тэмдэг нэр
Тодорхойлолт[засварлах]
Тэмдэг нэр гэдэг нь аливаа зүйлийн өнгө, хэлбэр дүрс, шинж чанар, байр байдал зэргийг тэмдэглэн зааж, ямар гэх асуултад хариулагдах үл хувилах үгсийг хэлнэ. (Жишээ нь: хурдан, удаан, сайн, муу, тарган, бөндгөр, хар, цагаан, арзгар, өргөн, нарийн, гонзгой,зориггүй,уянгатай,бүрзгэр,баясгалантай гэх мэт.)
Зөвхөн жинхэнэ нэрийн тодотггол болдог тэмдэг нэрийг хүртээл нэр, нэр ба үйлийн тодотгол болдог нэрийг чанарын нэр гэнэ.
Үндсэн шинж[засварлах]
Тэмдэг нэр нь утга зүй, хэл зүйн өвөрмөц онцлогтой бие даасан үгсийн аймаг юм.
1. Тодорхой нэг хүн, юм үзэгдэлд байгаа шинж чанарыг бусад хүн, юм үзэгдэлд агуулагдаж байгааа тухайн шинж чанартай харьцуулан илэрхийлэх харьцуулсан зэргийн айтай. Монгол хэлэнд тэмдэг нэрийн харьцуулсан зэргийг харьцуулсан зэргийг задлан хам бүтцээр илрүүлнэ. Жишээлбэл:, сумнаас хурдан, өднөөс хөнгөн болтугай.
2. Маш, нэн, тун, час, тас гэх мэт угтан чимэх үгсийг тэмдэг нэрд угтуулан холбож утгыг эрчимжүүлэх, -дуу, -втар, -нгуй зэрэг дагаврыг тэмдэг нэрийн үндсэнд залгаж утгыг бууруулах арга бий. Жишээлбэл: маш сайн, нэн хурдан, тун хурдан
3. Тэмдэг нэр нь өмнөх үгээ ихэвчлэн өгөх орших, гарах, үйлдэхийн тийн ялгалаар захирна. Жишээлбэл: үйлэнд уран, үгэнд цэцэн, цаснаас цагаан, хөөнөөс хар
4. Тэмдэг нэр нь өгүүлбэрт тодотгол, байц гишүүний үүрэг гүйцэтгэнэ.
Тэмдэг нэрийн харьцуулсан зэрэг[засварлах]
Ямар нэг юм үзэгдэлд байгаа шинж чанарыг бусад юм үзэгдэлд байгаа шинж чанартай харьцуулан ижил төстэй буюу илүү давуу болохыг үзүүлэх тэмдэг нэр бүхий задлаг хам бүтцийг тэмдэг нэрийн Харьцуулсан зэрэг гэнэ.
Тэмдэг нэрийн харьцуулсан зэргийг:
1. ижил зэрэг
2. илүү зэрэг
3. давуу зэрэг гэж гурав ангилна.
Тэмдэг нэрийн утгыг эрчимжүүлэх ёс[засварлах]
а)Монгол хэлний тэмдэг нэрийн утгыг задлаг аргаар эрчимжүүлдэг. Тэмдэг нэрийн өмнө маш, нэн, тун, улам, үлэмж, маш, цоо, цав, нов, гэх мэт угтан чимэх үг захируулж утгыг эрчимжүүлнэ. Жишээ нь : маш сайн, маш хурдан, тун их, үлэмж том, нов ногоон, цав цагаан
б)Тас, цоо, цэлдэн, чармай, пад, тас, цэг, шал, пиг, тэг гэх мэт чимэх үгс тус бүр цөөн тооны тэмдэг нэрийн өмнө орж утгыг эрчимжүүлдэг харьцангуй бүтээлч биш үгс юм. Жишээ нь : тас хар, час халуун, цэлдэн хөх, пад хар, пиг дүүрэн, шал нойтон
в)Гол төлөв өнгө хэлбэр дүрс заасан тэмдэг нэрийн эхний задгай үе дээр -в гийгүүлэгч нэмж тэмдэг нэрдээ угтуулан холбоод утга эрчимжүүлнэ. Жишээ нь : хав хар, бов бор, ув улаан, шав шар, дөв дөрвөлжин
Тэмдэг нэрийн утгыг бууруулах ёс[засварлах]
Монгол хэлний тэмдэг нэрийн утгыг нийлэг аргаар бууруулдаг.Тэмдэг нэрийн үндсэнд -втар(-втэр,-втор,-втөр), -дуу(-дүү) зэрэг дагавар залгаж утгыг бууруулна.
Жишээ нь :хөхөвтөр,хөхдүү,улаавтар,улаандуу,удаавтар,хөнгөндүү,залуувтар,дүүрэндүү гэх мэт.
Зарим тэмдэг нэрд -нгуй,-нгүй дагавар залгаж утгыг бууруулж болдог.
Жишээ нь :шарангуй,боронгуй,хөхөнгүй гэх мэт.
Задлаг арга- нэг үгийн бүтцийн хүрээнээс гадна
Нийлэг арга- нэг үгийн бүтцийн хүрээнд
Тэмдэг нэрийн задлал хийх аргачлал[засварлах]
Утгаар нь: тоочиж заасан. өнгө зүс заасан, хэлбэр хэмжээ заасан гэх мэт
Бүтцээр нь: үүсмэл, үүсмэл биш
Хэлзүйн хэлбэр: үндсээрээ /жинхэнэ нэрийн үүрэг гүйцэтгэсэн бол ямар нэг тийн ялгалын нөхцөлөөр/ ямар үгтэй холбогдсон.
Харьцуулсан зэрэгтэй эсэх: ижил зэрэг, илүү зэрэг, давуу зэрэг эсвэл зэрэггүй.
(Ном зүй)
[1]