худал

Монголоор

Үгийн дуудлага

[xudal]

Үндэсний бичиг

ᠬᠣ᠊ᠳ᠋‍ᠠ‍ᠯ

(худал)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

тэм.

1. Бодот байдалд үл нийцэх байдал, хуурамч

Нийлмэл үг

худал инээх - хуурамчаар инээх

худал үг - бодот байдлыг гуйвуулсан үг

худал хэлэх - бодот байдлыг зориуд гуйвуулан хэлэх

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

ху|дал тэм.. ~ хэлэх

Хоршоо үг

• худал зэхий - бодот байдалд үл нийцэх, барагтайхан
• худал ташаа - үнэн биш, хуурмаг
• худал үнэн - бодот байдалд нийцсэн болон үл нийцсэн байдал) худал хуурамч
• худал хуурамч - үнэн биш, хуурмаг
• худал хуумгай - лавтай үнэнийг мэдэж хянахгүй, хааш яаш хэлж, хийх байдал
• худал хуурмаг - үнэн биш, бодот байдалд нийцэхгүй
• үнэн худал - бодот байдалд нийцсэн болон үл нийцсэн байдал

Этгээд үг

АВЧ ӨГӨХ тү. худал ярих, хэтрүүлэн ярих

• Энэ дарга ажлынхаа тухай сайхан авч өгч байна даа.
• Тэр хүн залуудаа тамирчин байсан гэж авч өгч байна.

АЛАХГҮЙ АВАХ тү. илт худал хэлэх

• Чимгээ өнөөдөр ирнэ гээд бас л ирсэнгүй. Алахгүй авлаа шүү.
• Энэ хүн бидний тухай дээд байгууллагад алахгүй авсан юм билээ.

БУРАХ тбү. худал ярих

• Чи найзынхаа тухай битгий бураад бай.
• Чи ажил албаныхаа тухай бурж байна шүү. Энэ буруу даа.

БҮЛТРЭХ, БҮЛТ ҮСРЭХ тбү. худал ярих

• Чи битгий бүлтрээд бай. Надад чиний ном байхгүй.
• Манай ангийн Урнаа намайг түүнд хайртай гэж бүлт үсэрдэг байна шүү.

ГАЛЛАХ тбү. ар араас нь тасралтгүй худал үнэн хамаагүй ярих

• Би багшийн асуусан асуултанд яг юу хариулахаа мэдэхгүй байсан боловч галласны хүчинд муу дүн аваагүйдээ баяртай байна.
• Тэр хүүхэн галлаад би сонсоод л байлаа.

ГӨРӨХ тү. гүтгэх, худал ярих(нутгийн аялгууны үг)

• Гончиг хүн гөрөхдөө тун сүрхий.
• Тэд бараг гурван цаг гөрж суусан байна.

ЗАЛАХ тбү. худал хэлэх(буруу тийш залж чиглүүлэх)

• Чи түүнийг хулгайч байсан гэж залж байгаа юм биш биз.
• Тэр охин өөрийгөө загвар өмсөгч гэж залж байх шиг байна.

МУЛТРАХ тбү. худал ярих

• Түүний мултардгийг хүн бүгд л мэддэг юм.
• Тэр түүнд хайртай байсныг нь би мэднэ. Гэтэл би түүнд хайртай байгаагүй гэж мултардаг байна шүү. зайлсхийх

МЯНГУУЖИН н. худалч(Германы зохиолч Готтфрийд Август Бургерийн Карл Фрийдерх Хиеронимус Барон Мункхаусен (1720–1797) гэдэг хүний намтраар бичсэн зохиолын монголчлон орчуулсан “Мянгуужны үлгэр” гэдэг номын нэрээс үүссэн)О.как барон Мюнкаузен(Барон Мянгуужин шиг)

• Сэндэв гуай залуудаа нэлээд худал ярьдаг байсан учир мянгуужин хочтой байв.
• Бид түүнийг мянгуужин гэдгийг мэднэ шүү дээ.

МЯНГУУЖИН БОЛОХ тбү. худал зүйл болох

• Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг хүмүүс мянгуужин болох вий гэж болгоомжилж байна.
• Энэ нутагт байгаль орчин, ан амьтныг хамгаалах асуудал мянгуужин болоод байна.

