соёмбо үсэг

Жаран

Тодорхойлолт

Энэтхэг-Төвдийн үсгээс уламжлан монголчуудын зохиосон үсэг бичгийн нэг нь XVII зууны үед зохиогдсон соёмбо үсэг юм. XVI-XVII зууны үеэс бурханы шашин монгол газар дахин хүчтэй дэлгэрч, шашны сургаал номлол болон энэтхэг, төвдийн сонгодог зохиол бүтээлийг монгол хэлээр орчуулан хэвлэх ажил үлэмж өрнөсний сацуу самгард, төвд хэлний олон тооны үүг ухагдахуун, нэр томьёо монгол бичгийн хэлэнд нэвтрэн орж ирэх болжээ. Үүнтэй шууд холбогдон тэдгээрийн нарийн зөв тэмдэглэн бичих боловсронгуй бичиг зохиох гэсэн оролдлогыг нэг нь арван хоёрдугаар жарны гал барс жил (1686) Халхын өндөр гэгээн Занабазар (1635-1723)-ын зохиосон соёмбо (үсэг өөрөө бүтсэн гэсэн үг) билээ. Соёмбо бичиг нь хэдийгээр самгард, төвд хэлний үг хэллэгийг нарийн зөв тэмдэглэх боломжтой боловч монгол хэлнийхээ олон аялгууны дундын байдлыг тусгаж чадаагүй учир олон даяар дэлгэрч чадаагүй. Соёмбо үсгийг зааж сургах тусгай сургууль бүр XIX зууны эх хүртэл байсан бөгөөд түүнээс үзвэл уул үсэг нь зохиогдсноосоо аваад 200 гаруй жил мартагдалгүй хэрэглэж байжээ. Гэвч тэр нь зөвхөн сүм хийдийн хүрээнд үлэмж явцуу хүрээтэй хэрэглэгдэж байжээ. Тиймч учраас манай үед уламжлан үлдсэн соёмбо үсгийн дурсгал нь бурханы шашины ганц нэг сургаал, тамга тэмдэг, номын гарчиг, чимэглэлийн төдийгөөс хэтрэхгүй байгаа билээ.