дөрвөлжин үсэг

Мөнгөнтамир

Тодорхойлолт

Монгол дөрвөлжин үсгийн талаар тусгайлан судалсан бүтээлийг дөрвөлжин үсгийн дурсгалын судалгаатай зэрэгцүүлэн үзвэл харьцангуй цөөн юм. Хэдий тийм боловч монгол дөрвөлжин үсгийн гарал үүсэл, зохиосон шалтгаан нөхцөл, хэргэлэж байсан цаг үе хийгээд түүний бичгийн онцлогийн талаар нэлээд бүтээл гарсан. XIII зууны дунд үе болж ирэхэд монголчууд нарийн хэвшмэл тогтсон бичгийн хэлтэй байсан атлаа дөрвөлжин үсгийг яагаад шинээр зохион хэрэглэсэн бэ гэдэг асуудал эрдэмтдийн анхаарлыг татсаар иржээ. А.М.Позднеев, Б.ЯВалидимирцов, Н.Поппе, С.А.Козен, Г.Д.Санжеев, Б.Ренчин, Ж.Надмид нар дөрвөлжин үсгийг Юан улсын хэрэгцээнд зориулан зохиосон, тэр нь олон улсын бичиг байсан хэмээн үзсэн байдаг. Хубилай хаан Их Юан улсын 6-р он 1267 оны 2-р сарын 13нд монголын дөрвөлжин үсгийг зохиох тухай зарилаг гаргасан байна. Хубилай хаан төвдийн эрдэмтэн Сажа бандида Гунгаажалцаны ач хүү Пагма лам Лодойжалцан (1235-1280)-г Цастын орноос урин залж "дөрвөлжин үсэг" хэмээх улсын бичигийг зохиолгожээ. Хубилай хаан шинэ тутам зохиогдсон дөрвөлжин үсгийг төрийн бичиг болгон нийт Юан гүрэн даяар дэлгэрүүлэхийн тул анхаарал чармайлт тавьж байжээ. 1969 онд улсын бүх мужид дөрвөлжин үсгийн тусгай сургууль байгуулж, дараа жил нь төрийн бичгийн багш нар томилон сүм хийдийн газруудад дөрвөлжин үсэг хэргэлэх зарилаг гарцээ. Дөрвөлжин бичиг ямар шалтгааны улмаас монгол үндэстний бичиг болж чадаагүй вэ гэдэг асуудал зүй ёсоор гарч ирнэ. Дөрвөлжин бичиг нь олон монгол аялгуунуудын дундын байдлыг бүрэн тусгаж чадаагүй нь түүний цаашдын хувь заяанд нөлөөлсөн гэж үзэж болно.

• Дөрвөлжин бичгийг төвд ном зохиолд Horyig буюу ”хор ⟨Монгол⟩ үсэг” гэж харин Нангиадсурвалжид

1. ”Монголын шинэ үсэг”
2. ”Монгол үсэг”
3. ”Монгол улсын үсэг”
4. ”Юань гүрний үсэг”
5. ”Улсын үсэг” гэх зэргээр нэрлэдэг байжээ.

Солонгосын түүхэн сурвалжид дөрвөлжин үсгийг Чөбавөлжинүсэг хэмээн байсан.

Дөрвөлжин үсэг

Дөрвөлжин үсгийн цагаан толгойн хувьд гэвэл Юань улсын сударт 41 үсэгтэй байдаг бол Юань улсын үед амьдарч байсан Шен Ши–мин гэдэг хүний туурвисан Фа–шү–као буюу «Бичлэгийн үлгэрийн шинжлэл» нрмонд 43 yсэгтэй хэмээн үгүйлээд 42 үсгийг жагсааж Мин улсын эхэн үеийн эрдэмтэн Дао Цун–И–ийн туурвисан «Бичлэгийн түүхийн чухал хураангуй» гэдэг номд мөн л 43 үсэгтэй гэж дурдаад 41 үсгийг жагсаан үзүүлсэн байдаг ажээ… Дөрвөлжин бичиг нь үет үсэг учраас нэг гийгүүлэгч ”гийгүүлэгч+эгшиг гэсэн бүхэл үеийг тэмдэглэдэг. Жишээ нь na,ma гэх мэт.Эдгээр үеийг e,i,o,u гэх мэтийн эгшгээр амилуулья гэвэл уул гийгүүлэгчийн дараа тухайн эгшгийн үгийн дунд–адагт орсон хэлбэрийг шууд залган бичдэг. .