цагдаагийн үйл ажиллагааны стратегиуд

Хадмал үг

[англ. policing strategies]

Тайлбар

Цагдан сэргийлэх стратегиуд нь цаг хугацааны явцад улам хөгжиж, нарийн болж ирсэн байдаг. Түүхэн явцаас харахад орчин үеийн цагдан сэргийлэх стратегиудыг 4 төрөлд хувааж болно. Тэдгээр нь (1) мэргэжлийн цагдаагийн үйл ажиллагаа; (2) орон нутгийн цагдаагийн үйл ажиллагаа, (3) стратегийн цагдаагийн үйл ажиллагаа болон (4) асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагаа юм.

Улс төрийн эрин үе дахь цагдаагийн үйл ажиллагаа: АНУ-ын улс төрийн эрин үед цагдаагийн газрууд төвлөрсөн бус байгууллагын бүтэцтэй байсан бөгөөд энэ үед төвлөрсөн засаглалаас илүүтэйгээр төвлөрсөн бус засаглалыг илүүд үздэг байжээ. Томоохон хот суурин газруудад бодит эрх мэдэл болон хүч цагдаагийн газрын дарга нар болон комиссаруудад бус дүүргийн цагдаагийн газрын ахмадуудад төвлөрч байв. Учир нь мөрдөн байцаагчид ЦЕГ-ын дарга болон комиссар дээр очиж илтгэхээс илүүтэйгээр дүүргийн цагдаагийн газрын ахмад албан тушаалтнуудад илтгэдэг байсан. Энэ үед чухам яагаад ийм төвлөрсөн бус шинжтэй арга барил ашигладаг байсан учир шалтгаан нь цагдаа нарыг орон нутгийн улс төрийн нөлөөнд байлгахтай холбоотой. Тухайн үед орон нутгийн улс төрийн зүтгэлтнүүд өөр өөрсдийн “хүнийг” дүүргийн ахмад албан тушаалтнаар томилж ажилладаг байсан бөгөөд үүний хариуд тэдгээр ажилтнууд даргынхаа хэрэгцээ, шаардлага болон хүсэлтийг биелүүлж ажилладаг байв. Түүнчлэн, тухайн үед техник, технологийн хөгжил дөнгөж эхлэлийн шатандаа явж байсан тул алба хаагчид голдуу явган эргүүл хийж ажил үүргээ гүйцэтгэдэг байв. Тиймээс, тухайн үед цагдаагийн ажлыг улс төрийн ажилтнуудад үнэнчээр зүтгэснээр шагнал урамшуулал хүртдэг, техникийн бус биеийн хүчний ажил гэж үздэг байсан тул яг нарийн мэргэжил аль эсхүл мэргэшил гэж үздэггүй байсан аж.

