нас

Монголоор

Үгийн дуудлага

[nasa]

Үндэсний бичиг

ᠨᠠ‍ᠰ‍ᠣ

(насу)

Галиглах зарчим

Үгийн утга

нэр.

1. Хүн, адгуус, ургамлын хөгжил, өсөлтийн үе шат, тоо хэмжээ; төрснөөс хойших жилээр тоологдох амьдарсан хугацаа
2. Хүн, амьтан, ургамлын амьдралын тодорхой үе шат; амьдран ахуй жил
3. Хүн, амьтны амьдралын бүх явц

Нийлмэл үг

нас биед хүрэх - эрийн цээнд хүрэх

насанд хүрэх - амьдарсан жилийн тоо арван найм хүрэх

цэргийн нас хүрэх - эр цэрэгт мордох цаг болох

нас гүйцэх - а.эрийн цээнд хүрэх; б.малын зургаан шүд нь гарч жигдрэх; в.үхэх цаг нь ойртох, дөхөх

нас нийлэх - морь, малын зургаан шүд гарах

нас хэтрэх - а.хууль ёсоор ажил хөдөлмөр хийвэл зохих үеэс давах, хэтрэх; б.цэргийн алба хаах нас өнгөрөх

нас ахих - өтөлж хөгшрөх

нас дээр гарах - өтөлж хөгшрөх

нас өтлөх - өтөлж хөгшрөх

нас дарах - а.өтлөх, тамир тэнхээ муудах; б.Амьдарсан жилээ дутуу хэлэх

нас болох - а.ихэд хөгшрөх; б.үхэх цаг нь болох

нас барах - үхэх

нас нөгчих/нас эцэслэх - нас барах, өөд болох

нас явах - а.өтөлж хөгшрөх; б.үхэх

насны тоо - амьдарч буй жилийн тоо

нас чацуу - нэг жилд төрсөн хүмүүс

насны ялгавар - насны тоо зөрүүтэй байгаа нь

насан хутаг олох - үхэх

насан хутаг орших - аз жаргалтай, урт наслах

бага нас - а.арван хоёроос арван найман насны үеийн хүүхэд ахуй цаг

нэг насаараа - энэ насаараа

насан туршид - амьдралынхаа туршид

насан турхруу - бүх насаараа

насыг барах - амьдралаа өнгөрөөх

Зөв бичихзүй

Үг хувилгах зарчим

Кирил бичгийн зөв бичихзүй

нас нэр. *~ны хэмжээ болох (үхэх цаг ойртох), насны, насанд, наснаас

Үндэсний бичгийн зөв бичихзүй

ᠨᠠ‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠊ᠣ
ᠨᠠ‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠳ᠋ᠣ
ᠨᠠ‍ᠰ‍ᠣ ᠊ᠢ᠊᠊ᠢ
ᠨᠠ‍ᠰ‍ᠣ᠊᠊ᠨ ᠡᠴ᠊‍᠊ᠨ
ᠨᠠ‍ᠰ‍ᠣ ᠪᠡ᠊ᠷ
ᠨᠠ‍ᠰ‍ᠣ ᠲ᠋‍ᠠ‍᠊ᠢ
ᠨᠠ‍ᠰ‍ᠣ ᠪᠡ᠊ᠨ

/~ы /~д /~ыг /~аас /~аар /~тай /~аа

Хоршоо үг

• амь нас - амь бие
• бие нас - амь нас
• нас сүүдэр - амьдарч буй жил
• насан хутаг - нас өндөр болоод буян жаргал ихтэй

Хэлц үг

Өвөрмөц хэлц

нас гүйцэхгүй ажил - хийж барахааргүй их ажил

насаа идэх - насандаа тэнцэмгүй жижиг, давжаа биетэй байх

нас талийх - хөгшрөх

насны хэмжээ болох - амьд явах хугацаа дуусах, үхэх цаг нь ойртох

нас чинь бага, цус чинь шингэн байна - бага залуу учраас мэдлэг, туршлага багатай байна

насаа элээх - амьдралаа өнгөрүүлэх

нас элэгдэх - үхэх

насан зүг болох - а.ихэд өтөлж хөгшрөх; б.үхэх

насны сүүдэр зооглох - наслах

насны наран хэлбийх - өтөлж хөгшрөх

нас бага, цус шингэн - бага балчир, үзэж сонссон зүйл цөөн~Хураасан хөрөнгөний нь ганц эзэн Хонгор нь сэтгэлд нэг л хүрэхгүй байв. Гэвч Хонгорын нас бага, цус шингэн болохоор цаашид яаж ч хувирч болох юм (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).

