залилан мэхлэх гэмт хэргийг мөрдөн шалгах

Хадмал үг

[англ. fraud investigation]

Тайлбар

Хүн төрөлхтөн түүхийнхээ туршид нэгийг хуурч мэхэлж, итгэл эвдэх аргаар залилж ирсэн боловч “fraud” гэх үг дөнгөж 14 дүгээр зууны үеэс англи хэлэнд нэвтэрч 17 дугаар зууны сүүл үеэс хуулинд тусгагдсан байдаг. Залилангийн хэргийг мөрдөх, амжилттайгаар яллах ажиллагаа явуулах, ял шийтгэл оногдуулах магадлал багатай байдаг учраас маш их цаг хугацаа зарцуулдаг ба ерөнхийдөө мөрдөхөд хүндрэлтэй хэрэг юм. Иймд энэ хэргийг хүч хэрэглэсэн хэрэг, дээрэм, хулгай, хар тамхины хэргээс хойш нь тавих хандлага байдаг. Гэвч залилангийн хэрэг нь эд материалын хохирол учруулахаас гадна хүний итгэл, сэтгэлийг ашигладаг учраас ихэвчлэн хүнийг : :мэдрэлийн цочролд удаан хугацаагаар оруулдагаараа ил гудамжид үйлдэгддэг хэргээс онцлогтой.

Манай Эрүүгийн хуульд яг ингэж заагаагүй боловч олон улсын түвшинд залилангийн хэргийг нь дараах үндсэн гурван хэлбэртэй байна гэж үздэг. Үүнд: 1) хуурч мэхлэх; 2) итгэл эвдэх, багаж хэрэгсэл хэрэглэх; 3) завших буюу ашиглан шамшигдуулах;

Эндээс хуурч мэхлэх, итгэл эвдэх, завшин буюу ашиглан шамшигдуулах шинж бол манай эрүүгийн эрх зүйн актуудаар тодорхойлогдсон байдаг учраас багаж хэрэгсэл ашиглах гэснийг тодруулж авч үзье. Багаж хэрэгсэл ашиглан залилахыг итгэл эвдэх гэсэнтэй нэг дор авч үздэг учир нь итгэл эвдэхэд гэрээ, хөрөнгө оруулалт, худалдан авах хэлцэл зэрэг ашиглагдаг бол багаж хэрэгсэл хэрэглэх гэдэг нь тусгайлан бэлдсэн төхөөрөмжийг ашиглах юм. Жишээлбэл гудамжны янз бүрийн жижиг үзүүлбэрээр луйвардах аргууд байна, үүнд манайд нэг хэсэг тоглуулж байсан, 3 аяга эргэлдүүлэн резинин бөмбөг хаана орсныг таалгадаг тоглоом байна. Харин энэ хоёр үйлдэлд адил төстэй зүйл нь хохирогч өөрийгөө залилангийн хохирогч болж байгаагаа буюу залилуулж байгаа гэдгээ мэдээгүй байдаг явдал юм.

Завших буюу ашиглан шамшигдуулах үйлдлийг залилангийн гэмт хэрэг авч үзэж байгаа нь сонирхол татаж байгаа ба энэ үйлдлийн арга, шинж байдал нь бидний ойлгож хэрэглэдэгтэй төстэй тул цааш дэлгэрүүлж авч үзэх шаардлагагүй гэж үзэв. Энэ төрлийн гэмт хэргийг үр дүнтэй мөрдөн шалгахад дараах таван зүйлийг тодорхойлсон байх ёстой. Үүнд: 1) нөхцөл байдлын үнэлгээ хийх; 2) явуулах ажиллагааг тодорхойлох; 3) нотлох ажиллагааг явуулах; 4) ложистокоо тодорхойлох; 5) удирдлагын хяналтад явуулах;

Нөхцөл байдлын үнэлгээ хийх – ямар нөхцөл байдал үүссэн нь юугаар нотлогдож байгаа, анхны мэдээллийг хохирогч, мэдээлэгч өгсөн үү, мөрдөн шалгах ажиллагаагаар илрүүлсэн үү, хохирогчийн сэтгэл зүйн байдал, сэтгэл хөдлөл, сэтгэцийн хэвийн байдал, итгэл үнэмшил төрүүлж байгаа түвшин, алдсан зүйлийн байдал зэрэгт үндэслэн логик үнэлгээ өгөхийг хэлнэ.

Явуулах ажиллагааг тодорхойлох – нөхцөл байдлын үнэлгээнд тулгуурлан үйлдэгдсэн фактыг гэмт хэрэг эсэхийг тогтоох, гэмт үйлдлийг баримтжуулах зорилгоор мөрдөн шалгах ямар ажиллагааг хэн, хэзээ, хаана явуулахыг төлөвлөнө;

Ажиллагааг явуулах – ажиллагааны үр дүнд хүрэхийн тулд тактикаа тогтох, гэрчийг олох, ярилцах, сэжигтнийг тодорхойлох, судлах, хохирогч, сэжигтний санаа зорилгыг тогтоох зэрэг ажиллагаа явуулна. Санаа зорилго бол маш их субьектив зүйл тул тогтооход хэцүү байдаг;

Ложистокоо тодорхойлох – Шинжээчийн, техникийн мэргэжилтний дэмжлэг болон бусад шаардлагатай хэрэгсэлээ тодорхойлох;

Удирдлагын хяналтад явуулах – хамгийн чухал зарчим бол тодорхой ажиллагааг удирдан явуулж байгаа албан тушаалтны удирдлагын зааварчлагааг ягштал мөрдөх ба мөрдөн шалгах ажиллагааг амжилттай явуулах үндэс юм.