Мэргэжлийн цагдаагийн үйл ажиллагаа: Хэдийгээр улс төрийн эрин үе дахь цагдаагийн үйл ажиллагааг эрс буруушааж, ард иргэдийн зүгээс цагдаагийн хүчирхийлэл болон учир дутагдалтай талуудыг маш их шүүмжилдэг байсан боловч (ялангуяа түүний төвлөрсөн бус бүтэц болон шаардлага хангаагүй боловсон хүчнийг), хорь дугаар зуун гарах хүртэл цагдаагийн үйл ажиллагаанд ямар нэгэн шинэчлэлт хийгдээгүй байна. Харин хорь дугаар зуун гарснаар цагдаагийн мэргэжилтнүүд, эрдэмтэд болон шалгалтын комиссууд цагдаагийн алба хаагчдын чадваргүй байдлыг авч хэлэлцэж; алба хаагчдыг өндөр мэдлэгтэй, шударга бөгөөд ажил үүрэгтээ үнэнч байх шаардлагатайг онцолж; байгууллагын зүгээс хариуцлага хүлээх механизмыг сайжруулахыг хүсэж; алба хаагчдыг мэргэжлийн бэлтгэлд хамруулж эхэлж; мөн цагдаагийн техник технологийг эрс сайжруулсан байна. Түүнчлэн, тэд цагдаагийн үйл ажиллагааг тодорхой стандартад оруулсан. Үүнд: урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа, шууд хариу үйлдэл үзүүлэх үйл ажиллагаа болон үргэлжлүүлэн мөрдөн байцаалт хийх үйл ажиллагаа багтана. Ингээд “мэргэжлийн цагдаагийн үйл ажиллагаа” гэдэг ойлголт бий болсон байна. Гэвч, мэргэжлийн цагдаагийн үйл ажиллагаа нь бас цаг хугацааны явцад учир дутагдалтай болох нь тогтоогдсон. Учир нь 1950-иас 1960-аад оны хооронд судлаачид цагдаа нар орон нутгийн ард иргэдээс улам тусгаарлагдаж байгааг анзаарсан юм. Үүний хариуд тэд цагдаагийн газруудад олон нийттэй харилцах алба байгуулж өгсөн боловч, энэ нь хэт нэг талыг баримталж байсантай холбогдуулан тодорхой үр дүн үзүүлэхгүй байв. Тиймээс, алба хаагчдыг орон нутгийн ард иргэдтэй илүү ойр байлгах үүднээс цагдаагийн газрууд алба хаагчдад өөрсдийн ажиллаж буй орон нутагт тулгамдаж буй асуудлууд болон тэдгээрийн онцлог байдлын талаар мэдлэг олгох сургалт явуулж эхэлсэн байна. Энэ нь чухам орон нутгийн цагдаагийн үйл ажиллагаа гэдэг ойлголтын үндсийг тавьж өгчээ.

Орон нутгийн цагдаагийн үйл ажиллагаа: 1900-ээд оны дунд үеэс эхлэн цагдаагийн алба хаагчид автомашинтай болсноор явган эргүүл бараг хийхээ больсон байна. Үүнээс болж Америкийн цагдаа нарын ажил үүрэг үндсээрээ өөрчлөгдсөн. Учир нь автомашинаар эргүүл хийж байгаа алба хаагчид явган эргүүл хийж байгаа алба хаагчид шиг орон нутгийнхаа ард иргэдтэй харилцаж, тэдгээрийн бодит нөхцөл байдалтай танилцаж чаддаггүй. 1980-аад оныг хүртэл ерөнхийдөө бол цагдаагийн алба хаагчид автомашинтай эргүүл хийх нь түгээмэл байсан. Үүний учир шалтгаан нь албаны унаанд радио станц суурилуулж байсантай холбоотой. Гэвч, 1980-аад оноос эхэлж зөөврийн радио цагдаагийн үйл ажиллагаанд өргөн хэрэглэгдэх болсноос болж явган эргүүл хийх үйл ажиллагаа дахин нэмэгдэж эхэлсэн. Судалгаанаас харахад хэдийгээр цагдаагийн алба хаагчдыг явган эргүүлд гаргаснаар гэмт хэргийн тоог бууруулдаг болох нь тогтоогдоогүй ч, энэ нь ард иргэдийн хувьд тэдгээрийн “гэмт хэрэгт өртөх айдсыг бууруулж, сэтгэл ханамжийг” нь дээшлүүлдэг байна (Ньюарк, Нью-Жерси).

Ер нь бол 1980-аад оноос эхэлж гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх аливаа хөтөлбөрийг орон нутгийн ард иргэдийн оролцоотой хамтран гүйцэтгэх явдал улам нэмэгдсэн. Тухайлбал, хөршийн холбоо байгуулах, орон нутагт эргүүл хийх болон гэмт хэрэгтнүүдийг зогсоох хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж эхэлсэн. Мөн цагдаагийн газрууд энгийн ард иргэд болон сайн дурын ажилчдын хүч хөдөлмөрийг төрөл бүрийн цагдаагийн үйл ажиллагаанд ашиглаж эхэлсэн. Чухам энэ нь “орон нутгийн цагдаагийн үйл ажиллагаа” гэдэг ойлголтыг бий болгож, цаашид тухайн орон нутгийн онцлог шинж чанар болон хэрэгцээ шаардлагад тулгуурлан ард иргэдийн оролцоо, идэвх санаачлага болон хамтын ажиллагаан дээр тулгуурласан цагдаагийн шинэ үйл ажиллагааг бий болгосон.

