үл хувилах нэрс

Тодорхойлолт

Бодит ертөнцийн хүн юмс үзэгдлийн өнгө зүс, шинж чанар, бэлгэ тэмдэг, тоо ширхэг, дэс дугаарыгзаасан нэрсийг үл хувилах нэрс гэнэ. Жишээ нь: өндөр, нам, өргөн, нарийн, сайн, муу, хар, цагаан, цоохор, алга, арав, хорь, мянга, түм, хос, дан гэх мэт. Эдгээр үгс нь шинж чанар, өнгө зүс, төрх байдал, тоо ширхэг, дэс дугаар заасан үргээрээ жинхэнэ нэртэй, хааяа үйл үгтэй үндсээрээ холбогдож өгүүлбэрт тодотгол, байц гишүүн болно.

Ангилал

Үл хувилах нэрсийг утга зүй, хэл зүйн онцлогт нь тулгуурлаж дараах байдлаар ангилна.

• тэмдэг нэр
• тооны нэр

Бодит ертөнцийн юмс үзэгдлийн тодорхой тоо ширхэг, дэс дугаар, хам цуг, бүхэл бутархайг нэрлэх үгсийг хэлнэ.

Тэмдэг нэр

Жинхэнэ нэр, үйл үгийн өмнө үндсээрээ тохиолдож тэдгээрээр тэмдэглэгдэж байгаа хүн амьтан, юмс үзэгдлийн шинж чанар, өнгө зүс, төрх байдал, бэлгэ тэмдэг, үйл хөдлөлийн болц байдлыг нэрлэх үл хувилах нэрс юм. Жишээ нь: хурдан, удаан, сайн, муу, тарган, туранхай өргөн, нарийн, толигор, арзгар,зоригтой, хулчгар гэх мэт.

Тэмдэг нэрийн үндсэн шинж

Бүх тэмдэг нэр нь жинхэнэ нэртэй үндсээрээ холбогдохоос гадна зарим нь бас үйл үгтэй холбогдоно. Жишээ нь: сайн сур, хурдан давхи, удаан бод, хол яв гэх мэт. Тэмдэг нэр нь утга зүй, хэл зүйн өвөрмөц онцлогтой бие даасан үгсийн аймаг юм.

• Тодорхой нэг хүн, юм үзэгдэлд байгаа шинж чанарыг бусад хүн, юм үзэгдэлд агуулагдаж байгаа тухайн шинж чанартай харьцуулан хэлэнд илэрхийлэх арга тэмдэг нэрд холбогдоно. Үүнийг хэлшинжлэлд тэмдэг нэрийн харьцуулсан зэрэг гэнэ.
• Маш, нэн, тун, час, тас гэх мэт угтан чимэх үгсийг тэмдэг нэрд захируулан холбож утга эрчимжүүлэх, -дуу(-дүү), -втар(-втэр, -втор, -втөр) дагаврыг тэмдэг нэрийн үндсэнд залгаж утга бууруулах арга бий. Жишээ нь: маш сайн, нэн хурдан, час улаан, туранхайдуу, улаавтар, ногоовтор гэх мэт.
• Тэмдэг нэр эь өмнөх үгээ ихэвчлэн өгөх орших, гарах, үйлэхийн тийн ялгалаар захирна. Жишээ нь: үйлэнд уран, үгэнд цэцэн, цаснаас цагаан, цуснаас улаан, малаар баян, усаар элбэг гэх мэт. Бусад тийн ялгалаар өмнөх үгээ захирах чадвар сул байдаг.
• Орчин цагийн монгол хэлний зарим тэмдэг нэр нь үйлдэхийн тийн ялгалын нөхцлөөр үйл үгтэй холбогдож байц болох тохолдол байна. Ийм тохиолдолд үйлдэхий тийн ялгалын нөхцөл нь харьцаа заах үүргээ бараг алдаж найруулгын ялгамж заах шинжтэй болсон байдаг. Жишээ нь: муугаар ойлгох, сайнаар бодох, буруугаар мушгих, зөвөөр сэтгэх гэх мэт.
• Тэмдэг нэр нь өгүүлбэрт тодотгол, байц гишүүний үүрэг гүйцэтгэнэ. Байц гишүүн болох нь бүх тэмдэг нэрийн түгээмэдл шинж биш.

Тэмдэг нэрийн харьцуулсан зэрэг

Бодит ертөнцийн хүн, юм үзэгдэлд байгаа шинж чанар, өнгө зүс, бэлгэ тэмдэг,% төрх байдлыг хүмүүс янз бүрээр тусган, бие биеэс нь ялгаж сэтгэдэг. үүнийг хэлэнд илрүүлэх үндсэн арга нь тэмдэг нэрийн харьцуулсан зэрэг юм. Өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн юм үзэгдэлд байгаа тодорхой нэг шинж чанарыг бусад юм үзэгдэлд байгаа тухайн шинж чанартай харьцуулан ижил төвшинд буюу илүү давуу болохыг үзүүлэх хам задлаг хам бүтцийг хэлнэ. Тэмдэг нэрийн харьцуулсан зэргийг

1. Ижил зэрэг
2. Илүү зэрэг
3. Давуу зэрэг гэж гурав ангилна.