нас барах - (хүндэт.) үхэх~Өтгөс өвгөд эрүүл бол нас бартал амар, амар байж нөгцвөл орчлонд төрсний гавьяа (Д.Нацагдорж, Түүвэр зохиол).

нас болох - үхэх цаг нь болох~Энэ үед би мөн гайхаж, хөөрхий энэ авгай нас болохыг гэрээс залбирлаа хийж байгаа нь энэ юм уу даа хэмээн бодож, эртхэн мордъё хэмээн сэтгэн авай (Д.Нацагдорж, Харанхуй хад).

нас гүйцэх - а.эрийн цээнд хүрэх~20-30 нас хүн өөрийн заяасан ажлаа хийж байдаг үе, 30-50 нас бие хүний хувьд нас гүйцэх, амьдрал тогтож, нийгмийн байдал нь тодорхойлогдож ажил амжилт гаргах үе, 50-60 нас мэргэжлийн үйл ажиллагаа буурах үе гэж тогтоожээ. б.малын зургаан шүд нь гарч жигдрэх

нас дарах - өтлөх, тамир тэнхээ муудах~Намайг нас дарж эр бие энгэр газар руу хөтлөх цаг ирэхэд Долгороос минь өөр хэн зовох билээ! (Д.Маам, Газар шороо).

нас дүүрэх - үхэх~Эцэс сүүлд Самдан баян ч “чоно! ...чоно!” гэж орилж хашхирсаар амь тавьж нэг нас дүүрэв (Магсаржав, Уугийн гол угалзлан урсана).

нас дээр гарах - хөгшрөх~Хүн хүч хүрэлцэхгүй, өөрөө ч нас дээр гарчихлаа гэж шалтаглаад уржнангаас нэгдлийн хонио өгчихсөн (Т.Бум-Эрдэнэ, Хувь заяаны хэлхээ). ~Манай отгийн ахмад нас дээр гарч, тэнхэл тамир дорой боллоо (Б.Ринчен, Заан залуудай).

нас нийлэх - морь, малын зургаан шүд гарах~Нас нийлсэн зургаан тарган шар бий.

нас нөгчих/эцэслэх - нас барах, өөд болох~Бага наснаас аливаад хичээл оролдлого сайтай, ажилч хөдөлмөрч байсан бөгөөд эхээ нас нөгчсөнөөс хойш өвгөн Моломын төрсөн хүн мэт түүний хайр хамгааллын доор өсөн бойжсон учир тэр өвгөнийг аав гэж хүндэтгэнэ (Д.Цэвэгмид, Хоньчин Найдан). ~Данзан түүнийг хараад мөн унтах гэж хажуулав. Тэгтэл нөгөө нас эцэслэсэн хүний аймшигт дүр сэтгэлд нь эргэлдэн нойрыг нь хулжаана (Д.Намдаг, Цаг төрийн үймээн).

нас сүүдэр - амьдарч буй жил~Тайзу арван долоон нас сүүдэр болсон тул, Өүлэн эх урьд эцэг нь Хонхэрэйдийн Дай сэцэний охиныг гуйж тогтсон бөлгөө хэмээж, буулган авах өдрийг тогтоод... (В.Инжаннаши, Хөх судар).

нас талийх - хөгшрөх~Нэг л мэдэхэднас талийж, энэ оройтон буцаж буй буцах шувууд шиг буцах цаг л үлдсэн шиг вэ дээ, хүний хувь тавилаан гэж…(С.Бат-Эрдэнэ, Тэгэхэд намайг уучлаарай).

нас элэгдэх - үхэх~Амьд үлдсэн ганц шарнуул маань шар нь эдгэрэвч бие нь муудаад шар навчнаар нас элэгдээд би ганцаараа алмасын дунд үлдлээ (Б.Ринчен. Заан Залуудай).

нас юүлэх - үхэх~Зөнөг толгой би нас юүлэхэд харамсах юм юу байхав.

нас явах - өтөлж хөгшрөх~Би одоо нас тавь гарлаа. Үүлэн сүүдэр дайрахад даардаг болж, үдийн цай холдоход өлсдөг болж, хоёр пивонд толгой өвддөг болж, холын хүн хараад танихгүй болж, нас явах тэгж байгаад лүд ч юм аа даа хө.

насаа идэх - насандаа тэнцэмгүй жижиг, давжаа биетэй байх~Насаа идсэн монди, үүргийн хавчгийн бөглөө шиг амьтан хэмээн үргэлж шоовдорлоно.

