучих - асран бөөцийлөх, халамжлах~Хөнжлийг чинь дэлгэнэ, дүү минь, хөлийг чинь хучна, бэргэн минь (Ц.Дамдинсүрэн, Буурал ээж).

хөл хүнд/хүндтэй - жирэмсэн~Сүүлийн үед нам гүм байх болсон дуучин бүсгүй хөл хүнд болж, удахгүй ээж болох гэж байгаа гэх мэдээлэл үнэн болж таарав. ~Эм хүний хувьд яаж ч болдоггүй жамаар эрийг хүсч, түүнтэй энгэр зөрүүлээд хожмоо хөл хүндтэй болсноо мэдээд баярласан... (Д.Гармаа, чээжний бэлтрэг).

хөл хүнд болох - жирэмслэх~Хөл хүнд болсноо мэдсэн анхны өдөр нөхөр бид хоёр хачин их баярлалдаж билээ, охиноо дүүтэй болгох нь гээд (Л.Өлзийтөгс, Эмэгтэй хүн).

хөл хүндрэх - а.өвдөх~Хазганан туяганан явсаар хөл нь хүндэрч тэсэхийн аргагүй янгинан өвдөхөд, тамирдаж суларсан биеэ амраахаас өөр аргагүй (С.Эрдэнэ, Хонгор зул). б.жирэмсэн болох

хөл хэрэх - нутаг орноо орхин тэнүүчлэн хэсэх~Гадаад дотоодын орноор хөл хэрэх нь Ганаагийн сонирхол юм гэсэн.

хөл хэрээтэй, хүзүү холбоотой - үргэлж хамт явж байдаг~Бадарч Ханд руу ойртоод, –Хөл хэрээтэй, хүзүү холбоотой ганган амьтан чинь хаачсан бэ? Та хоёр түнжин хагарсан уу гэж асуулаа (Н.Банзрагч, Дөчөөд оны жавар).

хөлгүй дэрвэх - ихэд баярлаж хүсэх~Эв хамтын будаа гэдэг чинь иддэг л хоол, эрэн эрэн бэлэн будаа иднэ гэдэг чинь, ийм сайхан цаг ирсэнгүй бол хамар над хаанаас олдохсон билээ! гээд хамар Лодон чимээгээр нь хөлгүй дэрвэж эхлэв (Батмөнх, Хамар Лодон).

хөлд байх - дарлагдан зовох~Эзэрхэг харгисын хөлд байсан буурай Монголын цогтой ардыг эрэлхэг зоригтой Сүхбаатар эдүгээ үед нэгтгэн дагуулав (С.Буяннэмэх, Сүхбаатарын туг).

хөлд дарагдах - олон хүн ирж ажил удах~Олны хөлд дарагдаж зочлох дайлах ажил нь хэчнээн их байхын хэрээр төчнөөн сайхан зантай болно (Б.Бааст, Гэнэн хонгор цаг). ~Намрын шаргал нар баруунтаа хэвийж, хос залуусын хурим болно гээд ах дүү хамаатан садан бүгдээр цуглаж, олны хөлд дарагдсан Болороогийн ээж

хөлд нь суух - ая тал засаж байгаад санасандаа хүрэх гэж оролдох~За тэр, даалгавартай явсан нь илэрлээ. Одоо эвтэйхэн хөлд нь сууя гэж бодов (Л.Түдэв, Уулын үер).

хөлд нь үрэгдэх - а.бусдын эн зэрэгт хүрэхгүй хохирох~Ванданов гүн цол хүртэж, наадам хийх гэнэ. Жаргал хүүхнийг хатан болгож хурим хийх гэнэ. Муусайн ядуучууд хөлд нь үрэгдэх нь (С.Удвал, Их хувь заяа). б.бусдын хэрэг явдлын далимд хэлмэгдэх

хөлд нь хий орох - зангаа хувиргаж, залаагаа гозойлгох~Ямартай ч дөлгөөн, тайван төрийн түшээг нэг асуудал хөлд нь хий ороход хүргэсэн.

хөлд нь чирэгдэх - өөрийн хэр чадлыг мэдэхгүй үйл явдалд бусдыг даган дууриаж байгаад хохирох~Төрийн албан хаагчдын цалинг нэмбэл хувийн хэвшлийнхэн хөлд нь чирэгдэнэ.

хөлд оруулах - бие дааж ажиллаж амьдарч чаддаг болгох~Даш дарга ухааныг минь, нүдийг минь нээж, Егоров минь амьдралын залуурыг залж хөлд оруулж өгсөн билээ (Н.Банзрагч, Зам).

хөлд суух - аргадан ая тал засаж санасандаа хүрэх~За тэр даалгавартай явсан нь илэрлээ. Одоо эвтэйхэн хөлд нь сууя гэж бодоод буцаж суудалдаа суув (Л.Түдэв, Уулын үер).

хөлд үрэгдэх - бусдын хүчин сүр, хэцүү догшин үйл ажиллагаанд өртөж сүйд майд болох буюу хохирох дамтрах~Зарим нь дайн дажны хөлд үрэгдсэнээс данжаадын пүүсэнд гурил үүрч шоргоолж шиг боовны үртэс түүж амь зогоосон нь дээр хэмээн хятад нутаг руу зулбах болов (Ш.Ванчаарай, Хар нүдэн Гульнар).

хөлдөө үрэх - өөрийн явдалдаа бусдыг чирэх, бусдыг хэлмэгдүүлэх~Атархүү ч үнэхээр ажилд сайн шүү, Болдоо бид хоёрыг л хөлдөө үрэх гээд болдоггүй юм (Л.Дашням, Бурхантын цэцэг).

