үйлийн нөхцөл

Тодорхойлолт

Үйлийн нөхцлийг холбох , төгсгөх нөхцөл гэж хуваана. Мөн „холбох нөхцөл“-ийг нөхцөлдүүлэн холбох , тодотгон холбох, „төгсгөх нөхцөл“-ийг биеэр болон цагаар төгсгөх нөхцөл гэж ангилна.

Ангилал

         1.Цагаар тодотгон холбох нөхцөл :

• Ирээдүй цагаар холбох -х
• Давтагдах цагаар холбох -даг⁴
• Одоо цагаар холбох -аа⁴
• Өнгөрсөн цагаар холбох -сан⁴

Жишээ

1. -х өмсөх хувцас, идэх хоол, харах бараа, хайх мөр гэх мэт
2. -даг⁴ унадаг дугуй, уншдаг ном, эвхдэг ор, эргэдэг гол гэх мэт.
3. -аа⁴ суугаа бурхан, босоо чулуу, хэвтээ шулуун, унтаа байдал гэх мэт.
4. -сан⁴ ирсэн гийчин, орсон бороо, унасан газар , угаасан ус гэх мэт.

2.Нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөл :

1. Зэрэгцүүлэх -ж,ч
2. Хамжих -н
3. Уридчилах -аад⁴
4. Үргэлжлэх -саар⁴
5. Дутагдах -вч
6. Дагалдах -хлаар⁴
7. Бэлтгэх -магц⁴
8. Угтах -тал⁴
9. Далимдах -нгуут²
10. Дашрамдах -нгаа⁴
11. Үгүйсгэх - лгүй⁴
12. Болзох -бал,вал

Жишээ

Зэрэгцэн холбох нөхцөл

Энэхүү нөхцөл нь тухайн хэд хэдэн үйл хөдлөл нэгэн зэрэг болохыг голлон зааж тэдгээрийг зэрэгцүүлэн холбоно. Найман сар дундаа орж , ноооны үзүүр үл мэдэгхэн модширч...

Хамжин холбох нөхцөл

Энэхүү нөхцөл нь эхний үйл хөдлөл дараагийн үйл хөдлөлтэйгээ давхцан болохыг ихэнхдээ илтгэж тэдгээрийг зэрэгцүүлэн холбоно. Балдан өвгөн Талын хайрханы оройд гарч лус савдагийг аргадан сан тавьж, өл овоонд мөргөн малгайн утаа сэргээгээд буцаж явлаа.

Урьдчилан холбох нөхцөл

Энэхүү нөхцөл нь тухайн нэг үйл хөдлөлөөс өмнө өөр үйл хөдлөл урьдчилан болохыг ихэвчлэн илэрхийлж тэдгээрийг зэрэгцүүлэн холбоно. Ямаа туйлаад янгиа эвдэхгүй , тэмээ туйлаад тэнгэрт гарахгүй.

Үргэлжлэн холбох нөхцөл

Энэхүү нөхцөл нь эхний үйл хөдлөл үргэлжилсээр дараагийн үйл хөдлөлийн шалтгаан, үр дүн, үр дагавар болохыг ихэвчлэн зааж тэдгээрийг нөхцөлдүүлэн холбоно. Хуурсаар хуурсаар худалч, хумсалсаар хумсалсаар хулгайч .

Дутагдан холбох нөхцөл

Энэхүү нөхцөл нь эхний үйл хөдлөл дараагийнхаа үйл хөдлөлийн эсрэг болохыг гол төлөв илэрхийлж тэдгээрийг нөхцөлдүүлэн холбоно. Даравч далдайж, булавч бултайх гэх мэт.

Дагалдан холбох нөхцөл

Энэхүү нөхцөл нь эхний үйл хөдлөлөөс дараагийн үйл хөдлөл нь шалтгаалан улмаар дагалдах гол утга илэрхийлж, тэдгээрийг нөхцөлдүүлэн холбоно. Уулнаас ирсэн хар торгыг урагдахлаар нь оёж болдоггүй /оньсого/

Бэлтгэн холбох нөхцөл

Энэхүү нөхцөл нь тухайн нэг үйл хөдлөл дараагийнхаа үйл хөдлөлийн өмнө залган болохыг голлон зааж тэдгээрийг нөхцөлдүүлэн холбоно. Үдэш болж ялаа шумуул татармагц хэдэн үнээгээ шувтарчихаад сүү цагаагаа борлуулж дуусмагц шар гэгээтэй шахам хэвтээд өгнө.

Угтуулан холбох нөхцөл

Энэхүү нөхцөл нь тухайн нэг үйл хөдлөлийг эхлэх хүртэл өөр үйл хөдлөл угтан болохыг ихэвчлэн илтгэж тэдгээрийг нөхцөлдүүлэн холбоно. Добу мэргэн, тэр бугын махыг ачиж явтал замд хүүхдээ хөтөлсөн нэгэн ядуу хүн учрав.

Далимдан холбох нөхцөл

Энэхүү нөхцөл нь эхний үйл хөдлөлийн дараа хоромхноор дараагийн үйл хөдлөлийг үйлдэх утга илэрхийлж, тэдгээрийг нөхцөлдүүлэн холбоно. Нагац бид хоёр нэг юм мах идсэн болоод тогойгоо дэрэн дээр тавингуут л нам унтчихжээ.

Дашрамдан холбох нөхцөл

Энэхүү нөхцөл нь тухайн нэг үйл хөдлөл болох зуур өөр үйл хөдлөл мөн болохыг ихэнхдээ илтгэж, тэдгээрийг нөхцөлдүүлэн холбон. Би хонь хариулангаа нэхий элдэж явлаа.

        1.Цагаар төгсгөх нөхцөл : 

• а.Одоо ба ирээдүй цагаар төгсгөх нөхцөл -на^4
• б.Мэдэгдэж өнгөрсөн цаг -в,лаа^4
• в.Мэдэгдээгүй өнгөрсөн цаг -жээ,чээ

         2.Биеэр төгсгөх нөхцөл :

• а.нэгдүгээр биеэр төгсгөх нөхцөл -сугай² , я(-е, -ё)
• б.хоёрдугаар биеэр төгсгөх нөхцөл -аарай⁴ , (0), -аач⁴ , -гтун², -уузай²
• в. гуравдугаар биеэр төгсгөх нөхцөд -г , -тугай² , -аасай⁴