МЯНГУУЖНЫ ҮГ н. худал яриа, хоосон санаа

• Ойрын үед ажилчдын цалин нэмэх мянгуужны үг гэж бодож байна.
• Ахын архи уухгүй гэдэг мянгуужны үг биз дээ.

МЯНГУУЖНЫ ҮЛГЭР н. худал зүйл

• Би ирээдүйд говийн энэ хэсэгт хун хөвдөг том нуур байгуулах санаатай. –Мянгуужны үлгэр байх аа. Би л итгэхгүй байна.
• Мянганы зам хөтөлбөрийг зарим хүн мянгуужны үлгэр гэж шүүмжилж байна.

МЯНГУУЖНЫ ҮЛГЭР БОЛОХ хэл. худал зүйл болох

• Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг хүмүүс мянгуужны үлгэр болох вий гэж болгоомжилж байна.
• Энд усан цахилгаан станц барих ажил мянгуужны үлгэр болоод нэг жил болж байна.

НААДАГ (ГАР) н. худал хэлдэг (хүн)

• Тэр залуу үнэхээр сайхан наадаг гар юм билээ.
• За, би чиний сайн наадгийг мэднэ.

НААХ тү. (худал) хэлэх

• Битгий наагаад бай. Би чамайг худал хэлж байгааг мэдэж байна.
• Тэр худал үнэн нааж явдаг хүн байгаа юм.

СЭРҮҮН ЗҮҮД хэл. илт худал яриа

• Чи арай сэрүүн зүүдээ ярьчихаагүй биз.
• Би түүний хэлснийг сэрүүн зүүд гэж бодож байна.

СЭРҮҮН ЗҮҮДЛЭХ тбү. илт худал ярих

• Чи арай сэрүүн зүүдэлж байгаа юм биш биз.
• Би түүнд өчигдрийн гар бөмбөгийн тэмцээнд манайх түрүлсэн гээд сэрүүн зүүдэлчихсэн чинь тэр итгэчихсэ н.;;;

ТУУХ тбү. худал ярих

• Энэ улс төрч тус намын их хурлыг авлигачдын их хурал болж байна гэж тууснаасаа болж өөрийнх нь нэр хүнд унажээ.
• Чи намайг тэнд байсан гэж битгий туугаад бай.

(ХИЙ) БУУДАХ тбү. худал ярих, хоосон зүйл ярих

• Монголд Дамдины Сүхбаатар санаачилснаар Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн суурь тавигдсан гэж нэгэн үе бууддаг байв.
• Сэлэнгэ мөрөнд халим загас байдаг гэж байгаа нь үнэндээ хий буудаж байгаа юм.

(ХУЛХИН ДЭЭР) ЦЭЦЭГ УРГУУЛАХ хэл. худал ярих, зальдахO.вешать лабшу на ухо(чихэнд нь гурил өлгөх буюу толгойгий нь эргүүлэх, хуурах)

• Тэр өмнөх сонгуулиар орон нутагтаа цэцэг ургуулж Их хурлын гишүүн болсныг бид мэднэ.
• Оросын хоёр наймаачин манай нэгэн компаний нөхдийн хулхин дээр цэцэг ургуулаад хагас сая долларыг аваад сураггүй болжээ.

ШААЗАН ГҮҮНИЙ УНАГА н. худал яриа

• Энэ гол дээгүүр гүүр барина гэдэг шаазан гүүний унага биз дээ. Яагаад гэхээр маш их намагтай газраас гадна мөнгөний асуудал нь огт шийдэгдээгүй байна.
• Түүний яриа шаазан гүүний унага шиг байна.

ШААХ тбү. худал хэлэх, чалчих

• Чи битгий шаагаад бай. Чи энд ажиллаж байгаагүйг би мэдэж байна.
• Нэгэн залуугийн “Яасан шаадаг хулгайч вэ” гэх яриа чих дэлсэв.

Этгээд үг

АВЧ ӨГӨХ тбү. хэтрүүлэн ярих

• Мядагмаа ам нь халахаараа авч өгөх юм. –Тийм ээ, ам нь халахаараа тэгдэг юм.
• Чиний яриаг сонсоход чи арай авч өгч байгаа юм биш биз.