насаа элээх - амьдралаа өнгөрүүлэх~Хүүхний эх хотын зах дээр насаа элээж, яваа хүний нэг мөний тул эргэн тойрны явдлыг анхаарахгүй байж чадсангүй (С.Дашдооров, Говийн өндөр).

насан зүг/өөд болох - а.ихэд өтөлж хөгшрөх~Эмгэний богинохон хяргасан буурал үс мөнгөн ширхэг мэт гялалзаж, насан зүг болсон хойноо санамсаргүй сайхан жаргалаа үзэж, энх сайхнаар өтөлж байгаа хүний хиргүй сайхан санаатай... билээ (Б.Ринчен, Үүрийн туяа) б.үхэх

насан хутаг/эцэс болох - (хүндэт.) үхэх, нас нөгчих~Буддын шашны энэ их хүн 1419 онд насан хутаг болжээ. ~Миний багш насан эцэс болохдоо энэ номыг надад дурсгал болгож билээ.

насан хутаг олох - урт наслах~Ногоон дарь эх – үйлс дэлгэрүүлэх бурхан. Цагаан дарь эх – насан хутаг олох бурхан.

насан хутаг орших - урт удаан жаргалтай амьдрах~Алтан аягатай мөнхийг рашааныг хүртээд насан хутаг орших юм сан.

насны бөгс - амьдралын сүүлч~Насны бөгсөнд үр хүүхэд өсгөснийхөө үйл лайг эдэлж байна (Ц.Буянзаяа, Шинэ цагийн Молом тойны намтар).

насны наран хэлбийх - өтөлж хөгшрөх~Чингээд өдгөө үсэн буурал болж, насны наран хэлбийж буй үеэс… (Б.Ринчен, Заан залуудай).

насны сүүдэр зооглох - (бич.) наслах~Зуун хорин насны сүүдэр зооглоно (Б.Ринчен, Үүрийн туяа).

насны тоо гүйцэх - үхэх~Насны минь тоо гүйцэх тэр цаг хүртэл чин үнэнчээр бусдад туслан тэтгэн ариун үнэний мөрийг хөөх болно хэмээн гарч одлоо (П.Дэлгэржаргал, Би янхан).

насны хэмжээ болох - үхэх ↑насны тоо гүйцэх

насны хяр/намар - насны сүүлч, өтөлж хөгшрөх үе~Туулж өнгөрүүлсэн амьдралаа насны хяр дээрээс эргэж нэгэн тунгаахад залуудаа өвчнийг өвчин гэж тоохгүй, зовлонг зовлон гэж бодохгүй байснаас биш зүдэрч ч явсан байх аж (Б.Дариймаа, Шар хондын намаржаа).

насны чагтага - сэтгэлийн тэнхээ~Гэтэл эх хүнд насны чагтага гэж бас нэг юм бий (С.Пүрэв, Насны чагтага).

↑ торгон дээлийн насгүй

↑ хөгшин хонины насгүй болох

Хэвшмэл хэлц

Мөс хадаалах нэг шөнө биш

Нас өртөмших нэг шөнө биш

Наймаа намтай өндөртэй

Нас залуутай хөгшинтэй

Намар болбол өвс цайна

Нас ахивал үс цайна

Нар гарвал дулаан болно

Нас ахивал хэрсүү болно

Нар сар ээлжилнэ

Нас жил өнгөрнө

Нар унавал сар залгаж авна

Нас ахивал хүүхэд залгаж авна

Нар эрт байна

Нас залуу байна

Нар эртийн өдөр сайхан

Нас залуугийн бие сайхан

Нар эрт

Нас урт

Нарнаас хоргодож болдог

Нас барахаас хоргодож болохгүй

Нас биеийг дарна

Цас уулыг дарна

Нас хөгширдөг

Нар жаргадаг

Нас чинь бага

Цус чинь шингэн

Нас чинь залуу

Нар чинь эрт

Ном утгатай

Нас тоотой

Цас уулыг дарна

Нас хүнийг дарна

Аман зохиолд орсон нь

Зүйр үг

Алтаар солихгүй цаг эрдэнэ

Ахиад олдохгүй нас эрдэнэ

Тайлбар: цаг хугацаа хамгийн үнэтэй зүйл

Насанд хоног нэмэр

Цасанд хяруу нэмэр

Тайлбар: хэдий бага юм боловч яваандаа их хэрэг болно

Эрийг нас

Уулыг цас дарах

Тайлбар: хөгшрөх

Цэцэн үг

Наян настай хөгшин

Найман настай балчир

Тайлбар: хөгшин залуугүй бүгд