Нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөл

Нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөл гэж юу вэ?

Монгол хэл судлалын ном, зохиол, сурах бичигт "Үйл үгийн эс төгс хэлбэр, нөхцөл үйл үг" гэсэн нэрийн дор утга, үүргийг нь тодорхойлсоор ирсэн бүлэг залгаврыг Нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөл гэнэ. Үйл үгйин бүтцийн эцэст тохиолдож, тухайн үйл үгээ дараагийн үйл үгтэй холбох үүрэгтэй.

Нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлийн нийтлэг шинжүүд

1. Үгийн бүтцийн түвшинд авч үзвэл, байдлын нөхцөлийн дараа орж үйл үгийн бүтцийн эцсийн туйл болно.
2. Эдгээр нөхцөлтэй үйл үгс өгүүлбэр төгсдөггүй учраас монгол хэл судлаачид “үйл үгийн төгс биш хэлбэр”, “үлэгдэлт үйл үг” гэж нэрлэсээр иржээ. Нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлтэй үйл үгс нь өгүүлбэрт төгсгөлийн бус өгүүлэхүүн болно
3. Өгүүлбэр холбоо үгийн бүтцэд орсон ямар нэг үйл үгийг  дараагийн үйл үгтэй холбох харьцаа заана. Үйл үгсийн хоорондох харьцаа заах энэ шинжийг жинхэнэ нэрийн тийн ялгалын үүрэгтэй адилтгаж Ш. Лувсанвандан “үйлийн тийн ялгал” гэж нэрлэсэн билээ.
4. Эдгээр нөхцөлд цаг ба баймж утга байдаггүй учраас тухайн нөхцөл залгасан үйл үгийн цаг, баймж утга нь холбогдож байгаа төгс үйл өгүүлэхүүнийхээ цаг, баймж утгаар илэрнэ.

Нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлийн ангилал

Үйлийн нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлүүд нь нийтлэг шинжээрээ нэгдэж нэг бүлэг болох боловч дотроо утга, үүрэг, байр, хэрэгцээгээрээ ялгаатай арав гаруй хэлбэр болно. Эдгээр нөхцөл нь дотроо мөн хоёр хэсэг болох жишээтэй. Үүнийг монгол хэл судлалд даган нөхцөлдүүлэх буюу нэгдүгээр бүлэг, шалтгаалан нөхцөлдүүлэх буюу хоёрдугаар бүлэг гэж ангилсаар иржээ. Энэ ангилал нь эдгээр нөхцөлийн өгүүлбэрт гүйцэтгэх үүрэг, илрүүлэх утга, үгийн бүтцэд тохиолдох байр зэргийг нарийн ажигласны үр дүн юм. Ингэж бүлэглэх гол үндэс нь өгүүлбэрт гүйцэтгэх үүрэг юм. Нэг хэсэг нь нэг үйл үгийг нөгөө үйл үгтэй зэрэгцүүлэн холбох, нөгөө хэсэг нь нэг үйл үгийг нөгөөтэй нь угсруулан холбох үүрэгтэй.

Зэрэгцүүлэн холбох

Зэрэгцсэн нийлмэл өгүүлбэрийг холбоно. Зэрэгцүүлэн холбох нөхцөлтэй үйл өгүүлэхүүний өгүүлэгдэхүүн нь ямагт нэрлэхийн тийн ялгалын нөхцөлөөр хэлбэржиж, холбогдох үйлийнхээ болц байдлыг илтгэдэг.

1. Зэрэгцэн холбох (-ж, -ч)
2. Урьдчилан холбох (-аад⁴)
3. Хам холбох (-н)
4. Үргэлжлэн холбох (-саар⁴)

Эдгээр нөхцөлтэй үйл үгийн дараа -бай, -бол, -үз, -орхи, -ав, -суу гэх мэт үгс орж нийлмэл өгүүлэхүүн болно. Мөн дээрх нөхцөлүүдээр хэлбэржсэн үйл үгийг давтаж үйлийн удаан үргэлжлэх болц байдлыг илэрхийлж болно.

Угсруулан холбох

Угсарсан нийлмэл өгүүлбэрийг холбоно. Угсруулан холбох нөхцөлтэй үйл өгүүлэхүүний өгүүлэгдэхүүн нь ихэвчлэн заахын тийн ялгалын нөхцөлөөр хэлбэржин, холбогдох үйлийнхээ цаг шалтгааныг гол төлөв заана.

1. Дутагдан холбох (-в)
2. Бэлтгэн холбох (-магц⁴)
3. Угтан холбох (-тал⁴)
4. Дагалдан холбох (-хлаар⁴)
5. Болзон холбох (-вал⁴, -бал⁴)
6. Далимдан холбох (-нгуут²)
7. Дашрамдан холбох (-нгаа⁴)
8. Үгүйсгэн холбох (-лгүй)

Эдгээр нөхцөлүүдийн ард хамаатуулах нөхцөл залгаж болдгоороо зэрэгцүүлэн холбох нөхцөлөөс ялгаатай.