Стратегийн цагдаагийн үйл ажиллагаа: Мэргэжлийн цагдаагийн үйл ажиллагаа шаардлага хангахгүйгээс болж дан ганц орон нутгийн цагдаагийн үйл ажиллагаа бий болоогүй, түүнээс гадна “стратегийн цагдаагийн үйл ажиллагаа” болон “асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагаа” гэдэг ойлголт бий болсон. Стратегийн цагдаагийн үйл ажиллагаа гэдэг нь цагдаагийн үйл ажиллагааны үйл явцыг сайжруулж, илүү техник технологи дээр суурилсан болгохыг хэлдэг. Тухайлбал, эргүүл хийж байх явцад техник технологийн тусламжтайгаар цагдаагийн хүч болон нөөц хэрэгслийг яг тодорхой үйл ажиллагаанд илүү үр дүнтэй байдлаар ашиглаж болно. Жишээлбэл, дуудлага хүлээн авах үйлдлийг сүүлийн үеийн харилцаа холбооны хэрэгслийн тусламжтайгаар автоматаар ялгаж, улмаар алба хаагчдыг яг түргэн тусламж хэрэгтэй байгаа газарт тэр доор нь илгээдэг практик нэгэнт цагдаагийн үйл ажиллагаанд нэвтэрсэн. Түүнээс гадна, мөрдөн байцаалт хийх уламжлалт аргыг гэмт хэргийн менежмент хийж сайжруулдаг болсон. Үүн дээр жишээ авбал, алба хаагчид аливаа гэмт хэргийг урьдчилан дүгнэж, тухайн хэргийг илрүүлэх боломжтой эсэхийг бататгах үзлэг хийдэг болсон.

Асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагаа: Дээр дурдсанчлан мэргэжлийн цагдаагийн үйл ажиллагаа шаардлага хангахгүйгээс болж үүссэн бас нэгэн үйл ажиллагаа бол “асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагаа” юм. Энгийнээр тайлбарлавал, асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагаа нь хэрэг явдалд бус түүнийг үүсгэж буй асуудалд гол анхаарлаа хандуулж ажиллахыг хэлдэг. Асуудал гэдэг нь гэмт хэрэг, эмх замбараагүй байдал болон бусад хэрэг явдлыг үүсгэж буй аль эсхүл хэд хэдэн хэрэг явдлыг үүсгэх болсон шалтгааныг хэлнэ. Хэрэг явдалд бус асуудалд гол ач холбогдол өгснөөр цагдаа нар шинж тэмдгийг биш бодит шалтгааныг тодруулж, улмаар түүнд арга хэмжээ авах тул илүү үр нөлөөтэй ажилладаг. Асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагааийн нэг суурь ойлголт нь хууль сахиулах үйл ажиллагааг цагдаагийн үйл ажиллагааны нэг гэж үздэг. Энэ ойлголтыг тайлбарлавал, цагдаа нар ерөнхийдөө нийт нийгмийн хэмжээнд маш том зорилгуудыг биелүүлэхийн төлөө ажиллаж байдаг. Үүнд: гэмт хэргийг хянах, ард иргэдийг хамгаалах, нийгмийн айдсыг багасгах болон нийгмийн хэв журмыг сахуилах багтана. Бүх тохиолдолд цагдаа нар хамгийн үр дүнтэй бөгөөд ёс зүйтэй аргыг ашиглан дээрх зорилтуудыг биелүүлэх ёстой. Энэ нь зарим тохиолдолд хууль сахиулах үйл ажиллагааг хамруулдаг бол, заримдаа тус ойлголтыг хамруулдаггүй. Тийм учраас цагдаагийн үйл ажиллагаа болон хууль сахиулах үйл ажиллагаа нь ижил утгатай биш юм. Мөн хууль сахиулах үйл ажиллагаа нь цагдаагийн үйл ажиллагааны цорын ганц хэлбэр буюу техник аргачлал биш юм.

Асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагаа нь ерөнхийдөө аливаа асуудлыг хэт их эрүүгийн хууль эрх зүйд тулгуурлан шийдвэрлэхийн оронд илүү логиктой бөгөөд нарийн дүн шинжилгээтэй арга барилд тулгуурлан шийдвэрлэхийг зорьдог. Энэ нь цагдаагийн алба хаагчид ажиглалт хийж, нарийн дүн шинжилгээ гаргаж, хариу үйлдэл үзүүлж болон үнэлгээ хийхийг хэлдэг. Энэ аргыг ашигласан тохиолдолд цагдаа нар хамгийн түрүүнд өөрсдийн хариуцаж байгаа газарт тогтмол ажиглалт хийж, төрөл бүрийн эх сурвалжаас мэдээлэл цуглуулж, асуудлыг илрүүлэх хэрэгтэй. Дараагаар нь тэд тухайн асуудлуудад нарийн дүн шинжилгээ хийж, тэдгээрийг бататгаж, тодорхойлж болон тайлбарлах шаардлагатай. Тэд зөвхөн нарийн дүн шинжилгээ хийсний дараагаар л хариу үйлдэл үзүүлэх талаар бодож, улмаар тус асуудлуудыг шийдвэрлэж болох төрөл бүрийн арга хэмжээг боловсруулна. Эцэст нь тэд өөрсдийн авсан хариу үйлдлүүдэд үнэлгээ хийж, тэдгээр үйлдлүүд нь үр дүнд хүрсэн эсэхийг бататгана.

Ерөнхийдөө бол асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагааийн үр дүн эерэг гарсан байдаг. Хэд хэдэн кейс судалгаанаас харахад асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагааийн стратеги нь тухайн хэргүүдийг бууруулахад үр нөлөө үзүүлсэн байсан. Зарим хэрэг явдалд бүр асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагааийн анализ нь тухайн асуудлуудыг илүү гүн ойлгож, улмаар түүний талаар өөр өнцгөөс харахад хүргэсэн байдаг. Асуудалд тулгуурласан цагдаагийн үйл ажиллагааийн нэг эргэлзээтэй тал нь зарим хүмүүс тухайн ойлголтыг орон нутгийн цагдаагийн үйл ажиллагааийн нэг хэсэг гэж үздэг. Учир нь орон нутгийн цагдаагийн үйл ажиллагаа нь алба хаагчдыг орон нутагтайгаа илүү ойрхон ажиллаж, улмаар тухайн орон нутагт тулгамдаж буй бодит асуудлуудыг олж мэдэхийг шаарддаг.

Өнөөдрийн нөхцөл байдал: Өнөөдрийн байдлаар дээр дурдсан 4 төрлийн стратегийг дэмждэг маш их хүмүүс байдаг. Дийлэнх цагдаагийн газрууд эдгээр 4 стратегиудыг бүгдгийг нь хэрэгжүүлдэг гэж хэлэх байх. Гэвч, нөөц хэрэгсэл хязгаарлагдмал байгаа тохиолдолд цагдаагийн газрууд тухайн стратегиудын нэг аль эсхүл хоёрыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Ер нь бол аливаа цагдаагийн газар өөр өөрсдийн орон нутгийн хэрэгцээ шаардлагад тулгуурлан дээрх 4 стратегиас аль нэг стратегийг нь үндсэн стратеги болгох хэрэгтэй.