АНГАЛЗАХ тбү. аальгүйтэн ярих

• Чи бид хоёр бараг хоёр цаг ангалзчих шиг боллоо.
• За, ангалзаж суухын оронд хичээлээ хийе, байз.

АНГАЛЗУУР н. аальгүй яриатай

• Яахаараа ийм ангалзуур болчихдог байна.
• Намайг хэн ч гэсэн ангалзуур гэдэг байх аа.

ДАВСЛАХ тү. хэтрүүлж ярих

• Тэр залууд энэ машины тухай давслаад ярьчих.
• Тэр өвгөн залуу цагийн амьдралаа давсалж байгаа бололтой.

ДАВСТАЙ н. хэтрүүлэгтэй яриа

• Чиний энэ яриа давстай яриа байна. –Би давстайг нь мэдэхгүй. Би ингэж л сонссон юм.
• Ах аа, таны яриа давстай яриа биш үү? –Үгүй дээ, би муур хулганы нөхөрлөлийг нүдээрээ үзсэн юм.

КААКРАХ тү. аө.их дуугаар ярих(ойрд аялгууны “хашгирах” хэмээх үгийг дуурайсан)

• Чи юундаа каакираад байна? –Тийм үү. Уучлаарай.
• Та нар битгий каакраад бай л даа. Ном уншихад саад болоод байна.

ОМОЙТОХ тбү. онгирч ярих

• Саяын хурал дээр Саруул омойтоод, би өмнөөс нь ичсэ н.
• Тэр үргэлж омойтож байдаг юм.

ӨНГӨТӨӨР ЯРИХ тбү. жүжиглэлтэй тодорхой ярих

• Чи саналаа бидэнд өнгөтөөр яриарай.
• Би та нарт хүрээлэнгийн захирлын ярьсан яриаг өнгөтөөр ярьж өгье.

СУВГАА ТААРУУЛАХ тбү. үндсэн зөв зүйлээ ярих

• Чи сувгаа тааруулаач ээ. Чухал бус юм яриад байна.
• Би хурал дээр сувгаа тааруулахгүй хамаа намаагүй юм ярьчихжээ.

ТОТИН ТОТИН ГЭХ тү. элдэв юм ярих

• Чи хичээл дээр битгий тотин тотин гээд бай л даа. –За тэгвэл дараа ярьцгаая.
• Миний охин дүү зүгээр байхгүй үргэлж ямар нэг юм тотин тотин гэж байдаг юм.

ХОЁРДУГААР/2-Р СУВГААР ЯРИХ тү. чухал бус зүйлийг ярих

• Чи ямар юм хоёрдугаар сувгаар яриад байна. Үндсэн зүйлээ ярь.
• Та нар хүний яриаг ойлго л доо. Ойлгохгүй байж намайг хоёрдугаар сувгаар яриад байна гэх юм.

ХУЦАХ тү. дэмий ярих, чалчих

• Чи хичнээн хуцсан ч би чиний шаардлагыг хүлээж авахгүй.
• Тэр хуцаж л байг. Би түүий үгийг тоохгүй.

ХЭЛД ОРОХ тбү. аливаа нам, байгууллага, хувь хүн санал бодлоо гэнэт ярьж эхлэх

• Танай нам хэлд ороогүй байхад бид хэлд ч хөлд ч орсон байсан шүү дээ.
• Их хурлын энэ эрхэм гэнэт хэлд орж индэрт гарч үг хэлж эхэлжээ.