хөлийг нь хойш татах - чармайх урагшлахад нь саад болох~Тэдний зам дээр тохиолдсон саад бэрхийг туулахад түшиг тулгуур болохгүйгээр үл барам, сэжиг ажиг төрүүлж, хөлийг нь хойш татсан муу зохиол болжээ (Саранвайжав, Ижил бус саналаа дэвшүүлье). ~Амьдралын гачгаас болж гэдэс дундуур, мөр нүцгэн өдөр сарыг өнгөрүүлж байсан ч уул усныхаа ганц мод ширхэг өвсөөр золио хийсэнгүй. Арван хүүхдийнхээ алиных нь хөлийг ч хойш татсангүй (Балдан, Бэрхийн уул минь).

хөлийг бөхлөх - өмсөх гутал шаахайтай болгох~Бусдын чинь хөлийг бөхөлж завдаагүй байтал чи бас арван хуруугаа сарвайчихлаа шүү дээ. Ай даа хүү минь (Г.Чойравжаа, Ээжийн минь нүд).

хөлийн ул бөмбөргөн болох - мохтол гүйх, хөлийн улаа хавдтал явах~Чойдор

хөлөө хугалчих шахах - а.ая тал олох гэж хичээх~Одоодоо ерөнхий инженерийг нэг их хөөргөөд хөлөө хугалчих шахаад л дагаж гүйх шаардлага надад алга (Ж.Пүрэв, Ундрах инженер). б.найр тавин ихэд хүндэтгэн хөнгөмсөглөх

хөлөө хучуулах - харж хандуулах, өргөж асруулах~Өтөлсөн хойноо хөлөө хучуулах ч хүнгүй, ясаа бариулах ч хүүхэдгүй байвал амаа барьсан ч хожимдоно (Ч.Ойдов, Ийм нэгэн Хандармаа).

хөлөөрөө толгой хийх - дураараа аашлах, зоргоор авирлах~Яана гэнээ хө чи. Миний энгэр гэртээ заларсан хойно хөлөөрөө толгой хийгээрэй! гэж Төмөрбат хүүгээ донгодов (Б.Нямаа, Араараа модтой Биндэрьяа).

хөлтэй нь хөлхөж, хөлгүй нь мөлхөх - олон хүн үймэн бужигнах~Зургаан сарын арван тавны хурлаар хийдээр дүүрэн мөргөлчин зочин болж, Гэгээн сангийн хавьд гоёлын хувцастай шар хар олон цуглаж, хөлтэй нь хөлхөлж, хөлгүй нь мөлхөж байв (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

↑ гар нь ганзганд, хөл нь дөрөөнд

↑ их хөлийн

↑ малын хөл

↑ солгой хөлийг нь гохдох

↑ хөнгөн хөлтэй

↑ хүнд хөлтэй

Хэвшмэл хэлц

Бие бөхийхгүйгээр тэргүүн газар хүрэхгүй

Хөл алхахгүйгээр бие урагш давшихгүй

Гар хөдлөхгүй бол ам тосдохгүй

Хөл хөдлөхгүй бол аж дэгжрэхгүй

Мөр дээр нь гишгэвэл

Хөл дээр нь яр

Нүд хурц бачимдахгүй

Хөл бушуу хожимдохгүй

Санаа сарьдагт

Хөл нь хөнжилдөө

Толгой ихт ноён суудаг

Хөл ихт тэрэг туудаг

Толгой ихт суун жаргадаг

Хөл ихт яван зовдог

Толгой ихт хойморт

Хөл ихт үүдэнд

Хаа хүрсэн газар гуя хүрнэ

Хөл хүрсэн газар гар хүрнэ

Хамар томтын нус их

Хөл томтын гутал их

Хоолой мэдэж хашхирах

Хөл мэдэж гүйх

Хөгшин хүн хөглөвөл

Хөл гартаа гэмтэй

Хөгшин хүн хөглөвч

Хөл гартаа гэмгүй

Хөл болсон унаа

Хүсэж ирсэн санаа

Хөл боом цас бэрх

Хүзүү боом хүйтэн бэрх

Хөл дээрээ зогсдог

Үгэн дээрээ суудаг

Хөл норгохгүй хүн

Загас барьж чадахгүй

Хөл нь биеэ унагаж чадахгүй

Хүзүү нь толгойгоо сажиж чадахгүй

Хөл нь хавханд

Хүзүү нь урхинд

Хөл нь шороонд

Санаа нь ширээнд

Хөл нэгтэй

Хүзүү холбоотой

Хөл толгойгоо дагадаг

Хөсөг ачаагаа дагадаг

Хөл хатгах өргөс

Хөөрч гарахдаа зөөлөн

Хөл хэрээтэй биш

Хүзүү холбоотой биш

Хүзүү нь толгойгоо даана

Хөл нь биеэ даана

Хүзүү сайтай нь зүтгэж явна

Хөл сайтай нь гүйж явна

Хүзүү түргэн хаздаг

Хөл бэргэн гишгэдэг

Хүнээс зээлэхгүй л бол баян гэж бод

Хөл дүүжлэх юмтай л бол унаатай гэж бод

Хүсэл их хүний хувь нь бага

Хөл их хүний гутал нь бага

Хүсэл ихийн заяа нь бага

Хөл ихийн гутал нь бага

Хүсэл ихтийн хувь бага

Хөл ихтийн гутал бага

Хүсэл ихтэй хүний хувь нь их

Хөл ихтэй хүний гутал нь их

Хэл нь үгээ олохгүй

Хөл нь дэлхийг олохгүй

Хэл сайтай нь хэлээд олно

Хөл сайтай нь хүрээд олно

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Гар нь ганзганд хөл нь дөрөөнд

Тайлбар: өсгөж эрийн цээнд хүргэх

Хөл хөсөр

Гар газар

Тайлбар: айх аюулгүй амар амгалан