цагдаагийн олон улсын хамтын ажиллагаа

===Хадмал үг===

[англ. (international police cooperation)]

Тайлбар

Орчин цагт улс орнуудын цагдаагийн байгууллагуудын хамтран ажиллах хүрээ нь хууль сахиулах олон улсын хамтын ажиллагаа болон өргөжиж байна. Европын түүхээс үзвэл, 1914 оноос өмнө үндсэндээ “high policing” буюу улсын аюулгүй байдлыг хангах салбарт хамтын ажиллагаа явуулж байсан бол яваандаа “low policing” буюу оргодол, тэнэмэл гэмт этгээд, далайн ба бусад дээрэмчин, хориотой бараа тээвэрлэгч зэрэг гэмт хэрэгтэй тэмцэх салбарт хөгжүүлж иржээ.

19-20 дугаар зуунд хотжил, тээвэр, харилцаа, олон улсын зах зээлийн харилцаа, даяарчлал зэрэг бүхий л салбарын хөгжил, нийгэм, эдийн засгийн өөрчлөлтэй уялдан гэмт хэргийн арга, хэлбэр өргөсөн улам нарийн төвөгтэй болж гэмт хэрэг үйлдэх шинэ боломжуудыг нээж өгснөөр цагдаагийн олон улсын хамтын ажиллагаа явуулах хэрэгцээ зайлшгүй болсон байна.

Хамтын ажиллагааны чиглэл нь 1) хил дамнасан гэмт хэргийн өсөлттэй тэмцэх; 2) олон улсын гэмт явдалтай тэмцэх гэж байна. :Хамтын ажиллагааны хэлбэр нь холбогч ажиллуулах; байгууллага хооронд хамтрах; хууль ёсны, эсхүл албан бус мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулах; зэрэг байдаг. Олон улсын хамтын ажиллагааны чиглэл, хэлбэрийг сонгоход улс орны цагдаагийн тогтолцоо, хууль зүйн систем, тусгаар тогтнол, улс төр, газар нутгийн халдашгүй байдал, үндэстний ашиг сонирхлын дивергенц зэрэг шалтгаална.

Олон улсын гэмт явдалтай тэмцэх хамтын ажиллагааг нь олон улсын хэмжээний, бүс нутгийн хэмжээний, хоёр улс хоорондын хэмжээний гэж ангилж болно.

Хоёр улс хоорондын хамтын ажиллагаа

Цагдаагийн хамтын ажиллагааны хамгийн анхны бөгөөд хамгийн чухал хэлбэр бол 19 дүгээр зуунаас үүсэлтэй, 1975 оноос хойш хүчтэй хөгжиж байгаа хоёр улс хоорондын хамтын ажиллагаа юм. 1975 онд Интерполоос хоёр улс хоорондын гэрээний загварыг гаргаж өгснөөр энэ ажиллагаа их өргөн хүрээтэй явагдах болсон. Гэрээ нь замын хөдөлгөөний осол, алдагдсан, хулгайлагдсан эд хөрөнгийн талаар цагдаагийн байгууллага хооронд мэдээлэл солилцох, гэмт этгээдийн үйлдлийн аргын талаар урьдчилан сэргийлэх мэдээлэл солилцох, хамгаалалтад авах шаардлагатай хүмүүсийн талаар, гэмт этгээдийн зэвсэг хэрэгсэл, аюултай бараа тээвэрлэлтийн талаар харилцах мэдээлэл солилцох зэрэг асуудлыг хамардаг.

Эрүүгийн мөрдөн шалгах ажиллагааны хүрээнд хамтын ажиллагаа нь мэдээлэл, нотлох баримт, мөрдөн шалгах ажиллагааны тэмдэглэлийг солицох, цагдаагийн ажилтныг тодорхой зорилгоор томилон ажиллуулах, гэмт этгээдийн хилээр гарах үед саатуулан өгөх талаар харилцан үүрэг хүлээх байдаг.

