эсрэг үг

Сэрүүхэн

Хал

Утгаараа харилцан эсрэгцсэн бүлэг үгийг эсрэг үг гэнэ. Юм үзэгдлийн шинж чанарыг эсрэгцлийн харьцаагаар үзүүлэх гэсэн эсрэг утгатай үг нь харьцуулахын тухай ойлголт юм. Үг бүхэн эсрэг утгатай байх албагүй бөгөөд үзэгдлийн шинж чанар, харьцаа, өнгө, хэлбэр дүрс, хэмжээ заасан тэмдэг нэрийн бүлэгт элбэг тохиолдоно. Нэр томьёо харьцангуй эсрэг утгатай байна. /Жишээлбэл: Морин шарилж-Хонин шарилж, Морин гоньд-Хонин гоньд, Тэмээн харгана-Ямаан харгана, Үхэр буу-Гар буу, Ухнан ишиг-Хэнз ишиг, Үхэр бүрээ-Ямаан бүрээ/ гэх мэт.

Үндсэн бүлэг

1. Дундаж нэр бүхий эсрэг нэр: Ирээдүй одоо өнгөрсөн
2. Дундаж нэгж гишүүнгүй: Босох суух, авах өгөх, гал ус
3. Харилцан эсрэгцэх үзэгдэл үйлийг заасан үг: Үхэх төрөх, жаргах зовох, уйлах инээх

Онцлог

• Илэрхийлж байгаа утгаараа үгийн сангийн эсрэг үгтэй төстэй. Тэмдэг нэрээр илэрнэ.
• Зарим эсрэг үгийн байрыг нь сольж байхад зарим эсрэг үгийн байрыг сольж болохгүй.
• Эсрэг үгсийн 1 элемент нь нэг язгуур байж болно.
• Эсрэг утгатай үг эсрэгцэж нийлмэл үг болвол утгаа алдаж, утга санаа тодотгон нэмэгдэн дэлгэрүүлнэ.

Ангилал

• Үг, үгийн харилцан эсрэгцсэн утгын харьцаагаар нь:

а. Янз бүрийн язгуур бүхий үг /Жишээ: Халуун хүйтэн хоёр орчилдож тогтсон хязгаар, Хатуу нь зөөлөндөө дийлдэж бүрэлдсэн нутаг Б.Лхагвасүрэн /

б. Ижил язгууртай үг /Жишээ: Түгжил дуртай, дургүй мордлоо. Бэлтэй нь бэлгүйгээ мөлжиж байх учиргүй гэнэ./

• Үг хийгээд өвөрмөц хэлцийн утгын харьцаагаар

а. Эхний үг өвөрмөц хэлц /Жишээ: Жаргах-Шар махтайгаа хатах, Халуун-Сахал цантам/

б. Дэд үг өвөрмөц хэлц /Жишээ: Зовох-Алтан аяганаас ус уух, Хүйтэн-Нохой гаслам/

в. Өвөрмөц хэлц, Өвөрмөц хэлц /Жишээ: Алтан аяганаас ус уух-Шар махтайгаа хатах/

• Үг хийгээд хоршоо үгийн шүтэлцсэн утгазүйн харьцаагаар/

а. Үг, Хоршоо үг /Жишээ: Сайн-Муу муухай, Муу-Сайн сайхан/

б. Хоршоо үг ба үг /Жишээ: Халуун дулаан-Сэрүүн, Хүйтэн сэрүүн-Дулаан/

в. Хоршоо үг, Хоршоо үг /Жишээ: Сайн сайхан-Муу муухай, Баяр хөөр-Уй гашуу/

• Хоршоо үг, өвөрмөц хэлцийн эсрэгцсэн харьцаагаар

а. Хоршоо үг, Өвөрмөц хэл=ц /Жишээ: Баяжих хөлжихЭсрэг утгатай нэрүүд ( эсрэг,onyma- нэр ) нь нэгийн утгыг нөгөөд сөргүүлж тавьж болох үгийн сангийн нэгжүүд юм. Утгын хувьд эсрэг утгын харьцаанд орж байгаа нэгжүүд нь огтлолцох эсрэгцэлд ордог бөгөөд утгад нь адил, ерөнхий утганцар байдаг учраас л чухам энэ утганцараараа эсрэгцдэг. Жишээ нь: Авах-өгөх, хар-цагаан, удаан-хурдан, үнэн-худал г.м монгол хэлэнд, холодный-горячий, молодой-стөрый, шум-тишина гэх мэт.=-Модоо барих, Эвтэй найртай-Хонь чоно, Гэнэн гоомой-Хөгшин чоно/ тус тус ангилна.

Үгийн эсрэгцэл

Үгийн эсрэгцэл нь бие биетэйгээ аль нэгэн бүрдүүлбэрээрээ адил буюу төсөөтэй боловч бусад бүрдүүлбэрээрээ ялгаатай 2 үг юм.

- Хэлбэрийн эсрэгцэл нь утгын хувьд огт холбоогүй боловч хэлбэрийн хувьд авч үзэхэд ижил бүтээвэр агуулах хоёр үгээр илэрнэ.

- Утгын эсрэгцэл нь адил бүтээвэргүй, харин утгын хувьд төсөөтэй, ерөнхий утганцартай хос үг юм.

- Хэлбэр утгын эсрэгцэл нь хэлбэр ба утгын аль алинаар төсөөтэй, өөрөөр хэлбэл, ижил бүтээвэр, ижил утганцартай 2 үг энэ харьцааг үүсгэнэ.