тав(ан)

Монголоор

Үгийн утга

тав(ан) I тоо 1Дөрөв дээр нэгийг нэмсний нийлбэр тоо: таван дэвтэр, таван ном, таван хонь (тус тус тав таван ширхэг зүйл), таван амт (чихэрлэг, халуун, шорвог, исгэлэн, гашуун), таван эгшиг (дууг ноотлох хятадын эртний уламжлалт тэмдэглэгээ), таван үүрд хуучир. (хүний харилцааны гол баримжаа болсон өршөөл, журам, ёслол, мэргэн, бат зэрэг хүчин зүйлс), таван гишүүн (хоёр гар, хоёр хөл, толгой), таван махбод зурхай. (дорно дахины зурхайн ёсны төмөр (алт), мод, ус, гал, шороо тав), таван нүд (нэг зүйл хээ), таван аймаг танин мэдэхүйн эрдэм (үйлдэхүйн, барихын, ухааны, суралцахын, хотол төгссөний), таван завсаргүй шашин. (бурхны номд зааснаар буян бүтээх хугацаагүйгээр үйлдсэн бөгөөд шууд тамд унах эцэг, эх, амраг хань, хувраг, архдыг алах таван нүгэл), таван билиг чанар (бусдын эрхийн, цагаан номын, хоёр үгүйн, үргэлжлэлээр мөнхөрсөн, сэтгэшгүйн билиг чанар), таван ухаан (дотоод ухаан буюу шашин, гүн ухаан, учир шалтгааны ухаан, дуун ухаан буюу хэл шинжлэл, урлахуй ухаан, тэжээхүй ухаан буюу анагаах ухаан), их таван ухаан (таван ухаан), бага таван ухаан (зохист аялгуу, илт өгүүлэх нэр, эвсүүлэн найруулахуй, одон зурхай, дууриан бүжиг), таван зүйл эмт ус (хий, шар, бадган, хавсарсан, хурсан өвчнийг арилгах монгол ардын усан эм), таван үүрд (хүний ханилцааны ёсонд журамлах таван зүйлийн ёс болох өршөөл, журам, ёслол, мэргэн, бат тав), таван өнгө (улаан, хөх, шар, хар, цагаан), таван хүсэл (нүдэнд үзэгдэх сайхан өнгө, чихэнд сонсогдох яруу дуун, хамарт үнэртэх анхилам үнэр, хэлэнд мэдрэгдэх зөөлөн амт, сэтгэлд таалагдах сайхан санаа), таван нүд (таван нүд гаргасан нэг зүйл хээ угалз), таван зүйл эрдэнэ (алт, мөнгө, оюу, шүр, сувд), таван тариа (тутарга, шүлхий, нарим, буудай, буурцаг), таван нүдтэй тамга (Өндөр гэгээн Занабазар (1636-1723) зохиосон Богд гэгээний сүргийн тамга), таван төрөлт спорт. (туялзуур жад, буудлага, гүйлт, усанд сэлэлт болон морь унаж саад давах зэрэг ордог олон улсын спортын нэг төрөл), таван саваагүй (сахлын чимхүүр, сам, чихний ухуур, шүдний чигчлүүр, хумс цэвэрлэх хэрэгслээс бүрдсэн зүүвч), таван тансаг (сайхан дүр, яруу дуу, сайхан үнэр, сайхан амт, машид зөөлөн), таван тансаг идээ (сүү, хужир, давс, ус, цай), таван халуун (гаа, бивлин, поваар, чинжүү, шанц энэ тавыг найруулан хийсэн нь), таван хошуу мал (адуу, тэмээ, үхэр, хонь, ямаа), таван цул (зүрх, уушги, элэг, бөөр, дэлүү), таван эрхтэн (сонсох чих, үзэх нүд, үнэрлэх хамар, амтлах хэл, хүрэлцэх бие), таван цэцэг (элэг, бөөр, уушги, зүрх, дэлүүний өвчнийг нүд гээд, чих, хамар, хэл, уруул дээр шинждэг монгол эмнэлгийн арга, элэгний цэцэг нүд, бөөрний цэцэг чих, уушгины цэцэг хамар, зүрхний цэцэг хэл, дэлүүний цэцэг уруул), айргийн тав (уралдааны морьдын эхний тав доторх барианы морь), арав тав хорш. (тийм ч олон биш), тав зургаа хорш. (а.үндсэн тооны тав зургаадахь тоо; б.тав орчим; в.дэс тооны тав зургаад тохиосон юм), тав таваар хорш. (тус бүр тав таван ширхэгээр), *олон таван үг (дэмий илүү үг), *таван хялгас муушаал. (үс), *таван ухаан нь талд гарах (а.сэтгэл их хямарснаас болж юм санаж, ойлгохгүй болох; б.өтөлж зөнөх), *таван салаа боов хүртэх (зодуулах, алгадуулах), *таван салаа боов хүртээх (алгадах, зодох), *таван хуруу тэгшгүй (хүн бүхэн адилгүй, юм бүхэн бүх зүйл нь тэгш сайн биш гэсэн санаа), *таван хуруу шигээ мэдэх (маш сайн мэдэх), *таван салаатай тангад боов амсуулах (алгадах), таван есийн жин хүйтэнд, тавьтаргүй эм цамцтай гарах цэцэн. (тавьтаргүй хүнээс ямар ч үйлдэл гарч болох), таван ном гэхээр гэдэсхийдэг, тавагтай мах гэхээр ухасхийдэг цэцэн. (ном үзэх дургүй, ажил хийх дургүй), таван сарын цасыг нохой хөөгөөд гүйцэхгүй, тайлаг тэмээний алхааг явган хөөгөөд гүйцэхгүй зүйр. (бүтэхгүй юмны араас хөөцөлдөөд хэрэггүй), таван хуруу тэгшгүй, хүний сэтгэл адилгүй зүйр. (хүн бүхэн адилгүй, төгс төгөлдөр хүн гэж байхгүй); 2Сар бүрийн тавдугаар өдөр: өнөөдөр таван (өнөөдөр сарын тавны өдөр); 3хуучир. Хорчины зүүн гарын долоон отогт багтсан нэг отгийн нэр.

