тэмээ(н)

Монголоор

Үгийн утга

тэмээ(н) нэр 1амьт. Бие нь өндөр болоод хүзүү гагагар, нуруундаа нэг буюу хоёр бөхтэй, үс ноос сайтай, голдуу говьд байдаг, өл даах нь сайн, ихэвчлэн хүрэн улаан зүстэй, хивдэг бод мал: ганц бөхтэй тэмээ (нуруун дээрээ шим тэжээл, өөх хуримтлуулах үүрэг бүхий ганц товгор эрхтэнтэй тэмээ), хоёр бөхтэй тэмээ (нуруун дээрээ шим тэжээл, өөх хуримтлуулах үүрэг бүхий хоёр товгор эрхтэнтэй тэмээ), атан тэмээ (нас гүйцсэн агталсан эр тэмээ), ингэн тэмээ (төллөх насны эм тэмээ), тайлаг тэмээ (гурван нас хүртэлх эр тэмээ), түрлэдэг тэмээ (өмнөө явж байгаа тэмээтэйгээ зэргэцэн явахыг хичээдэг тэмээ), халсан тэмээ (янгиа, хахир тэмээ), цагаан тэмээ (а.цагаан зүсмийн тэмээ; б.тогл. нэг төрлийн хүүхдийн тоглоом), тэмээ агтлах (тэмээ засах, тэмээний засааг авах), тэмээ сэтэрлэх (аль нэг тэмээг сүргээс нь ялган онгон дархан болгох), тэмээ түлхэх (говийн анчдын зээр гөрөөс, чоно агнахын тулд тэмээний бурантагийг нарийхан саваа модны үзүүрт уяж түүний алхааг тааруулан түлхэн явсаар агнах амьтандаа аль болох ойртон дөхөх агнуурын арга), тэмээ сөгдүүлэх (а.тэмээг хэвтүүлэх; б.буур ингэ хээлтүүлэх), тэмээ суух (жингийн тэмээ явж байгаад зогтусч явахаа болих), тэмээ тахлах (улдсан тэмээний тавагт зузаан шир, гөлөм мэтийг тавьж, маханд нь хүргэлгүй хавж шөвөгдөн ханын үдээр мэт товчлон тогтоох), тэмээ унах (тэмээг уналганд хэрэглэх), тэмээ шөрхлөх (нэг тэмээний бурантгийг түрүүчийн тэмээний шатны хойд тушаагаар оруулаад урагш нь тэнгийн авдрын нүүрэн дээрх дээсэнд хөвөрхий хавчуулах), тэмээн шүд (морины жигдхэн ургасан нимгэн дардагар цагаан шүд), тэмээн жороо (морины дэнсэлгээ ихтэй жороолох явдал), тэмээн даллага (хавар ингэ ботголох үед ингэнийхээ уургийг сааж хөөрүүлээд тэмээгээ цуглуулан гаднаа авчирч буураа барин сан тавьж, тэмээний даллагын судар ном уншуулан тэмээгээ рашаалан ариулах ёс), тэмээн жагсаал (эртний Монголчуудын цагаан сарын үеэр морь, тэмээн жагсаал хийх ёслол), тэмээн жин (ачлага уналганд сургасан олон тэмээг хөллөн ачаа бараа ачин явах), тэмээн сүрэг (дан тэмээнээс бүрдэх сүрэг), тэмээн тогоо (нэг зуугаас дээш мянга хүртэл хүнд нэг зэрэг цай, хоол хийх багтаамжтай тогоо), тэмээн туйлаадас (цасан туйлдас, цас бороо холилдон орох), тэмээн тулам (тэмээний ширээр хийсэн хоёр зуун кг хүртэл багтаамжтай том сав), тэмээний бөөр унах мал эмнэл. (тэмээг өл муутай байлгах, хэт ширүүн эдлэх, чанга давирах зэргээс үүддэг тэмээ хөлбөрч хөрвөөх, хэвтэж босох, тийчлэх, дэвсэх, тийрэх хөдөлгөөнтэй болдог эмгэг), тэмээний уралдаан (хурдан шинж нь бүрдсэн тэмэаны уяа сойлгыг тохируулан уралдуулдаг монголчуудын уламжлалт наадмын нэг), тэмээний утас (тэмээний ноосоор нийтгэсэн, эсгий зэрэг зузаан юманд хэрэглэх утас), тэмээний ноос (тэмээнээс гарах хөвөн зөөлөн үс, хялгас), тэмээний ноосон хөнжил (тэмээний ноосоор хийсэн хөнжил), тэмээний хөл хатгах мал. эмнэл. (тэмээний хөлд цус бууж доголох үед алтан хумснаас хойш гурван хуруу хэмжиж хатган эмчилдэг ардын мал эмнэлгийн арга), тэмээний эм ноос (хээл, цавь цуух дөрвөн мөчний ноос), тэмээний эр ноос (их биеийн ноос), тэмээн гөрөөс цээр. (хавтгай, зэрлэг тэмээ), *тэмээ ботголох (хавар цагт сиймхий лавсаа цас орох), *тэмээ гэхэд ямаа гэх (шал өөр юм ярих), *тэмээ туйлчихсан юм шиг (эмх замбараагүй, хөглөрсөн, новширсон), *тэмээний шийр тэврэх (хөшүүн хойрго зан гаргах), *бурантагтай тэмээ шиг (хэлсэн үгнээс гарч чадахгүй аялдан дагах), *ямаанаас янзтай, тэмээнээс гэдгэр (этгээд гажууд, сонин хачин ааш авиртай хүн), сүүлийн тэмээний ачаа хүнд цэцэн. (а.хамгийн сүүлд оногдох юмны хувь хэмжээ их; б.юмны эцэс, төгсгөл, шувтарга нь даацтай, хүнд байдаг), тэмээн дээр ямааны гарз цэцэн. (давхар гарз гарах), тэмээ гэдгэрээ мэдэхгүй, хүн гэнэнгээ мэдэхгүй зүйр. (хүн хэлэхээс нааш сэхээрдэггүй), тэмээ туйлаад тэнгэрт гарахгүй, ямаа туйлаад янгирцаг эвдэхгүй зүйр. (а.юм хэмжээндээ байсан нь дээр, хэмжээнээсээ хэтрэх хэрэггүй; б.яаж ч чадахгүй), тэмээ тэнгээрээ, хүн хэрээрээ зүйр. (хүн хэр хэмжээгээрээ байсан нь дээр), тэмээ хариулсан хүн буурынхаа занг андахгүй зүйр. (ханилж нөхөрлөсөн хүн нэгнийхээ занг сайн мэднэ), тэмээн чинээ зүйлийг тэнгэрийн чинээ болгох зүйр. (сүр бадруулах, юмыг давслан ярих), тэмээний ачаанд туулай хүнддэхгүй зүйр. (их хэргийг бүтээхэд бага зүйлийг тоох хэрэггүй, их зүйлд бага зүйл дараа болохгүй), тэмээн гөрөөс амьт. (хоёр бөхт зэрлэг тэмээ, маш ховордсон амьтан, хавгай), тэмээн хараацай амьт. (хадны ангал, байшингийн цоорхой, модны хонгилд үүрлэдэг хараацайн төрлийн шувуу, урт жигүүр, богино хөлтэй учир газрын тэгш гадаргуугаас нисч чаддаггүй, ес орчим жил насалдаг, цагт зуун жаран км хурдалж чаддаг хамгийн хурдан шувуудын нэг), тэмээн хорхой амьт. (толгой том, хальслаг хоёр хос далавчтай нэг зүйлийн шавж), тэмээн хяруул амьт. (явган шувууны төрөл, бүх шувууны дотроос хамгийн том нь, гүйх нь хурдан, зарим газарт тэжээж өсгөдөг, өд нь их үнэ хүрнэ, мах болон өндгийг нь иднэ), тэмээн ангалзуур урга. (иш шулуун, ирмэгтэй, навч нь урт бариултай, ягаавтар цэцэгтэй олон наст өвслөг ургамал, эмэнд орно), тэмээн өргөс урга. (мөчир нь өргөстэй, дугариг навчтай, улаан цэцэгтэй бут мод), тэмээн сүүл урга. (уулын оройд ургадаг, мал төдий л иддэггүй, харганы төрөлд багтдаг сөөг ургамал), тэмээн харгана урга. (хоёр метр орчим өндөр, мөчир нь салаалсан шар ногоон хальстай, хос хосоор ургадаг өдлөг навч бүхий сөөглөг ургамал), тэмээн хоолой урга. (иш өндөр болоод хонгилтой, навчиндаа сондуутай, борлуулж иднэ, исгэлэн амттай ундаа хийж, боловсруулан хоол хүнсэнд хэрэглэдэг ургамал), тэмээн хөх/тэмээний хөх урга. (зэрлэг гаймуу ногооны адил, чавга мэт ногоон цоморлогтой зэрлэг ногоо, хүнсэнд хэрэглэж болно), тэмээн хэл урга. (хориос гучин см өндөр, том бөгөөд уртавтар гонзгой навчтай, цэцгийн өнгө тунгалаг ягаан, шар өнгө, олон наст өвс); 2Шатрын нэг бод: тэмээ унуулах (монгол шатрын нэгэн зүйлийн хожил, эсрэг талын ноёныг тэмээгээр дуглаж мадлах); 3Малын шагайны морины эсрэг тал.