Товчилсон үг

Муу үг модон хөлтэй

Худал үг хугархай хөлтэй

Мэх мөгөөсөн хөлтэй

Худал хусан хөлтэй

Үнэн бол алтнаас хүнд

Худал бол усанд хөвөөд гардаг

Үнэн гэгч түмэн сайны үндэс

Худал гэгч түмэн муугийн үндэс

Үнэн нь ирвэл

Худал нь зайлна

Үнэн үг сүүн хариутай

Худал үг сүхэн хариутай

Үнэн үг үнэ хүрнэ

Худал үг хор хүрнэ

Үнэн үг үнэтэй

Худал үг хортой

Үнэн үг урдаа цэгтэй

Худал үг хойноо цэгтэй

Үнэн үг хэлбэл хойноо цолтой

Худал үг хэлбэл өмнөө цолтой

Үнэн үг хэлвэл хойшдоо жоготой

Худал үг хэлвэл өмнөө жоготой

Үнэн үг шар тос

Худал үг хар ус

Үнэн үйл үр тариа шиг цэцэглэнэ

Худал мэх хувхай хожуул шиг өмхөрнө

Үнэн хэлбэл өршөөхгүй

Худал хэлбэл хүндгүй

Үнэн явбал сүү саах

Худал явбал яс шаах

Хов үгэнд үнэн үгүй

Худал үгэнд сайн үгүй

Хов үгэнд үнэн цөөхөн

Худал үгэнд сайн цөөхөн

Хол харваж мэргэн болдоггүй

Худал хэлж цэцэн болдоггүй

Хөлөө явж хөлсөө гоожуулсан идээ

Худал хэлж хулгайлсан юмаас амттай

Хувиа хөөгчдөд хань үгүй

Худал үгэнд олз үгүй

Худал гэдэг мэх

Хулгай гэдэг заль

Худал үг бол

Манж үг

Худал үг – үг болохгүй

Хуурсан будаанаас чийг гарахгүй

Худал үг хойноо мэдэгдэнэ

Хусран үнээ хавартаа мэдэгдэнэ

Худал үг хулгайтай адил

Хуурамч янаг хөөстэй адил

Худал үг хурдан хөлтэй

Үнэн үг үхрээс хашин

Худал үг хурдан

Худгийн ёроол харанхуй

Худал үг хуурай худаг

Хов үг хурц хутга

Худал үг хэлцэгчид

Хурц яриа хэрүүлчид

Худал үг хэлээгүй

Хуурмаг явдал гаргаагүй

Сайн санаатай

Сайхан сэтгэлтэй хүн

Худал үг цээжинд багтахгүй

Хуурай халбага аманд багтахгүй

Худал үгийг хөөвөл баригдана

Мухар нүхийг ухвал мухардана

Худал үгийг хэлж болохгүй

Хуурсан будааг тарьж болохгүй

Худал үгийг хэлэлцэх амар

Үнэн учрыг ухахад бэрх

Худал үндэсгүй

Хужир ногоогүй

Худал үнэгүй

Ховд сайнгүй

Худал үнэн нь эцэстээ

Хусран боос нь хавартаа

Худал хойноо цуурхалтай

Үнэн өмнөө цуурхалтай

Худал хойноо юутай

Үнэн өмнөө цуутай

Худал хугархай хөлтэй

Үнэн түмэн хөлтэй

Худал хүн хойноо муу

Хусран гүү хавартаа муу

Худал хэлбэл хууль хэцүү

Хулгай хийвэл цааз хэцүү

Худал хэлж мэргэн болохгүй

Хулгай хийж баян болохгүй

Худал хэлж сурахаар хумсаа авч сур

Хулгай хийж сурахаар гутлаа уллаж сур

Худал хэлнэ гээд хулгайгаа мэдэгдэнэ

Хонжоо олно гээд хөрөнгөө хөнтөрнө

Худал хэлэхээс аваад

Хулгай хийх хүртэл

Худал хэлээчин

Хулгайлж идээчин

Худал цуурхал хэлбэл үнэн чанаргүй болдог

Хулгай дээрэм хийвэл хууль цаазанд ордог

Хулгай дээрэм хийвэл хууль цаазанд орно

Худал хуурмаг хэлбэл үнэ цэнээ барна

Хулгай хийвэл баригдана

Худал хэлбэл жигшигдэнэ

Хулгайлж идсэн хоол болохгүй

Худал хэлсэн үг болохгүй

Хулгайлж идэхээр

Худал хэлсэн нь дээр

Хулсан пайгаар бүү наад

Худал хуурмаг бүү яв

Хурц хутга гарт муу

Худал үг өөрт муу

Хусран боос нь хавар мэдэгдэнэ

Худал үнэн нь хойно мэдэгдэнэ

Хуурамч мэх гаргаж ханиа битгий зовоо

Худал хов цацаж хотоо битгий гутаа

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Худал гэдэг мэх

Хулгай гэдэг заль

Тайлбар: худал, хулгай хоёр адилхан муу зүйл

Цэцэн үг

Худал хойноо

Хусран хавартаа

Тайлбар: худал хэлсэн үг заавал илэрдэг