дутмаг үйл үг

Тодорхойлолт

Үйл үгийн зарим нь нөхцөлөөр хувилаад заримаар нь хувилдаггүй а-, бө-(бү-, би-)язгууртай үйл үгийг дутмаг үйл үг гэнэ.

Дутмаг үйл үгийн зарим хэлбэрүүд:

1. а- язгууртай үйл үгийн хэлбэрүүд: азна(байдлын нөхцөлөөр), агсан, ахуй(тодотгон холбох нөхцөлөөр), агаад, атал, аваас, авч, ахул(нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлөөр), ажээ, авай(цагаар төгсгөх нөхцөлөөр), атугай(биеэр төгсгөх нөхцөлөөр)гэх мэт.
2. бө-(бү-,би-,бу-) язгуурт үйл үгийн хэлбэрүүд: буй, бүхий(тодотгон холбох нөхцөлөөр), бөгөөд, бөгөөтөл, бөгөөс(нөхцөлдүүлэн холбох нөхцөлөөр), билээ, бүлгээ, бий, буюу(цагаар төгсгөх нөхцөлөөр) гэх мэт.

Дутмаг үйл үгийн эдгээр хэлбэрүүд нь орчин цагийн монгол хэлэнд дараах үүрэг гүйцэтгэж байна.

1. Агсан, азна, ахуй, буй, бий гэх мэт хэлбэрүүд үгийн сангийн утгаа хадгалаж өгүүлбэрт бие дааж гишүүн болно. Жишээлбэл, Чи энд азнаж бай. Би Дулмаатай уулзчихаад ирье (С.Д). Манай сумын агсан Дамба угийн ухаалаг хүн байсан юм (Ц.У). Надад олон хүний дур хүслийг булаасан нэг сайн морь бий (Д.Д)гэх мэт.
2. Агаад, атал, авч, аваас, ахул, атугай, бөгөөд, бөгөөтөл, бөгөөс, буюу гэх мэт хэлбэрүүд бие даасан утга, үүргээ алдаж холбох үг болсон байна. Жишээлбэл, Түүний аашилж аяглах нь тун уян зөөлөн агаад ямарч хүний сэтгэлд таалагдана (Д.М). Түүний нүд нь тунгалаг бөгөөд хархан (Д.П) гэх мэт.
3. Ажээ, билээ, бүлгээ, авай, амуй зэрэг хэлбэрүүд нь бие даасан үйл, нэр өгүүлэхүүний дараа орж тухайн гол өгүүлэхүүнийхээ цаг, баймж харьцааг заах туслах үйл үгийн үүрэг гүйцэтгэдэг. Жишээлбэл, Хүний дүрс сүүдэгнэн байгаан нь Чулуун ажээ (Ч.Л). Намайг бага байхад манай нутагт нэг цэцэн цэлмэг өвгөн байж билээ (Б.Н) гэх мэт.
4. Бүхий гэдэг хэлбэр нь захируулан холбох үгийн үүрэг гүйцэтгэдэг. Жишээлбэл, Эрх бүхий зарим хүн ажлаа сайн мэдэхгүй будилах юм (Ж.Б). Цаг үеийн энэ чухал асуудлыг шийдвэрлүүлэхээр нэр бүхий хүмүүсийг томилов (Л.Т) гэх мэт.