'

'

'

'

'

'

Холбоо үг

• ганц бөхтэй тэмээ - нуруун дээрээ шим тэжээл, өөх хуримтлуулах үүрэг бүхий ганц товгор эрхтэнтэй тэмээ
• хоёр бөхтэй тэмээ - нуруун дээрээ шим тэжээл, өөх хуримтлуулах үүрэг бүхий хоёр товгор эрхтэнтэй тэмээ
• атан тэмээ - нас гүйцсэн агталсан эр тэмээ
• ингэн тэмээ - төллөх насны эм тэмээ
• тайлаг тэмээ - гурван нас хүртэлх эр тэмээ
• тэмээ унуулах - монгол шатрын нэгэн зүйлийн хожил, эсрэг талын ноёныг тэмээгээр дуглаж мадлах

Зүйр цэцэн үг

тэмээ гэдгэрээ мэдэхгүй, хүн гэнэнгээ мэдэхгүй - хүн хэлэхээс нааш сэхээрдэггүй тэмээ туйлаад тэнгэрт гарахгүй, ямаа туйлаад янгирцаг эвдэхгүй - а.юм хэмжээндээ байсан нь дээр, хэмжээнээсээ хэтрэх хэрэггүй тэмээ тэнгээрээ, хүн хэрээрээ - хүн хэр хэмжээгээрээ байсан нь дээр тэмээ хариулсан хүн буурынхаа занг андахгүй - ханилж нөхөрлөсөн хүн нэгнийхээ занг сайн мэднэ тэмээн чинээ зүйлийг тэнгэрийн чинээ болгох - сүр бадруулах, юмыг давслан ярих

Зөв бичих зүй

• м.к.б тэмээ(н) нэр (бод мал) *~ гэхэд ямаа гэх (хүнээс зөрж шал өөр юм ярих), тэмээний, тэмээнд, тэмээнээс, тэмээгээр, о.тоо тэмээнүүд
• м.б