Мөн гэрээний загварт хил дамнасан хамтын ажиллагааг явуулах эрх бүхий ажилтны нэрийг солилцох, хамтарсан уулзалтыг хийх цаг хугацаа, газрыг товолсон байх, харилцаа холбоог хэрхэн ашиглаж байх, Интерполын төв товчооны гүйцэтгэх үүрэг, нөгөө улсын нутаг дэвсгэрт нэвтрэх хүсэлт, түүнд хэрэглэх тээврийн хэрэгсэл, биед авч явах галт зэвсэг, нөгөө улсын нутаг дэвсгэрт хүлээх үүрэг хариуцлага зэргийн талаар тусгаж өгчээ. Гэвч энэ асуудлыг тусгасан гэрээ байгуулсан цагдаагийн байгууллагууд одоогоор байхгүй. :Гэрээнд нууц протокол, эсхүл харилцан ойлголцолын санамж бичиг хавсаргаж болох ба эдгээрийн загварыг мөн гэрээний загварт хавсаргасан байдаг. Найрсаг харилцаатай хөрш улсууд нэлээд өргөн хүрээтэй асуудлыг хамарсан гэрээ байгуулдаг бөгөөд орчин цагт Европын улсууд хамтарсан цагдаагийн хэсэг, нэгжийг байгуулах замаар хамтын ажиллагааг улам өндөр түвшинд явуулах болжээ.

Хоёр улсын хамтын ажиллагааны бас нэг хэлбэр бол Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараагаас бий болсон өөрийн улсаас нөгөө улсад байгаа элчин сайдын яам, дипломат төлөөлөгчийн газарт холбогч офицер буюу атташе (хууль зүйн) томилж ажиллуулах юм. Анх АНУ, Франц улс бий болгосон энэ арга нь зохион байгуулалттай гэмт хэрэг, терроризмтэй тэмцэхэд хамтын ажиллагаа явуулахад чиглэж байсан бөгөөд 1971 онд хар тамхины сүлжээнд хяналт тавих зорилгоор Франц-Америкийн гэрээ байгуулсан нь одоо “Франц холболт” гэж нэрлэгдэх болж харилцан холбогч офицерыг томилж байжээ. Дараа нь энэхүү гэрээнд Канад, Итали улсууд нэгдсэнээр улам эгнээгээ өргөжүүлж ирсэн байна. Ийнхүү хар тамхитай тэмцэх чиглэлээр мэргэшсэн мөрдөгч нар хар тамхи үйлдвэрлэгч болон дамжуулан тээвэрлэгч улсуудад холбогч офицероор томилогдон ажиллах болсон юм. 1980 оны дунд үеэс терроризмтэй тэмцэхэд улс орнууд анхаарал тавих болсноор Франц, Итали, Герман улсууд харилцан холбогч офицер томилон ажиллуулах болсон ба энэ үеэс холбогч офицерууд зөвхөн “хар тамхины мэргэжилтэн” байхаа больж “ерөнхий мэргэжилтэн” байх болжээ.

Холбогч офицерын үүрэг нь тухайн улсын бодлогоос хамааран бага зэрэг өөр байх боловч нийтлэгдээ өөрөө үнэ цэнтэй эх сурвалж байх, үл ойлголцолыг үгүй болгох, суугаа улсынхаа хууль зүйн систем, гэмт хэрэгтэй тэмцэх бодлогын талаарх мэдээллээр хангах явдал юм.