• Ижил харьцуулсан зэрэг -Ямар нэг хүн, юм үзэгдэлд байгаа тодорхой нэг шинж чанарыг нөгөө вм үзэгдэлд байгаа тухайн шинж чанартай харьцуулан ижил төвшинд байгааг үзүүлэхдээ шиг, мэт, адил гэсэн туслах үгээр тэмдэг нэрд захируулан холбосон хам бүтэц. Жишээ нь: сум шиг хурдан, ус мэт тунгалаг гэх мэт.
• Илүү харьцуулсан зэрэг - Ямар нэг хүн, юм үзэгдэлд байгаа тодорхой нэг шинж чанарыг нөгөө нэг юм үзэгдэлд байгаа тухайн шинж чанарта харьцуулж илүү байгааг үзүүлэхдээ жинхэнэ нэрийн гарахын тийн ялгалаар хэлбэржүүлэн тэмдэг нэрд захируулсан хам бүтцээр илрүүлнэ. Жишээ нь: сумнаас хурдан, өднөөс хөнгөн г.м.
• Давуу харьцуулсан зэрэг - Тодорхой нэг юм үзэгэлд байгаа шинж чанар нь харьцуулж байгаа хүрээнд хамаарагдах төрлийнх нь бусад зүйлд байгаа тухайн шинж чанараас хавьгүй давуу болохыг үзүүлэх тэмдэг нэр бүхий хам бүтцийг хэлнэ. Хамаг, туйл, адаг, эгнэшгүй, зүйрлэшгүй зэрэг үгсийг тэмдэг нэрдээ захируулж илрүүлнэ. Жишээ нь: Миний ээж хосгүй сайхан сэтгэлтэй хүн.

Тэмдэг нэрийн утгыг эрчимжүүлэх ба бууруулах ёс

Тэмдэг нэрийн утгыг эрчимжүүлэх ба бууруулах ёс нь түүний хэлзүйн нэг онцлог бөгөөд юмс үзэгдэлд байгаа шинж чанарыг өгүүлэгчээс үнэлэх нэг өвөрмөц харьцаа юм.

• Утгыг эрчимжүүлэх ёс- Монгол хэлний мэтдэг нэрийн утгыг задлаг аргаар эрчимжүүлнэ. Тэмдэг нэрийн өмнө маш, нэн, тун, улам, үлэмж, тас, цоо, цав, нов гэх мэт угтан чимэх үгс захируулж утга эрчимжүүлнэ. Жишээ нь: тас хар, нов ногоон, тас хар, таг дүлий гэх мэт.
• Утгыг бууруулах ёс - Монгол хэлний тэмдэг нэрийн утгыг нийлэг аргаар бууруулна. Тэмдэг нэрийн үндсэнд -втар(-втэр,-втор,-втөр), -дуу(-дүү) зэрэг дагавар залгаж утгыг бууруулна.

Тооны нэр

Бодит ертөнцийн юмс үзэгдлийн тодорхой тоо ширхэг, дэс дугаар, хам цуг, бүхэл бутархайг нэрлэх үгсийг тооны нэр гэнэ.

Тооны нэрийн үндсэн шинж

• Орчин цагийн монгол хэлэнд тооны зохицол байхгүй тул тооны нэрээр тодотгуудж байгаа жинхэн нэр нь олон тооны нөхцөлөөр хувилахгүй.
• Бүтцээр нь энгийн, нийлмэл гэж хоёр ангилна. Нэг язгуур оролцож бүтсэн тооны нэрийг энгийн, хоёр ба түүнээс дээш энгийн тооны нэр нийлж бүтсэнийг нийлмэл гэнэ.
• Ихэнх тооны нэр жинхэнэ нэрийн өмнө тодотгол болж орохдоо үндэс үүсэх -Н дагавартай тохиолдоно.
• Үндсэн тооны нэр нь бусад тооны нэрийг бүтээх үндэс суурь болдог.
• Тооны нэр нь язгуур, үндсийн олон хувилбартай үгс юм.
• Тооны нэрийн үндсэнд -хан (-хэн, -хон, -хөн) нөхцөл залгаж тухайн тоог чамласан сэтгэлийн аяс илтгэнэ.
• Тооны нэр жинхэнэ үүргээрээ байхдаа өмнө үгээ захирах чадвар султай. Харин жинхэн нэрийн үүрэг гүйцэтгэх үедээ ихэвчлэн харьяалахын тийн ялгалаар өмнөх үгээ захирна.

Тооны нэрийн ангилал

• үндсэн тоо
• дэс тоо
• хам тоо
• тойм тоо
• түгээл тоо
• дахих тоо
• бутархай тоо