Хэрэглэгч:Д. Бямбасүрэн

Wiktionary-с
           Нэрийн нөхцөл
Нэр үгийн дараа шууд болон дам залгаж болох нөхцөлийг нэрийн нөхцөл гэнэ. Жишээлбэл ном+д› номд, ном+оор+оо› номоороо гэхэд  
ном гэсэн үгэнд залгасан -д, -оор, -оо гэсэн залгаварууд нь цөм нэрийн нөхцөл болно.
Цаашид нэрийн нөхцөлийн дотор нь зохих нэр үгийн үндсэнд шууд залгах, дам залгах дээр нь үндэслэж нэрийн тийн ялгалын нөхцөл, нэрийн 
хамаатуулахын нөхцөл гэж ангилж болно. 
Нэр үгийн үндсэнд шууд залгадаг нөхцөлийг нь нэрийн тийн ялгалын нөхцөл, тэгж зохих нэр үгийн үндсэнд 
шууд залгаж болдоггүй, тийн ялгалын нөхцөлийн дараа давхарлаж залгадаг нөхцөлийг нэрийн хамаатуулахын нөхцөл гэнэ. Жишээлбэл, номоор+оо› 
номоороо гэхэд ном гэсэн үндсэнд шууд залгасан -оор гэсэн дагавар нь нэрийн тийн ялгалын нөхцөл, шууд бус залгасан -оо гэсэн залгавар нь 
нэрийн хамаатуулахын нөхцөл болно.
                                 
                            Нэрийн тийн ялгалын нөхцөл
Монгол хэлний нэр үгс нь үгэлбэрийн дотор есөн янзын өөр өөр харьцаанд байж болдог.  Энэ есөн янзын харьцаа нь есөн өөр өөр залгавар  
бүтээвэр/морфем/-ээр илэрнэ. Ийм залгавар бүтээврүүдийг нэрийн тийн ялгалын нөхцөл гэнэ. Нэрийн тийн ялгалын нөхцөлийн зарим нь хоёр нэг 
үгийн хоорондын харилцааг зааж, зарим нэр, үйл үг хоорондын харьцааг заана.
Жишээлбэл, " ахын ном энэ байна" гэхэд -ын гэсэн тийн ялгалын нөхцөл нь ах, ном гэсэн хоёр нэр үгийн хоорондын харьцааг зааж, "чи энэ номыг 
унш" гэхэд -ыг гэсэн тийн ялгалын нөхцөл нь ном унш гэсэн нэр, үйл үг хоорондын харьцааг заасан гэх мэт.
Нэрийн тийн ялгалын нөхцөл нь өмнөх үгийн дараахь үгэнд захируулах дохио болно. Энэ учраас тийн ялгалын нөхцөл авсан нэр нь дараах үгэндээ 
захирагдаж дагалдсан шинжтэй, дараахь үг нь захирч голлосон шинжтэй байдаг.
Орчин цагийн монгол хэлэнд бүх нэр үгэнд  жигд залгадаг дараахь дурдсан нэрийн есөн тийн ялгалын нөхцөл байдаг. 
Энэ нь 1/нэрлэх, 2/заах, 3/хамтрах, 4/чиглэх, 5/үйлдэх, 6/өгөх орших, 7/гарах, 8/харьяалах, 9/жиших / адилтгах/-ийн тийн ялгал эдгээр 
болно. Эдгээр тийн ялгалын нөхцөл нь үгэлбэрийн доторх нэр үгсийн харилцан эсрэгцэлдсэн шинжтэй харьцаа буюу харилцан бие биеэ үгүйсгэсэн 
харьцааг заадаг учир нэг үгэлбэрт нэг нэр үг нэгэн зэрэг хоёр өөр нэрийн тийн ялгалын харьцаанд тохиолддоггүй, нэг л тийн ялгалын 
харилцаанд тохиолддог.  Энэ учраас нэг нэр үгэнд нэг зүйлийн нэрийн тийн ялгалын нөхцөл буюу хоёр өөр нэрийн тийн ялгалын нөхцөл дагавар 
тохиолддоггүй, хэрэв тохиолдвол түрүүчийн нь тийн ялгалын нөхцөл үгсийн хоорондын харьцаа заах тийн ялгалынхаа утгыг алдаж үг бүтээх 
дагаварын үүрэг гүйцэтгэнэ.
                               Нэрсийн хамаатуулахын нөхцөл
 Монгол хэлэнд түрүүчийн нь нэрийг дараах нэр буюу үйл үгэнд нь захируулах харьцаа заадаг нэрийн тийн ялгалын нөхцөлөөс гадна сүүлчийн нь 
 нэр түрүүчийнхээ нэрийг захирах харьцаа заадаг хамаатуулахын нөхцөл гэж байдаг. Жишээлбэл, "Бат ахынхаа морийг барилаа" гэхэд ах гэсэн 
 үгийн дараахь морь гэсэн нэр үгэнд захируулах харьцааг харъяалахын тийн ялгалаар үзүүлсэн бол ах гэсэн үг нь өмнөх Бат гэсэн нэрээ захирах 
 харьцааг хамаатуулах нөхцөлөөр үзүүлсэн байна. /Ахын- морь, Батын ах/. Энэ мэтээр үгэлбэрийн дотор орсон нэг нэр үг нэг талаар нэрийн тийн 
 ялгалын нөхцөлөөр дараахь үгтэйгээ холбогдож, нөгөө талаар хамаатуулахын нөхцөлөөр түрүүчийнхээ үгтэй холбогдож болдог ажээ.
 Орчин цагийн монгол хэлэнд ерөнхий хамаатуулах нөхцөл, биед хамаатуулах нөхцөл гэж хоёр зүйл байдаг. Энэ хоёр зүйлийн хамаатуулах нөхцөл 
 нь харилцан эсрэгцэлдсэн буюу харилцан бие биеэ үгүйсгэсэн шинжтэй нөхцөл юм. Өөрөөр хэлбэл ерөнхий хамаатуулах нөхцөлийн дараа биед 
 хамаатуулах нөхцөл давахарлан залгаж болохгүй, үүнчлэн биед хамаатуулах нөхцөлийн дараа ерөнхий хамаатуулах нөхцөл давхарлан залгаж 
 болохгүй юм.