'

'

'

'

'

'

Холбоо үг

• таван дэвтэр, таван ном, таван хонь - тус тус тав таван ширхэг зүйл
• таван амт - чихэрлэг, халуун, шорвог, исгэлэн, гашуун
• таван эгшиг - дууг ноотлох хятадын эртний уламжлалт тэмдэглэгээ
• таван үүрд хуучир. - хүний харилцааны гол баримжаа болсон өршөөл, журам, ёслол, мэргэн, бат зэрэг хүчин зүйлс
• таван гишүүн - хоёр гар, хоёр хөл, толгой
• өнөөдөр таван - өнөөдөр сарын тавны өдөр

Зүйр цэцэн үг

таван сарын цасыг нохой хөөгөөд гүйцэхгүй, тайлаг тэмээний алхааг явган хөөгөөд гүйцэхгүй - бүтэхгүй юмны араас хөөцөлдөөд хэрэггүй таван хуруу тэгшгүй, хүний сэтгэл адилгүй - хүн бүхэн адилгүй, төгс төгөлдөр хүн гэж байхгүй

Өвөрмөц хэлц

• таван ам хөдөлгөх: хэрэлдэж гар хөл хөдөлгөж өшиглөх, хазах, хэмлэх:  Бид ч мөчөөгөө өгөхгүй таван ам хөдөлгөж, ёстой нэг улаан цагаанаа үзсэн дээ.
• таван амтай: хэрүүлч зодоонч:  Цэр­маа хүүхэн хэрүүл маргаандаа ай­хавтар улаан хэлтэй хүүхэн байгаа юм. Таван амтай гэдэг нэрээр нь хүмүүс бүр ч андахгүй танина.
• таван салаа боов идэх/хүртэх: зодуулах, алгадуулах:  Далай бай­вал ч намайг хармагц зовхинь буугаад түргэн зайлна. Мядагийнд дайралдаж таван салаа боов хүртснээс хойш сүүлээ хавчдаг бол­сон (Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).
• таван салаа боов идүүлэх/өгөх/хүртээх/амсуулах/шагнах: алгадах:  ...бидэнд хүний нутаг хэрэггүй. Харин манжийн хар тамхинд унтсан монгол сэрж боссон цагт зангасан гараа дальдрахын оронд хацар дунд нь
• таван салаа боов хүртээж чадна гэдгийг үзүүлэх ёстой

(Ч.Лодойдамба, Тунгалаг тамир).  Бат шилээ шөр­гөөж тамшаалж өргөөний нөгөө өнцгийг ширтэн хэвлүүхэн нь аргагүй байхыг тэсэж ядан харж байсан Зодов хэрвээ чи миний дүү байсан бол таван салаа боов шагнах сан даа гэж дотроо бодов (З.Сандаг, Хүний ганц).

• таван сүнсийг нь тараах: айлгах, айлгаж зовоох:  Идшиндээ явсан Өлзий өвгөн өнөө муу

Дорж хоёрыг маань чоно дагаж, таван сүнсийг нь тарааж гүйцээ байгаа (Б.Бааст, Бэлтрэг Дорж).

• таван ухаан нь талд гарах: сэтгэл их хямарснаас болж юм санаж, ойлгохгүй болох:  Чамайг

хуучин албанаасаа Намын хорооны том даргын тушаалд дэвшин цоо шинэ суудлын чийчаан уначихсан хөдөө гадаа давхиж явна гэж дуулаад бид нар хэчнээн их баярлаж байв даа. Тэгтэл баригдсан сураг гарахаар нь таван ухаан талд гарах гэгч боллоо (С.Дашгомбо, Го­ломт хиртсэн жилүүд). таван ухаан нь тархах: үхэх:  “...одон цагааны хангай найман сээрийг нь мулт цохиод хүдэр хар хавьсыг нь хүү цохиод тангал билиг нь тасраад таван ухаан нь тархаад... хар нүдний цөцгий элбэг сайхан хонгор морины тал дэрвүүлэн орхив (Жангар). таван хуруу тэгшгүй: хүн бүхэн адилгүй, юм бүхэн бүх зүйл нь тэгш сайн биш гэсэн санаа:  Хүн бүр таван хуруу тэгшгүй шүү дээ.

• таван хуруу шигээ мэдэх: маш сайн мэдэх: Хүн гэдэг амьтан хамт амьдрахаараа бие биенээ
• таван хуруу шигээ мэдэлцэж, уусалцдаг жамтай хойно доо.
• таван хялгас: үс гэзэгний муушаасан нэр:  Бавуугийн тарьсан хэрэг таван хялгаснаас нь

олон болжээ (Л.Бадарч, Лха Таван тэнгэр).

• таван цул амаар гарах: сүрхий айх:  Хамаат Чагдарын таван цул амаараа гарч хас гуя нь

дагжран чичрэв.

Зөв бичих зүй

• м.к.б
• м.б

Монгол бичиг

DeB - DeBa

Хуучирсан үг

• - хүний харилцааны гол баримжаа болсон өршөөл, журам, ёслол, мэргэн, бат зэрэг хүчин зүйлс
• Хорчины зүүн гарын долоон отогт багтсан нэг отгийн нэр