полиграф

Хадмал үг

[англ. polygraphy]

Тайлбар

хууль.

Полиграфын төхөөрөмжийг аль 1900-аад оноос эхлүүлэн цагдаагийн мөрдөн байцаах үйл ажиллагаанд ашиглаж ирсэн байдаг. Полиграфын хөгжлийг ерөнхийдөө хоёр ангилалд хувааж авч үзэж болно. Тэдгээр нь төхөөрөмжийн хөгжил болон шинжилгээ хийх арга техник юм.Полиграфын төхөөрөмжийн үүсэл хөгжил: Хамгийн анх 1895 онд Италийн гэмт явдал судлаач Ломбросо гидросфигмографыг ашиглан худлаа ярьсан тохиолдолд хүний сэтгэл зүйд өөрчлөлт гардаг болохыг тогтоожээ. Тун удалгүй, Америкийн эрдэмтэн Мунстерберг худлаа ярих нь хүний зүрх судасны үйл ажиллагаа болон арьсанд өөрчлөлт оруулдаг болохыг олж мэджээ. Улмаар 1921 онд Ларсон хэмээх эрдэмтэн хүний цусны даралт болон амьсгалын бичлэгийг тогтмол хийдэг аппаратыг зохиожээ. Харин орчин үеийн полиграфын төхөөрөмжийн туршилтын загварыг 1930 онд Кийлер хэмээх эрдэмтэн зохиосон байна. Орчин үеийн компьютержсон полиграфын төхөөрөмж нь өмнөх загваруудын сайжруулсан хувилбар бөгөөд үндсэндээ яг адилхан мэдээллүүдийг цуглуулдаг. Полиграфын төхөөрөмж нь ерөнхийдөө хүний электродермол үйл ажиллагааг гарт холбосон хоёр электродоор дамжуулан хэмжиж, шинжилгээнд орж буй хүний цусны даралт болон зүрхний цохилтыг стандарт даралтын аппаратаар тогтоож, мөн түүний амьсгалах явцыг пневмографаар бичдэг. Эдгээр үйл ажиллагааг хянаж буй мэдээллийг аналог форматаас дижитал уруу шилжүүлж, улмаар компьютерын дэлгэц нь дээр харуулдаг.Шинжилгээний арга: Худлаа ярьж байгаа үйлдэлтэй холбоотой тодорхой сэтгэл зүйн хариу үйлдэл гэж байдаггүй. Полиграфын төхөөрөмж нь хэн нэгнийг яг зуун хувь “худал хэлж” байна гэж тогтоож чаддаггүй (тийм төхөөрөмж одоогоор хаана ч байхгүй). Хэн нэгнийг худлаа ярьж байгааг полиграфын шинжилгээ өгч байх явцад асуултад хариулсан байдалд дүн шинжилгээ хийн тогтоодог бөгөөд өнөөдрийн байдлаар шинжилгээ хийх 3 үндсэн арга байдаг. Тэдгээр нь (1) ач холбогдолтой болон ач холбогдолгүй асуултын арга, (2) хяналтын асуултын арга, болон (3) мэдээлэл таниулах арга юм.“Ач холбогдолтой болон ач холбогдолгүй асуултын арга” нь шинжилгээ өгч буй хүнээс гэмт хэрэгтэй холбоотой болон холбоогүй хэд хэдэн төрлийн асуулт асуухад ажиглалт хийдэг юм (жишээлбэл: гэмт хэрэгтэй холбоотой асуулт “Та Жоныг буудсан уу?, гэмт хэрэгтэй холбоогүй асуулт “Та насанд хүрсэн үү?”). Эдгээр асуултуудыг шинжилгээ хийж явцад хэд хэдэн удаа асуудаг. Ерөнхий зарчмын хувьд үнэн хэлж байгаа хүний мэдээлэл хэвийн байх бол, худлаа хэлж байгаа хүний мэдээлэл хэвийн бус байх юм.“Хяналтын асуултын арга” нь шинжилгээ өгч буй хүнээс гэмт хэрэгтэй холбоотой болон холбоогүй хэд хэдэн асуулт асуухад ажиглалт хийдэг бөгөөд мөн тухайн гэмт хэрэгтэй холбоотой боловч, түүнээс харьцангуй ач холбогдол багатай “хяналтын” асуултыг асуудаг юм. Асуултуудыг дэс дараалалд оруулахдаа полиграфын шинжээч нь аль болох “худлаа ярьж байх магадлалтайг” тогтоох гэж оролддог.“Хяналтын асуултын аргыг” хэрэглэж байгаа тохиолдолд шинжилгээ өгч буй хүн “хяналтын” асуултаас илүүтэйгээр гэмт хэрэгтэй холбоотой асуултад ямар нэгэн сэтгэл зүйн хариу үйлдэл үзүүлэх нь илүү байдаг.Харин “мэдээлэл таниулах аргыг” цагдаагийн алба хаагчид тухайн гэмт хэргийн талаар аль эсхүл гэмт хэрэгтний талаар тодорхой мэдээлэлтэй байгаа тохиолдолд ашигладаг. Шинжилгээний явцад сэжигтнээс “хэд хэдэн сонголттой хаалттай асуулт” асуудаг. Тухайлбал, “Та Жон Доуыг _______ алсан гэдгийг мэдэх үү?” гэж асууна. Энэ тохиолдолд тухайн асуултын сонголтууд “гар буугаар”, “хутгаар”, ямар нэгэн “цохиураар” аль эсхүл яг тухайн гэмт хэрэгт ашигласан “зэвсгээр” байх жишээний. Хэрвээ сэжигтэн буруутай бол тэрээр гэмт хэргийг үйлдэхэд ашигласан эд зүйлийн нэрийг сонсоод илүү сэтгэл зүйн дарамтад орж, ямар нэгэн хариу үйлдэл үзүүлэх зарчимтай. Шинжилгээний явцад гэмт хэргийн талаар хангалттай мэдээлэл цуглуулсан бол ихэнхдээ гурав болон түүнээс дээш “олон сонголттой, хаалттай асуулт” асуудаг. Полиграфын хэрэглээ: Полиграфын төхөөрөмжийг томоохон цагдаагийн агентлагууд өргөн хэрэглэдэг. Тэд нэг болон түүнээс дээш полиграфын мэргэжилтэнтэй байдаг. Полиграфын төхөөрөмж нь гэмт хэрэгтнүүд болон гэм буруугүй хүмүүсийг ялгаж өгөхөд маш их хэрэг болдог нь нэгэнт тодорхой болсон. Иймдээ ч тухайн төхөөрөмж нь мөрдөн байцаалт хийж байх явцад маш их цаг хугацаа хэмнэж, хүний хүч хөдөлмөрийг зөв зохистой ашиглахад тус болдог.Мөн полиграфын төхөөрөмжийг цагдаагийн албанд орох гэж буй нэр дэвшигчдийг сонгон шалгаруулахад ашигладаг. Гэхдээ, үүний талаар хүмүүс маш их маргалддаг. Полиграфын шинжилгээнд орсноор алба хаагчдын өгсөн мэдээллийг үнэн зөв эсэхийг бататгаж, урд өмнө нь байхгүй байсан мэдээллийг илрүүлэхэд хэрэг болдог.Монгол Улсад полиграфыг гэмт хэрэгтэй тэмцэх, гэмт этгээдийг олж илрүүлэх, таних, улмаар төрийн тусгай албанд ажилд авахад хэрэглэж байгаа бөгөөд эрдэм шинжилгээ, туршилт-судалгаа, сургалтын чиглэлээр ашиглаж байна.