Олон улсын хэмжээний (дэлхий) хамтын ажиллагаа

Хууль сахиулах дэлхийн хэмжээний хамтын ажиллагааны гол төлөөлөгч бол Интерпол. Монгол Улсын Засгийн газрын 1991 оны тавдугаар сарын 03-ны өдрийн хуралдаанаар Интерполд элсэн орох тухай шийдвэрлэж, 1991 оны арваннэгдүгээр сард Уругвай улсад зохион байгуулагдсан Интерполын Ерөнхий ассамблейн 60 дугаар чуулганаар Монгол Улс Интерполд 155 дахь гишүүн орноор элсэн оржээ. :Интерпол нь өөрийн гишүүн 190 оронд байрлах Үндэсний төв товчоогоор дамжуулан цагдаа болон хууль сахиулах байгууллага хооронд гэмт хэргийн талаар мэдээ, мэдээлэл солилцох, гэмт этгээдийг эрэн сурвалжлах байгууллага юм. Интерполын Үндсэн хуульд зааснаар тус байгууллага "Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал"-ын үзэл санаа, улс гүрнүүдийн хүчин төгөлдөр хууль тогтоомжийн хүрээнд эрүүгийн цагдаагийн бүх байгууллагуудын нягт хамтын ажиллагааг хангаж, хөгжүүлэх, эрүүгийн бүх төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, түүнтэй тэмцэхэд үр ашигтай туслалцаа үзүүлж чадахуйц байгууллагуудыг үндэслэж, хөгжүүлэх зорилготой аж. Харин улс төр, цэрэг, шашин, арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхахтай холбоотой асуудалд ямар нэг байдлаар оролцохыг Үндсэн хуулиараа хатуу хориглодог.

Үүнээс гадна НҮБ-ын Гаалийн хамтын ажиллагааны зөвлөл, Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллага, G8 (дэлхийн хамгийн том аж үйлдэржсэн орнуудын бүлэг) байдаг.

Интерпол бол гишүүн орнуудыг цагдаагийн мэдээллийг дамжуулах зорилготой олон талт харилцаа холбооны тогтолцоогоор хангах үүрэгтэй бол НҮБ нь өөрийн байгуулсан, баталж хэрэгжүүлж байгаа Хар тамхины хороо, Олон улсын хар тамхины хяналтын хөтөлбөр, Хар тамхины эсрэг Конвенци, хууль сахиулах олон улсын хамтын ажиллагааны талаар зохицуулалт бүхий консулын харилцааны тухай Венийн конвенци, Зохион байгуулалттай тэмцэх конвенци зэргээр олон улсын хамтын ажиллагааг зохицуулах, дэмжих ажлыг хариуцдаг. :Харин G8 бүлэг нь зохих хугацаанд уулзалт хийж асуудлаа шийдвэрлэхдээ мөнгө угаахын эсрэг авах арга хэмжээг тодорхойлж мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх олон улсын хүчин зүтгэлийг нэгтгэн төвлөрүүлдэг, олон улсын стандартыг боловсруулж гаргадаг байгууллагыг НҮБ-ын Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын дэргэд байгуулсан нь Олон улсын санхүүгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх байгууллага буюу ФАТФ (Financial Action Task Force) юм. Манай улс энэхүү байгууллагын бүс нутгийг хариуцсан салбар байгууллага болох Ази, Номхон далайн мөнгө угаахтай тэмцэх бүлгийн гишүүнээр 2004 онд элсэн орсон.

Бүс нутгийн хамтын ажиллагаа

Бүс нутгийн хамтын ажиллагааны байгууллагууд Ази тивд Зүүн өмнөд азийн үндэстнүүдийн холбооны Малайз улсын Каула лампур хотод байрлах ASEANAPOL, Европ тивд Европын холбооны Нидерландын нэгдсэн вант улсын Гааг хотноо байрлах EUROPOL, Баруун Европын улсуудын Хууль зүй болон Дотоод хэргийн сайд нарын уулзалт, АНУ-д тогтмол зохион байгуулдаг Олон улсын хар тамхины хууль сахиулах конференц, мөн улсын Вашингтон ДС хотод байрлах Цагдаагийн дарга нарын олон улсын холбоо гэх байгууллага зэргийг дурдаж болно.

Европын холбоо нь 1985, 1990 оны Шенгений гэрээнүүдээр (Британи, Ирланд, Дани ордоггүй) эрэн сурвалжлаж байгаа хүн, хамгаалалтад авах шаардлагатай хүн, хилээр нэвтрэх хориг тавигдсан хүн, хулгайлагдсан, сэжигтэй тээврийн хэрэгсэл зэргийн талаар мэдээлэл солилцох онлайн мэдээллийн сан буюу Шенгений мэдээллийн систем, шуурхай удирдлагын систем (SIRENE)-ийг гишүүн улсууддаа бий болгосон.